Valeriia Bondarieva, şu anda Ukrayna’nın Kiev kentinde yaşayan 22 yaşında bir iklim aktivisti ve Rozviy Genç İklim Girişimi‘nin kurucu ortağı.  Siyaset, sosyoloji, çevre ve enerji konulu metinlerle çalışma tecrübesine sahip bir çevirmen olan Valeriia,  geçtiğimiz sene Mısır’da yapılan COP27’e giderken İstanbul’a uğramıştı ve kısaca yüz yüze  tanışma fırsatı da bulmuştuk. 

Atlas Sarrafoğlu: Ukrayna’da aktivizme nasıl başladın ve savaş başlamadan önce grevlerinizi nasıl organize ettiniz?

Valeriia Bondarieva: Oldukça komik bir gerçek ile başlayayım.: Arkadaşları sokağa çöp atarken onlarla konuşmayı reddeden bir çocuk olarak başladım. Çünkü televizyonda ya da internette çok sayıda kirlilik görüntüsü görmüştüm ve doğamıza yaptığımızın boyutundan gerçekten korkmuştum. Hatta ailemin arkadaşları bana “genç Greenpeace” derdi. Ancak, okulun son yılında birkaç kız ve ben bir takım oluşturup Technovation Challenge‘da yarıştığımızda işler oldukça ciddileşti; burada zaman verip uğraşıp hazırladığımız uygulamamızı sunduk. Bu, çevre dostu bir yaşam tarzını teşvik eden bir alışkanlık takipçisiydi. Bir buçuk yıl daha bu startup üzerinde çalışmaya devam ettik, potansiyel sponsorlarımız vardı ama sonunda olmadı, hepimiz üniversitelere girdik ve böylece dünyanın bambaşka yerlerinde yaşamaya başladık.

İlk iklim grevime 2019 baharında, Fridays For Future hareketinin daha yeni ortaya çıktığı sırada katıldım. Harkov‘de üniversite eğitimimin ilk yılıydı ve rastgele bir vegan partisinde tanıştığım yeni bir arkadaşım beni oraya davet etti. O zamanlar iklim değişikliğinin var olduğu gerçeği dışında hiçbir şey bilmiyordum. Daha sonra yerel organizasyon grubuna katıldım ve yaz ayında Lozan‘daki ilk uluslararası FFF aktivist kampını ziyaret ettim. İşte o zaman dünyam sarsıldı. Şimdi bunun nedenini anlayabilirsiniz: Bireysel sorumluluğu vurgulamaktan, sorunun sistemik doğasını tanımaya doğru ilerlemek, dolayısıyla kolektif mücadelemizi gerektirdi.

Ama işler yolunda gitmiyordu. İklim değişikliği sorunu halk ve dolayısıyla hükümet tarafından ciddi görülmedi. Bir grevimizde toplayabildiğimiz maksimum kişi sayısının 70 civarında olduğunu hatırlıyorum. Hayal kırıklığına uğradım ama aslında insanlarla ilişki kurabiliyordum. O zamanlar hâlâ pek bir şey bilmiyordum, bu yüzden bir aylık bir iklim okulu düzenleme fikri aklıma geldi. Ulusal grup bunu beğendi. Böylece 2021 sonbaharında odağımızı iklim eğitimine kaydırdık ve grevlerimizin yanı sıra UNICEF ile birlikte bu proje üzerinde çalışmaya başladık. Okulun 2022 baharında açılması gerekiyordu. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi bu gerçekleşmedi.

Rus fosil yakıtlarına ambargo kampanyası

2022 yılı, artık uluslararası çalışmalara dahil olduğum için aktivizmim de önemli bir değişime işaret ediyordu. Diğer Ukraynalılar ve Doğu Avrupalılarla birlikte, Rusya‘nın savaş makinesini finanse eden tüm Rus fosil yakıtlarına ambargo uygulanmasını savunmaya başladım. Ve evet, umutsuzluk ve hayal kırıklığı dolu zor bir yıldı ama aynı zamanda yeni bir topluluk inşa etme ve iklim, insan hakları ve barışın kesişim noktasını keşfetme yılıydı.

İklim krizi genel olarak insanların yaşamını nasıl etkiliyor ve iklim değişikliğinin Ukrayna’daki doğrudan etkileri nelerdir?

