Tatilciler bir yolcu vapurunun güvertesinde, soğuk içeceklerinin tadını çıkarırken, güvertenin altında bambaşka bir durum yaşanıyor. Geminin altında, aralarında çocukların da bulunduğu, zincirlenmiş ve iradeleri dışında karanlık yerlere kapatılmış insanlar bulunuyor.
Karşınızda, sığınmacıları geldikleri yere yasadışı yollardan geri göndermek için özel gemilerdeki gizli hapishanelerin kullanıldığı, Avrupa‘nın pek bilinmeyen, sığınmacıları geri itme uygulaması.
Avrupa Birliği‘nin kara sınırlarında sığınma hakkını sistematik olarak reddetmesi son yıllarda çok kez belgelendi. Geçtiğimiz yıl, Lighthouse Reports ve ortakları, mültecilerin ve göçmenlerin sığınma hakkının reddedildiği ve zorla geri gönderilmeden önce yasadışı bir şekilde hapsedildiği “kara mekanların” -gizli gözaltı yerlerinin- varlığını ortaya çıkardı.
AB içindeki sınırlarda sığınma talebinde bulunma fırsatının hukuka aykırı olarak reddedilmesine ve üye devletlerden olan İtalya‘dan Yunanistan‘a yapılan acımasız geri itmelere ise gerektiği kadar dikkat edilmedi.
İtalyan yetkililer tarafından yapılan yasadışı geri itmeler kapsamında,
aralarında çocukların da bulunduğu sığınmacılar, İtalya’dan Yunanistan’a giden yolcu gemilerinin alt katlarında, metal kutular ve karanlık odalardan oluşan gayrıresmi hapishanelerde, bazen bir günden fazla tutuluyor.
2014 yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), İtalya’nın sığınmacıları hukuka aykırı bir şekilde Yunanistan’a ittiği ve koruma talebinde bulunmalarına izin vermediğine karar verdi. Sekiz yılın ardından, aynı uygulamanın tüm gücüyle devam ettiği ortaya çıktı.
Birçok gemide karanlık hapishaneler
Fotoğraflar, video görüntüleri ve tanıklıklar, sığınma talep etme umuduyla Adriyatik limanlarından Venedik, Ancona ve Bari‘ye giden feribotlarda adeta istiflenerek hayatlarını riske atan insanlara sığınma şansı verilmediğine işaret ediyor.
Aksine, bir süre limanda alıkonulduktan sonra geldikleri gemilere kapatılarak Yunanistan’a gönderiliyorlar.
Yunan feribot devi Attica Group‘a ait ticari gemilerle İtalya ve Yunanistan arasında yapılan sayısız raporlama gezileri sırasında elde edilen ilk görsel kanıtlar, sığınmacıların bazen metal raflara kelepçelenmiş halde alıkonuldukları yerleri gösteriyor.
İnsanlık dışı koşullar ve hak ihlalleri
Duş ve tuvaletleri bozulduktan sonra yere iki tane şilte konularak sığınmacıların kapatıldığı bir odanın duvarlarında, sığınmacıların yazdığı farklı dillerde isimler ve tarihlere rastlandı. Sığınmacıların tarifleriyle örtüşen odanın görüntüleri, anahtar deliğinden küçük bir kamera ile çekildi.
Bu yerlerden birinde tutulduğunu belirten bir Afgan sığınmacı, şunları söyledi:
“İki metre uzunluğunda, 1,2 metre genişliğinde, küçük bir odaydı. … Sadece küçük bir şişe su veriyorlar ama hiç yemek vermiyorlar. Geminin içindeki bu küçük odada kalarak zorlukları kabullenmek zorunda kaldık”
Bir başka gemideki bir bagaj odasında tutulan bir Afgan sığınmacı ise, metal borulara kelepçeliyken bir selfie çekti. Daha sonra aynı yere giden gazeteciler, çektikleri fotoğraflarla selfie’nin çekildiği yeri doğruladı.
Superfast I adlı başka bir ticari gemide, insanlar alt güvertelerden birindeki garaj odasında çatısı kafesli metal bir kutuda tutuluyor. Yaz aylarında aşırı sıcak olan odada, sadece bir parça karton bulunuyor. İnsanlar metal duvardaki toza kelimeler yazmaya çalışmış gibi görünüyor.
Alıkonulanlar arasında, bu yollarla İtalya’dan Yunanistan’a gönderildiği doğrulanan çocuklar da bulunuyor. Baloosh isimli 17 yaşındaki bir Afgan çocuk, “Beni yasa dışı yollarla bir botla Yunanistan’a geri gönderdiler. Sığınma başvurum olup olmadığını ya da başka bir şeyi hiç sormadılar bile” diye konuştu.
Gemide çalışan bazı mürettebat üyeleri de bu yerlerin Yunanistan’a geri gönderilen sığınmacıları alıkoymak için kullanıldığını doğrulayan tanıklık, görsel veya doğrulama sağladı. Mürettebat üyeleri, söz konusu odalardan “hapishaneler” diye bahsetti.
Hukuk danışmanları ve STK’lar da, son yıllarda bu tür uygulamalara ilişkin çok sayıda rapor duyduklarını ifade ederek bulguları doğruladılar.
Perde arkası
İtalyan parlamentosu tarafından onaylanmamış olmasına rağmen 1999’dan beri yürürlükte olan İtalyan ve Yunan hükümeti arasındaki ikili “geri kabul” anlaşması uyarınca İtalya, Yunanistan’dan gelen belgesiz göçmenleri ülkeye geri gönderebiliyor. Ancak bu durum sığınma talebinde bulunanları kapsamıyor.
Ancak son 12 ayda, Afganistan, Suriye ve Irak‘tan gelen sığınmacıların bu muameleye maruz kaldığı görülüyor. Yunan makamları tarafından sağlanan veriler, 2021’de 157 kişi ve 2022’de 74 kişi olmak üzere son iki yılda yüzlerce kişinin etkilendiğini gösterse de, uzmanlar tüm vakaların belgelenmediğine inanıyor.
2014’teki AİHM kararından bu yana İtalya, defalarca bu uygulamanın durduğunu iddia etti ve bu iddiaya dayanarak, karar sonrasında uygulamaya konulan limandaki resmi sınır izleme süreçlerinin durdurulması için baskı yaptı.
İtalyan göçmenlik avukatı Erminia Rizzi, bu zorunlu geri dönüşlerin “sık sık” gerçekleştiğini ve reşit olmayanlar da dahil olmak üzere sığınmacıların “tüm kuralları ihlal ederek ve gayri resmi prosedürlerle bölgeye girişlerinin engellendiğini” söyledi.
İnsan Hakları İzleme Örgütü Almanya direktörü Wenzel Michalski, bulguların “Avrupa’nın bu tür koşullara nasıl müsamaha gösterdiğini” gözler önüne serdiğini söyleyerek AB’nin suç ortaklığı sorusunu gündeme getirdi.
