Yeni yapılan bir araştırma kapsamında, bir çok bitki hayatta kalabilmek için değişen dış koşullara hızla uyum göstermeye zorlandı.
İtalya‘nın Floransa Üniversitesi‘nde bitki genetikçisi olan Federico Martinelli, yaptıkları çalışmada bitkilerin uyumla ilgili ipuçlarını bir sonraki nesile aktarabileceğini gösterdiğini söyledi:
“Bir kişinin yaşam tarzının ve deneyiminin moleküler izlerini çocuklarına aktaran gametlerini [üreme hücrelerini] nasıl etkileyebileceğini [hakkında] düşünüyordum. Ardından aklımda bitkilerde de daha fazla epigenetik işaretin iletilmesi gerektiği fikri oluşmaya başladı. Bitkiler tek bir yerde sabit olan organizmalar ve yaşamları boyunca hayvanlardan çok daha fazla çevresel strese maruz kalıyorlar.”
Değişiyor ve uyum gösteriyorlar
Yıkıcı sellerden yükselen sıcaklıklara, iklim krizi tüm dünyada doğal yaşam alanlarını değiştiriyor. Çevredeki değişiklikler hayvanları değişmeye zorluyor, avlanma ve kış uykusu düzenlerini ve hareketli yaşam alanlarını değiştiriyor. Bitkiler ise kök salmış durumda ve hareket edemiyor, ancak onlar da değişiyor.
‣ İklim değişikliğine bağlı olarak bitkiler çiçeklerinin rengini değiştiriyor
‣ İklim krizi bitkilerin çiçek açma takvimini bir ay önce çekti
Buna örnek olarak çiçeklenme zamanını yönlendirdikleri kış aylarının birçok bölgede daha sıcak ve kısa hale geldiğini hatırlatan Martinelli, “Birçok bitki, çiçeklenme zamanını belirlemek üzere çevresel saatlerini ayarlamak için minimum bir soğuk dönemine ihtiyaç duyar” diyor ve ekliyor:
“Soğuk mevsimler kısaldıkça, bitkiler çiçeklenmeyi geciktirmek için daha az soğuğa ihtiyaç duyacak şekilde adapte oldular . Bu mekanizmalar, bitkilerin üreme şanslarının daha az olduğu dönemlerde çiçeklenmekten kaçınmasına olanak tanıdı.”
Değişiklikleri ‘hatırlıyorlar’
Euronews‘e konuşan Martinelli, “Bu mekanizmalar, bitkilerin daha önceki bir çevresel koşulun oluşumunu tanımasına ve aynı koşulunun varlığında daha hızlı tepki vermesine izin veriyor” diyor. Örneğin, bir bitki hava daha sıcakken çiçeklenmeyi geciktirmeyi “hatırlayabiliyor”. Bu özelliği de araştırmacıların “epigenetik” adını verdiği bir yöntemle yeni nesillere, yani “yavrularına” aktarabiliyor.
Dışarıdan yapılan genetik müdahalelerin aksine, epigenetik değişiklikler bir DNA dizisini değiştirmiyor. Bunun yerine, bir organizmanın bir DNA dizisini okuma şeklini değiştirebiliyor.
Trends in Plant Science dergisinde yayımlanan makalenin yazarları, “Epigenetik modifikasyonlar kalıtsaldır… böylece bitki türlerinin iklim değişikliğine uzun vadeli adaptasyonuna katkıda bulunur ” diye yazıyor.
Araştırmanın, bilim insanlarının bitki zekasının iklim değişikliğiyle nasıl mücadele ettiğini anlamalarına yardımcı olacağı umuluyor.
Uyum nereye kadar?
Ancak 2013’te İngiltere‘deki East Anglia Üniversitesi’nin yaptığı iklim çalışmasına göre mevcut karbon salım artma değerleri devam ettiği takdirde dünyada var olan bitki türlerinin yarısı ve hayvan türlerinin 1/3’ü 2080 yılına kadar yaşam alanlarının yarı yarıya azalması tehlikesi ile karşı karşıya.
Bitkiler ve diğer canlılar ne kadar uyum sağlamaya çalışırsa çalışsın, bunun da bir sınırı var ve insan eliyle yaratılan sera gazlarının, 18. Yüzyıl sanayi devrimi öncesi dönemle karşılaştırıldığında 2100 yılına kadar dünyanın 4 derece ısınması sonucunu doğurması riski halen ortadan kaldırılmış değil.
Uzmanlar, görülmemiş bir hızla artan sıcaklıkların, türlerin yaşayabilecekleri iklim aralığını olumsuz etkileyeceğinden birçok tür üzerinde şok etkisi yaratacağı uyarısında bulunuyor.