Rusya’nın, Ukrayna’nın verimli güney bölgesini işgal ederek, ekilebilir alanları madencilik yaparak veya bombalayarak ve tabii ki dünya çapında tahıl ve yağlı tohum ihracatı için hayati önem taşıyan Ukrayna’nın Karadeniz limanlarını bloke ederek küresel gıda krizini daha da kötüleştirdiğini hepimiz çok iyi biliyoruz. Bu olaylar doğrudan iklim değişikliğiyle bağlantılı olmasa da, Ukrayna’nın dünyanın en büyük ekmek ambarlarından biri olarak rolünün altını çizdi.

Ayrıca geçen yıl Ukrayna’nın güney ve doğusunda yetiştirilen pek çok üründe kıtlık yaşanması ve fiyatlarının hızla yükselmesiyle yaşadığım endişeyi de hatırlıyorum. Örneğin, bu haziran ayında KhakhovkaBarajı’nın havaya uçtuğu Herson bölgesini mutlaka biliyorsunuzdur. İşgalden önce Herson bölgesi tek başına Ukrayna’nın patlıcan, domates, karpuz, salatalık, biber ve kabak dahil olmak üzere toplam sebze hasadının %12’sine katkıda bulunuyordu.

Yani aslında Ukrayna tarım sektörüne oldukça bağımlıdır. 2021 yılında ülkenin GSYİH’sına yaklaşık yüzde 10,7 katkı sağladı. Peki bu ne anlama geliyor? Ukrayna bu nedenle iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine karşı oldukça savunmasızdır. Bunlardan bariz olanlarından biri yağışların azalmasıdır, bu da halihazırda mahsul verimini etkileyen kuraklıklara yol açmaktadır. Ortalama sıcaklıkların her yıl rekorlar kırdığı bir dönemde Ukraynalılar, daha fazla gıda kıtlığının yaşanacağını ve bunun sonucunda ortaya çıkacak ekonomik ve sosyal zorlukların daha da kötüleşeceğini tahmin edebiliyor.

Ukrayna’nın Avrupa‘da en az su temin edilen ülke olduğunu da belirtmekte fayda var. Bu nedenle, daha az sıklıkta yağan yağmurlar su kıtlığını daha da kötüleştirecektir çünkü nehirlerden insan yapımı rezervuarlara yönlendirmek için yeterli su bile olmayacaktır.

Bir diğer önemli konu ise sağlık. Pek çok Ukraynalı, savaş nedeniyle yönetilmesi daha zor hale gelen fiziksel ve zihinsel sağlık sorunlarıyla mücadele ediyor. Ne yazık ki sıcak hava dalgaları genel olarak kalp ve kardiyovasküler sorunların kötüleşme riskini artırıyor. Örneğin, halihazırda kalp rahatsızlıklarıyla yaşayanların kalp yetmezliğine yakalanma riski daha yüksektir. Ukrayna’da iklim değişikliği nedeniyle artan su baskını, Hepatit A, kolera ve salmonella vakalarının artmasına yol açarak sağlık konusundaki zayıflıkları daha da artıracak.

Savaşta iklim aktivizmi

Savaş, iklim kriziyle mücadelenizi nasıl etkiliyor?

Hayatlarımıza yönelik daha acil bir tehdit varken iklim değişikliğinden endişe duymak zor. Geniş çaplı işgalin ilk ayında tamamen yıkılmıştım ve aslında iklim aktivizmine ayırdığım onca zamandan dolayı hüsrana uğramıştım. Çünkü sekiz yıllık Rus işgali başından beri çok daha büyük bir tehdit oluştururken, iklim krizi gibi bana bu kadar uzak bir şey hakkında endişelenecek kadar saf mıydım?

Öte yandan aslında iklim aktivizmi depresif durumumdan kurtulmama yardımcı oldu. Rusya’nın tüm fosil yakıtlarına ambargo uygulanmasına ilişkin müzakereler başladığında, en iyi bildiğim şeye sadık kalarak zaferimizde üzerime düşeni yapabileceğimi fark ettim: Fosil yakıtlara karşı mücadele. Ancak fosil yakıtların çevresel felaketlere yol açmanın yanı sıra insan hakları ihlallerine nasıl katkıda bulunduğunu ve dünyada bu kadar çok kargaşaya neden olduğunu öğrendiğimde ve hala da öğreniyorum, bu tamamen konuyu yeni bir seviyeye taşıdı. Ve bu, daha fazla insanın anlayabilmesini istediğim bir şey: İklim krizi çeşitli siyasi, ekonomik ve sosyal süreçlerle o kadar derinden iç içe geçmiş durumda ki, bu sadece doğayı koruma meselesinden çok daha fazlası.

