Dosya Haber: Burcu ÖZKAYA GÜNAYDIN

 *

6 Şubat depremlerinde büyük yıkım yaşanan Hatay’da, depremin üzerinden bir buçuk sene geçmesine rağmen şehirde hala “normale yakın” bir yaşam dahi kurulamadı.

Başta barınma olmak üzere, sağlık, eğitim, altyapı gibi pek çok sorun halen çözülmeyi beklerken ve halen 250 binden fazla depremzede konteyner kentlerde yaşarken, depremzedeler bütün bunların üzerine son aylarda “rezerv alan” uygulamasının derdine düştü.

Günden güne genişletilen “rezerv alan”ların hukuki olarak netleştirilmiş herhangi bir çizgisi olmadığı için kapsamının da sürekli olarak değişmesinden endişe eden Hataylılar, “yurtsuzlaştırılmaya” karşı neredeyse haftanın her günü eylem yapıyor.

Tarihi kent merkezinin imar planı, bayram tatilinde yayınlandı: İtiraz için üç gün süre!

Bu arada Antakya’nın tarihi kent merkezinin planı Çevre ve Şehircilik İklim Değişikliği Bakanlığı’nın sayfasında 11 Haziran tarihinde yayımlandı. 5 Nisan 2023 tarihinde Resmî Gazete‘de yayımlanan “6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi” kanunu kapsamında hazırlanan plan, 11 Haziran 2024’ten itibaren itiraz hakkı da içinde olmak üzere 15 gün süre askıya çıkarıldı. 15 günlük sürenin 11 günü resmî tatil. Birçok kişinin yasanın askıya dahi çıktığından haberi dahi yok.

Tarihi Antakya’da çok fazla işyeri ve dükkânın yeşil alan olduğunu, eski köy garajları denilen ve işyerleriyle dolu ticaret merkezinin konut yapıldığını belirten Mimarlar Odası Başkanı Mustafa Özçelik, yasanın çok fazla mülkiyet kaybına neden olacağını, itiraz süresinin de bayrama denk gelmesinin iyi niyetten uzak olduğunu söylüyor.

‘Rezerv alan’da yer aldıklarını telefon mesajıyla öğrendiler

Peki nedir bu “rezerv alan” ve kentliler için ne anlama geliyor?

“Rezerv alan” kavramı Hataylıların hayatına 2023’ün kasım ayında, ‘Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi’nin TBMM‘de kabul edilmesiyle girdi.

Yeni düzenlemeyle rezerv yapı alanı tanımındaki yeni yerleşim alanı ifadesi yasadan çıkarılarak, meskun mahal şartı kaldırıldı. Böylece gerekli görülen tüm alanlar rezerv yapı alanı ilan edilebilecek. Rezerv yapı alanı ilan edilen yerler dönüşüm için boşaltılıp yerine yeni yapılar inşa edilecek.

Basında yer alan haberlere göre,  “Hatay’ın Antakya ve Defne ilçelerinde 207 hektarlık alanın rezerv ilanıyla, Türkiye’de ilk kez bir yer rezerv alan oldu.” Fakat  aralık ayında ilk rezerv alanın Antakya ve Defne ilçelerinde değil, Samandağ’da olduğu ortaya çıktı. Depremde Defne ve Antakya ilçeleri kadar hasar almayan, esnafın aktif iş yaptığı Samandağ Çarşı Merkezi’nin rezerv alan yasası meclisten geçmeden dört ay önce rezerv alan yapıldığı ortaya çıktı. Dükkân sahipleri, bu durumu Tapu Müdürlüğü’nden telefonlarına gelen mesajla öğrendi.

14 Aralık’ta Antakya ve Samandağ ilçelerinde toplantı yapan Çevre ve Şehircilik Bakan Yardımcısı Vedat Gürgen, kamu yararını düşündüklerini öne sürerek, yeniden inşaat projelerini hayata geçirebilmeleri için para harcamaları gerektiğini, bunun için de “tam yetki”ye ihtiyaç duyduklarını söyledi:

” Bu yüzden rezerv alan yaptık. Rezerv alan, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı‘na yetki vermek demek. Kimsenin malına el koymayız. Devlet deli mi sağlam binaları yıksın.