Ukraynalıların bu bağlantıya biraz aşina olduklarını düşünüyorum. Geçtiğimiz bir buçuk yılda, Rusya’nın fosil yakıt ihracatından elde ettiği gelirleri ülkemizdeki savaşı finanse etmek için kullandığını, savaşın iklim değişikliğine katkıda bulunduğunu veya AB entegrasyonumuz için iklim hedeflerinin şart olduğunu çokça tartıştık. Demek istediğim, bunun hakkında konuşmamız iyi oldu, değil mi? Şöyle bir şey var: Bana göre, iklim değişikliğini sadece kendi çıkarlarımız uğruna istismar etmek yerine ciddi bir sorun olarak gerçekten kabul ettiğimiz sürece bu tamamen işe yarıyor. Bu fiili tanınma olmadan, korkarım bu sadece Rusya’nın kötü olduğu ve AB’ye girmeye değer olduğumuz söylemini kanıtlamak için kullanılacaktır. Korkarım ki iklim değişikliğini karmaşık bir şey olarak göstermek yerine, anlatıyı kolayca yaymak için aşırı basitleştirmek, ancak insanları daha fazla araştırmaya teşvik etmemek, Rusya’nın savaş suçlarının sonuçlarını vurgulamak ile karşılaştırıldığında acil bir endişe olarak görülmüyor.

Bunu sorunlu buluyorum çünkü insanların iklim aktivizmine katılmasına gerçekten yardımcı olmuyor. Üzücü ama gerçek, gerçek iklim sorunları açık ve anlaşılır nedenlerden dolayı Ukraynalıların çoğunluğunun ilgisini çekmiyor. Bu, iklim adaletsizliği kavramının altını çiziyor: Savaşlardan veya çatışmalardan etkilenen toplulukların ellerinde genellikle daha acil başka şeyler vardır ve bu nedenle iklim kriziyle mücadele etmek için sınırlı kapasite ve kaynaklara sahip kalırlar.

Neyse ki Ukraynalıları meşgul etmek için alternatif bir yaklaşım var. İnsanlar yalnızca yeniden inşa etmek değil, daha iyisini de inşa etmek istiyor ve misyonumuz, bu geliştirilmiş versiyonun çevresel açıdan sürdürülebilir bir şekilde yapılmadığı sürece gerçekten daha iyi olamayacağını göstermektir. Bu sıralama moda bir sözcük gibi görünse de, benim için daha güçlü bir Ukrayna yaratmak için gerekli olan çok çeşitli çevresel, ekonomik ve sosyal hususları kapsıyor. Üstelik biz Ukraynalılar, gerçek barışın ne olduğunu bilen bir halk olarak imajımızı koruyacaksak, sosyal adaleti ve iklim adaletini desteklemeye gerçekten kararlı olmalıyız. Ancak mevcut siyasi kırılganlığımızdan dolayı bu çok incelikli bir konudur.

Aktivistlere karşı giderek düşmanlaşan bir siyasi ortam görüyoruz. Ukrayna’da durum nasıl?

Sıkıyönetim döneminde protestolara izin verilmediğinden, bazı protestolar zaman zaman gerçekleşse de yargılamak zor. Sonuçta bu bizim anayasal hakkımız. Ancak özellikle iklim aktivistleri hakkında konuşursak, siyasi ortamın onların protestolarının ve eylemlerinin uluslararası medyada nasıl yansıtıldığını kaçınılmaz olarak etkilediği açıktır. Çoğu zaman iklim aktivistlerinin imajı olumsuzdur. Bu da Ukrayna’da endişe duyduğum bir konu, çünkü medyamız ısrar ederse benzer bir söylemi benimsemek için her türlü fırsata sahip. Protestocuların bakış açısını vurgulayan pek çok profesyonel gazetecilik örneği olduğuna inanıyorum, ancak aynı zamanda, en azından bana göre, iklim aktivistlerini ne yaptıklarını bilmeyen radikal gençler olarak tasvir eden, en azından bana göre, manipülatif görünen birkaç Ukrayna makalesine de rastladım.