‣ İlk rezerv yapı alanı ilanı Antakya ve Defne’de: 50 bin kişi mülksüzleşebilir
‣ Samandağ’da rezerv alanı protestosu: Dededen kalma malları gasp etmek istiyorlar
‣ Danıştay, Antakya için ‘riskli alan’ ilanının iptalini istedi

Bu konuşmadan birkaç ay sonra ise ilan edilen rezerv alan içinde kalan sağlam yapılara da boşaltma için tebligat geldi. Nisan ayında içinde insanların yaşadığı on evin, “rezerv alanda kaldıkları” gerekçesiyle boşaltmaları istendi. Yetkililer , rezerv alan içinde kalan sağlam evlerin ‘bütünlük’ açısından yıkılacağını açıkladı.

‣ Hatay’daki mülk sahipleri endişeli: Sit alanı, riskli ve rezerv alan bilinmezliği…
‣ Rezerv alanlar kim(ler) için?
‣‘İmara uygun değil’ denilen Dikmece’ye nasıl TOKİ yapılır?

Tek katlı, bahçeli sağlam evler de yıkılıyor

Vatandaşların çoğunun karşı çıktığı, Hatay Barosu Hukuk Komisyonu’nun ‘mülkiyet gaspı’ diye nitelendirdiği “rezerv alan” uygulamasını, Hataylıların büyük çoğunluğu istemiyor.

Uygulama her geçen gün genişlerken, depremzede kentliler de buna karşı örgütleniyor. Gazi ve Çekmece mahallelerinde aylardır rezerv alan uygulamasına karşı düzenli olarak eylemler gerçekleştiriliyor. Protesto eylemlerine  CHP Hatay Milletvekilleri Nermin Yıldırım Kara ve Mehmet Güzelmansur‘un da aralarında olduğu çok sayıda siyasi parti temsilcisi, sivil toplum örgütü temsilcileri de katılıyor.

Gazi Mahallesi’nin bir kısmı tek katlı, bahçeli evlerden bir kısmı da çok katlı binalardan oluşuyor. Depremde büyük bir kısmı yıkılan mahallede can kaybı da çok fazla olmuştu. 32 sağlam binanın kaldığı mahallede, 26 hanede insanlar yaşamaya devam ediyor. Gazi Mahallesi Muhtarı Süleyman Çakar, mahallede ilk zamanlardan itibaren kalanlar olmasına rağmen elektrik verilmediğini, kendi muhtarlık konteyneri de dahil elektriği jeneratörle sağladıklarını anlatıyor.

Depremin üzerinden dokuz ay geçtikten sonra elektrik bağlanıp, insanlar dönmeye başlayınca mahalle de kalabalıklaşmış.

‘Siteler Hatay’ın yaşam tarzına uygun değil’

Hataylıların “rezerv alan” uygulamasına karşı çıkışının iki temel nedeni bulunuyor:  Birincisi sağlam evlerinin yıkılıp yıllarca borçlandırılarak yeniden  ev sahibi yapılma isteniyor olmaları, ikincisi ise kültürleri ve yaşam tarzlarını kendi gelenek ve isteklerine göre sürdüremeyecek olmaları.

Çoğu tek katlı, müstakil evlerin bahçeleri bulunuyor ve parselleri de oldukça geniş. Kışın çok sert geçmediği kentte, bu bahçeler evin bir parçası olarak kullanılıyor. Hemen hepsi de dini ritüeller için kurban kesip “hayır yemekleri” düzenlemek için tasarlanmış.  Depremzedeler bu kültürü kaybetmek istemiyor. Ayrıca yıllardır bir arada yaşadıkları ve ortam yaşam alanları oluşturdukları için, her yerin “siteler halinde” organize edilmesi nedeniyle dışarıdan, Hatay’ın çok renkli kültürüne yabancı çok sayıda insanın yaşam alanlarına taşınmasından endişeleniyorlar.

‘Orta hasarlı’ ev sahipleri ortada kaldı

Depremden sonra binalara ‘hasarsız’, ‘az hasar’, ‘orta hasar’, ‘ağır hasar’ statüsünde raporlar verilmiş; az hasarlı ve hasarsız statüsünde olan binaların tadilatları yapılarak kullanıma açılmıştı. Ağır hasarlı binalar ya yıkıldı ya da yıkım için sırasını bekliyor. Orta hasarlıların durumu ise belirsiz. Yetkililer önce bu binaların da yıkılacağını açıkladı, sonra kat maliklerine “güçlendirme” yapmaları önerildi.

Ancak bu durum da yeniden değiştirildi, ve orta hasarlı binada evi olan depremzedeler, statü belirsizliğinden dolayı uzun süre ne yapacağını bilemedi. Üstelik evleri ne yıkılan ne de güçlendirme yapabilen depremzedeler bu sebeple konteyner kentlere de yerleştirilmedi. Ayrıca taşınma, kira bedeli gibi desteklerden de faydalanamadılar.

Bu süreçte birkaç defa da Çevre Şehircilik İl Müdürü İsmail Ceylan’ın katılımıyla halk bilgilendirme toplantıları yapıldı. Ancak geçen mart ayında Çekmece mahallesinde yapılan toplantı gibi hemen hepsinde ne bu kişiler ne de “az hasarlı” ve “hasarsız” bina sahipleri sorularına yanıt alabildi.

‣ Hatay’da rezerv alanı genişledi: Bilgilendirme toplantısı yeni soru işaretleri doğurdu

Örneğin, bilgilendirme toplantısında konuştuğumuz ve evine “orta hasarlı” raporu verilen Sevgi Aytaç aylardır süren belirsizlik ve sürekli değişen kararlar nedeniyle evinde tadilat yapamadı. “Güçlendirme” önerisi üzerine tadilata başlamak istediğinde ise evinin “rezerv alan” kapsamına alındığını öğrendi. Aytaç, İsmail Ceylan’ın toplantıda “Rezerv alana dahil olmak istemeyene zorla yaptırmayız, istemeyen evini güçlendirsin, otursun” demesine rağmen evinin, isteği dışında yıkılmak istendiğini anlatıyor. Çünkü bir yapı “rezerv alan” içinde kalıyorsa, bu kez tadilat ruhsatı da verilmiyor, dolayısıyla hiç bir işlem yapılamıyor.

Protesto eylemine polis şiddeti

Çekmece, Gültepe, Gazi mahallelerinin rezerv alandan çıkma mücadelesi toplantı, eylemlerle sürerken, rezerv alan haritasına yeni mahalleler de eklendi: Antakya ilçesine bağlı Aksaray, Saraykent, Akasya. Bu mahallelerin bir kısmı depremde yıkıldı, kalan binalar ise hasarsız raporlu. Mahalleliler, yaşadıkları bölgenin rezerv alana dahil  olduklarını tapu kayıtlarına baktıklarında öğrendiklerini, muhtarın bile bilgilendirilmediğini anlatıyor.

Ceylan, yapılan bu “oldu bitti” uygulamasına karşın iki kez protesto eylemi yapan vatandaşları ziyaret ederek, “Bu bölümün rezerve olduğunu bilmiyordum, haberim yok. Ben şimdi bakanlıkla irtibata geçeceğim, sorunu çözeceğiz” dedi.

‣Hatay’da rezerv alan protestosuna polis şiddeti
‣Hataylılar ‘rezerve karşı’ hukuk mücadelesi başlattı: Vazgeçmeyiz!

Akasya Mahallesi’nden beş kişilik bir heyete eylemin yapıldığı gün (3 Haziran) görüşmek için randevu da veren Ceylan, görüşmeye giden mahalle heyetine yine net bir yanıt veremedi.

Birkaç gün sonra tekrar uygulamayı protesto etmek için toplanan mahalleliler, polis şiddetine maruz kaldı, dört kişi gözaltına alındı. Bu eyleme de açıklama yapmak için gelen İl Müdürü İsmail Ceylan, söz konusu mahallelerin rezerv alan içinde olmadığını tekrarlamasına rağmen, depremzede mahallelilerin “Öyleyse neden evimize işlem yaptıramıyoruz, neden evimiz tapu kayıtlarında ‘rezerv alan’ içinde görülüyor’ sorularına yanıt veremedi.