Bu benim için neden bu kadar büyük bir endişe kaynağı? Çünkü iyileşme sürecimizin nasıl olacağı da çok büyük bir soru. Hiç şüphe yok ki, enerji sektörü bunun ayrılmaz bir parçası olacak ve işte karar vermemiz gereken şey şu: Daha fazla fosil yakıt mı çıkaracağız, yoksa yenilenebilir kaynaklara ve diğer kaynaklara mı geçeceğiz? Çevremde sık sık adil bir yeşil enerji geçişinden bahsediyorum, bu da iklim hedeflerine doğru ilerleme olduğu izlenimini veriyor; ancak devlet enerji şirketimiz Naftogaz ile “n sevilen” Chevron, ExxonMobil ve Halliburton arasında da devam eden görüşmeler var. Ukrayna’daki varlıklarını genişletmek istiyorlarsa, iklim aktivistlerini itibarsızlaştırıp onlara karşı eylemleri engellemekle ilgilenenlerin onlar olacağından oldukça eminim. Bu sadece benim varsayımım ama hazırlıklı olmak istediğim bir şey.

Greta faktörü

Hükümetinizin iklim kriziyle mücadele konusundaki algısı nedir?

İklim değişikliğinin Ukrayna’nın stratejik müttefikleri, özellikle de AB ve ABD için birinci öncelik olduğu göz önüne alındığında, kesinlikle geride kalmadığımızı göstermek ve iklim krizini ele alınması gereken acil bir tehdit olarak kabul etmek istiyoruz. Dolayısıyla iklim hedeflerine olan bağlılığımıza ilişkin anlatılarda aslında gözle görülür bir değişim olduğunu hissediyorum.

Çok iyi bir örnek, Greta Thunberg’in bu haziran ayında çevresel savaş suçlarıyla ilgili Uluslararası Çalışma Grubu’nun bir parçası olarak Kiev’e yaptığı ziyaret olabilir. Toplantıdan önce hükümetten herhangi birinin Fridays For Future Ukrayna’ya ve taleplerimize bu kadar ilgi göstermesi pek olası değildi. Ancak şimdi özellikle Cumhurbaşkanlığı ve Çevre Koruma Bakanlığı tarafından davet edildik ve daha sonra mektuplarımızdan birine olumlu yanıt bile aldık. Açıkçası bu aşamada bu tür olay veya eylemleri ilerici bir devlet imajını sürdürmenin bir yolu olarak görüyorum. Ancak bunun kötü bir şey olmadığını düşünüyorum çünkü düzenli olarak iklim konusunu halkın duyması ve tartışması için gündeme getiriyor.

Elbette AB ve ABD’nin politikalarında her zaman tutarlı olmadığı doğru ve algımız tamamen değişmemiş olabilir. Ancak, bugün Ukrayna’da iklimin daha da ciddiye alındığını hissettiğim için, umut ışığı veren bir şeyi kısaca paylaşmak benim için önemliydi.

İklim kriziyle mücadele edeceğimize dair umutlu musunuz?

Doğrusunu söylemek gerekirse dünyada olup bitenler ve gerilimler artarken ben de umutlu kalmakta zorlanıyordum. Bunun geçerli bir tepki olduğuna inansam da beni tamamen tüketmesine izin vermemek de önemli. Christiana Figueres‘in iklim krizi ile mücadelede iyimserliğin öneminden bahsettiği efsanevi TED konuşmasını tekrar tekrar izlemeyi seviyorum. Ona göre iyimser olmak, “cesaret, umut, güven, dayanışma, biz insanların bir araya gelebileceği ve insanlığın kaderini iyileştirmek için birbirimize yardım edebileceğimiz temel inancı” ile ilgilidir. Bu bende derin bir yankı uyandırıyor çünkü devam etmemi sağlayan en önemli şey toplumumuzun çeşitli kesimlerinden ve sektörlerinden insanlarla çalışmak. Bundan gerçekten keyif alıyorum; Zamanlarını toplumun işleyişini sağlamaya, hatta onu geliştirmeye adayan birçok bireyin olduğunu bilmek gerçekten rahatlatıcı. Hele söz konusu tüm hayatım boyunca yaşamayı planladığım ülke olan Ukrayna olunca, daha güvenli ve gelecek vaat eden bir yarın sağlamak benim yararıma.” Bu konuda yalnız olmadığımı görmek beni sevindiriyor; orada daha iyi bir gelecek için farklı alanlarda çalışan pek çok Ukraynalı var.