Kırıkhan’da ‘muhtar’ tepkisi: Bir kişinin evi için tüm mahalle yıkılıyor 

Rezerv alanı sadece Hatay merkezi değil, ilçeleri de kapsıyor. Kırıkhan ilçesi Gündüz Mahallesi de “rezerv alan” kapsamına alınmış durumda. Mahalle sakinlerine mayıs ayında evleri boşaltmaları için tebligatlar ulaştı.

Evi depremde hasar görmeyen mahalle sakinlerinden Serdar Taşdelen, depremde Gündüz Mahallesi Muhtarı Ufuk Sarıfakıoğulları’nın beş katlı evinin yıkıldığını, kendi evini kurtarmak için tüm mahallenin rezerv alan kapsamına  girmesine yönelik çaba gösterdiğini iddia ediyor. Taşdelen, Muhtar Sarıfakıoğulları’nın su dağıtımı sırasında mahalleliye ‘Evlerin yeniden yapılması için imza atmaya mecbursunuz’ diyerek mahalleliden imza aldığını, bu imzaları da yetkililere “insanları rezerv alanda olmak istiyor istiyor, imzaları da var” diye bildirdiğini anlatıyor.

Ancak tek katlı, bahçeli evlerinde yaşamak isteyen Kırıkhanlılar, bu uygulamayı talep etmedikleri ve istemediklerine dair Hatay Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne dilekçe verdi, basın açıklaması yaptı.

‘Hatay’da rezerv bütünlüklü, açıklamalar parça parça’ 

Rezerv alan ilan edilen mahallelerle irtibatta olan; eylem miting, mahalle toplantıları örgütleyenlerden biri de Toplumsal Özgürlük Partisi (TÖP) Hatay İl Sözcüsü Hasan Özgün.

6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun içeriğinin 2023 yılının kasım ayında meclise sunulan torba kanun teklifi ile değiştirildiğini belirten Özgün şunları anlatıyor:

“Eski yasaya göre herhangi bir alanın rezerv alanı olabilmesi için yerleşim alanları dışında boş bir yer olması gerekiyordu. Kasım ayında yapılan değişiklikle bir Kentsel Dönüşüm Başkanlığı kuruldu. Şu anda Türkiye‘nin herhangi bir yeri, somut bir gerekçe göstermeksizin rezerv alanı ilan edilebilir. Çünkü yapılan değişiklikle artık insanların oturduğu ve yaşadığı yerler de rezerv alan ilan edilebiliyor. Bu değişikliğin yol açtığı ihlal durumlarının ilk örneklerini biz Hatay’da gördük. İlk etapta sekiz mahalle rezerv alanı olarak ilan edildi. Şimdi bu sekiz mahalleye yeni yeni mahalleler ekleniyor. Rezerv olacak alanlar belirlenmiş ancak parça parça açıklanıyor. Bütün tapular iptal edilerek yeniden geniş ölçekli bir parsel düzenlemesi yapıyorlar. Nereden yol geçecek, nereden cadde geçecek, neresi park olacak, bunların hepsi çok geniş ölçekte belirleniyor. Önceden belirlenmiş hepsi, ilanları parça parça yapılıyor. Bunu da halktan gelecek toplu bir tepkinin önüne geçmek için yapıyorlar.”

Borç bitene kadar tapu devlette 

Özgün, Hatay Valisi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün bu konudaki tüm yetkililerin vatandaşın gözünün içine bakarak durumu çarpıttığını söylüyor:

“’2 yıl ödemesiz 18 yıl faizsiz borçlandırma’ diyorlar. Bu eski afet yasası uygulaması. Rezerv alan ise 6306 sayılı kasım ayındaki kentsel dönüşüm yasasına tabi. Halkı ikna etmek için eski yasa anlatılıyor. Faizsiz 18 yıl vade vaadi doğru değil. Yasa ne kadar yıl olduğunu söylemiyor ama ‘memur maaş oranında 6 ayda bir zamlanır’ diyor. Mesela kredi çekip ev aldınız, siz o kredi taksitini ödeyene kadar banka eve ipotek koyar ama tapu sizin adınızadır ve elinizdedir. Devlet ise borç bitene kadar sana ‘tapu yok’ diyor. İpotek değil, tapu yok. Borcu ödeyemezseniz ya da vadeler bitmeden başınıza bir şey gelirse,  bu durumda miras da bırakamıyorsunuz. Bakana bu soru sorulduğunda, ‘O kadar olsun miras da bırakmayıversinler’ dedi. ”