Bu nedenle aktivist anlatılarımız, yalnızca eyleme geçme cesaretini kıran felaketçiliğe düşmek yerine, iklim krizi de dahil olmak üzere mevcut krizlerin daha da kötüleşmesini önleme fırsatını her zaman vurgulamalıdır. Umudumu sürdürme ve yola devam etme sorumluluğunu hissediyorum. Katkılarımız bazen küçük görünse de, sonuçta toplumsal ilerleyişimizde çok önemli bir rol oynuyorlar.

Son olarak iklim aktivisti arkadaşım Dominika Lasota’nın bir röportajında “Zaferler hâlâ mümkün” dediğini aktarmak istiyorum. Meslektaşı Wiktoria Jędroszkowiak ile birlikte kadınları ve gençleri bu yılki parlamento seçimlerinde oy kullanmaya teşvik etmek için çok çalıştılar ve başardılar: Muhalefet, sekiz yıldır iktidardaki muhafazakar ve milliyetçi partiyi mağlup etti. Artık ülkelerinde iklim eylemi için daha büyük bir umut ışığı var. Değişime olan inançlarının onları nasıl harekete geçirdiğine gerçekten hayranım ve çalışmalarının başarılı olmasını sağlayan şeyin de bu olduğunu düşünüyorum. Zaferler hâlâ mümkün.

Daha iyi bir Ukrayna için…

İklim kriziyle ilgili gelecek algını merak ediyorum. 2030’da kendini nerede görüyorsun?

Yine umudumuzla ilgili bir konu bu. Bu baharda yayınlanan bir raporda, Dünya Meteoroloji Örgütü şunları belirtti: “2023 ile 2027 arasındaki yıllık ortalama yüzeye yakın küresel sıcaklığın en az bir yıl boyunca sanayi öncesi seviyelerin 1,5°C üzerinde olma ihtimali %66’dır.” Bu benim aktivizme başlama sebebimdi. Yani, 2015 Paris Anlaşması‘nda kendilerinin de kabul ettiği gibi, hükümetlerimizden bu küresel sıcaklık artışını önlemelerini talep etmek. Ve şimdi bunun aslında büyük olasılıkla, hatta beklenenden daha erken gerçekleşeceğini gözlemliyoruz. Diğer bir faktör ise, devam eden küresel siyasi gerilimlerle birlikte iklim hedeflerimizde önemli aksaklıkların olması ve genellikle kısa vadeli diğer konuların öncelikli olmasıdır.

Ülkeler, özellikle de zengin olanlar arasındaki iklim yarışının, iklim hedeflerini sürdürme konusunda ne kadar kararlı olacakları konusunda rol oynayacağına kesinlikle inanıyorum. Sonuç olarak, önümüzdeki yıllarda pek çok önemli kararın henüz alınmaması nedeniyle bu on yılın belirleyici olduğu değerlendiriliyor. Ancak bu kararların ne olacağını yakından takip etmemiz gerekiyor.

2030 yılında bana gelince, hâlâ emin değilim. Geçtiğimiz yıl hayatımda pek çok değişiklik oldu ve bu da iklim meslektaşım Viktoriya Ball ile benim, ‘Rozviy’ (Ukraynaca’da ‘gelişme’ veya ‘gelişme’ anlamına gelir) adı verilen kendi gençlik iklim girişimimizi kurmamıza yol açtı. Acımasız ve çalkantılı zamanlara rağmen iklim aktivizmi aracılığıyla daha iyi bir Ukrayna umudumuza yakınlaşıyoruz. Diğer Ukraynalı ve Doğu Avrupalı aktivistlerin yanı sıra, yeşil ve adil enerji dönüşümünün yanı sıra gıda sistemleri geçişini de savunuyoruz ve ‘daha iyiyi yeniden inşa etme’ ilkesinin rehberliğinde daha güçlü bir ülke ve bölge olarak ortaya çıkma tutkumuzu besliyoruz. Bu, ekonomik, çevresel ve sosyal sürdürülebilirliğe yönelik radikal ve dönüştürücü bir değişimi gerektiriyor. Tüm bu değişikliklerin 2030 yılına kadar gerçekleşmesini beklemek fazlasıyla iyimser olsa da, ana süreçlerin ilerlemeye başlayacağını umuyorum; bu konuda biraz daha ısrarcı olmalıyız. 

Sosyal medya hesapları: 

Twitter: https://twitter.com/BondarevaValera
Instagram: https://www.instagram.com/valeriia_bondarieva/