Rezerv alanın en büyük mağdur grubu orta hasar ve az hasarlılar. Orta hasar bir evin güçlendirme ve tadilatı daire başına ortalama 500 bin TL. Kredi borcuyla evini güç bela yaptıran birçok depremzede, evi rezerv alana girdiği için hem iki defa mağdur oluyor. Rezerv alanında tadilatı bitmiş, sağlam evi yıkan Bakanlık, yeni yapılan evin bir kısmını da depremzedeye borçla verecek. Hasan Özgün, birçok depremzedenin evini yaptırabilmek için borç batağında olduğuna da dikkat çekti.

İki milyona yapılan ev altı milyona yeniden satılacak

Hiçbir resmi kurumdan ne rezerv alanındaki bir ev ne de Toplu Konut (TOKİ) için değerinin ne kadar olacağı, ödemelerin piyasaya göre artıp azalması gibi bir durum olup olmayacağı,  faiz uygulanıp uygulanmayacağı gibi sorulara ise hala yanıt yok. Buna ilişkin bir hukuki metin de oluşturulmadığından prodesür sık sık değiştiriliyor.

Antakya‘nın girişinde depremde tamamen yerle bir olmuş “600 Konutlar” adındaki sitede  yeniden yapılacak dairelerinin bedelinin 6.75 milyon TL olarak belirlendiğine dair bilgi aldıklarını belirten Özgün, yaptıkları hesabı şöyle anlatıyor:

“Diyelim ki orada yıkılmış eviniz ya da parseliniz var. Bunlar sizden alınıyor ve yerine bugünün parasıyla 6.75 milyon borçlandırılarak size bir daire veriliyor. Şehirdeki birçok müteahhit, inşaat mühendisi ve mimar ile görüşmeler yaptık. Şu an Hatay genelinde arsa payı hariç bir inşaatın ortalama metrekare maliyeti 20 bin TL. TOKİ’de daireler 90 metrekare. 1.8 milyon TL eder. Siz buna parsel payını da ekleyin 2 milyon civarı olur. Müteahhit yaparsa maliyeti bu. Aynı anda 140 bin binayı devlet olanakları ile yapacak olan TOKİ bunu 6.75 milyon liraya yapabileceğini söylüyor. Vatandaş bunu sıradan bir müteahhit ile yapsa, arsa da kendisinin olduğu için 1.8 milyon liraya mal olacak. Aradaki farkı biz ‘çökme payı’ olarak tanımlıyoruz. Bu ‘çökme’nin sorunsuz yapılabilmesi için de yasalar ve bürokrasi seferber ediliyor”

‘Depremi fırsata çevirip, kentsel dokuyu değiştirecekler’

Hataylılar yeni imar planına, sadece maddi koşullar yüzünden karşı çıkmıyor.  Türkiye’nin diğer illerinden farklı bir dokusu, farklı kimlik, inançtan insanların yan yana yaşadığı bir kent olan Hatay’ın yeni imar planıyla bu dokusunun da tehlikeye gireceğinden endişe ediyorlar. Hasan Özgün, bu endişelere de dikkat çekiyor:

“’Biz bu kentin Alevilerini sürüyoruz’ denilmiyor, ama bu yöntemle şehrin dokusunu oluşturan insanlar yaşadıkları yerleri terk etmek zorunda kalacak. Sadece Aleviler açısından değil, Hristiyan azınlık da ‘Sizinle birlikte bizi de gönderecekler’ endişesi taşıyor. Maraş katliamından sonra Maraş kent merkezinin, Sivas katliamından sonra Sivas kent merkezinin, Çorum katliamından sonra Çorum kent merkezinin demografik yapısı nasıl tamamen değiştiyse şimdi depremden sonra çıkartılan kararname ve uygulamalarla Antakya’nın dokusu değiştirilmeye çalışılıyor. Bu nedenle kültürel, demografik ve tarihsel dokuyu bozmadan, halkı borçlandırmadan bir yerinde dönüşümü talep ediyoruz ve bunun için mücadele etmeye devam edeceğiz.”