Polonya‘nın Wielkopolska Eyaleti, kömürden elektrik üretimine geçişi hızlandırmak için çalışan 180’den fazla ülke, yerel yönetim ve şirketten oluşan bir koalisyon olan Powering Past Coal Alliance (PPCA)’a katılan ülkenin ilk bölgesi oldu.
Donald Tusk hükümetinin tavrı kömürden çıkış tarihini ilan etme konusundaki tutumu konusunda karışık sinyaller verse de Polonya kömürden elektrik üretimini azaltıyor ve temiz enerji payını yavaş ve istikrarlı bir şekilde artırıyor. Ülkede 2015 yılından bu yana kömürden elektrik üretimi 27 Terawatt saate yakın azaldı. Bu, 2022 yılında Pakistan, Bangladeş ve Sri Lanka‘nın toplamda ürettiği kömür enerjisine denk geliyor.
Yenilenebilir enerji üretimi ise 2015 yılında 11 Terawatt saat iken 2023 yılında 35 Terawatt saate yükseldi. Bu da 2015 yılında yüzde 7 olan rüzgar ve güneş enerjisi üretiminin 2023 yılında yaklaşık yüzde 20’ye çıkmasıyla elde edildi.
Wielkopolska eyaleti, bugün Polonya’nın Poznan kentinde düzenlenen “Kömürden Sonra Yaşam” konferansında PPCA’ya resmi olarak katılacak. Wielkopolska’nın adil ve düzenli bir şekilde kömürden uzaklaşma çabaları, kömür endüstrisine bağımlı kalan diğer bölgeler için de bir örnek teşkil ediyor.
Wielkopolska kömürden nasıl çıktı?
Wielkopolska, Polonya’da PPCA’ya katılan ilk eyalet. Bölge, özel bir şirket olan ZE PAK‘a ait bir maden ve enerji santrali kompleksine ev sahipliği yapan önemli bir linyit madenciliği bölgesini içeriyor. Kömür madenciliği ve elektrik üretimi, kömür ihtiyacındaki yapısal düşüş nedeniyle son yıllarda hızla azalıyor. Madenlerde ve santrallerde şu anda yaklaşık 2.500 kişi çalışıyor ve bu sayı on yıl öncesine göre beş kat daha az.
Kömürden kaçınılmaz çıkışla karşı karşıya kalan bölge yetkilileri ve şirket, 2040 yılına kadar iklim nötrlüğüne ulaşma ve 1,5o C hedefi doğrultusunda 2030 yılına kadar kömürü aşamalı olarak terk etme taahhüdüyle desteklenen yeni bir kalkınma vizyonu geliştirdi. Yenilenebilir enerji kaynakları gibi sektörlerde yeni ekonomik fırsatlar yarattılar. Ayrıca AB Adil Geçiş Fonu‘ndan ve son olarak kıdem tazminatı programı için devlet yardımından işçiler ve toplumlar için destek sağlamayı başardılar.
Wielkopolska Bölgesi Mareşali Marek Woźniak şunları söyledi: “Wielkopolska, Polonya’da kömür endüstrisini başarılı bir şekilde kapatan ilk il olacak. Kömürü aşamalı olarak terk etme konusundaki net kararlılığımız sayesinde yabancı yatırımları çekiyor, yeni endüstriler yaratıyor ve daha temiz ve ucuz elektriğe geçiyoruz. Geçiş sürecimiz, stratejik yönlendirme, dikkatli planlama ve vatandaşlarla ciddi bir diyalogla kömüre bağımlı bölgelerin yerel ekonomiyi çeşitlendirebileceğini ve geçişten en çok etkilenenler için yeni fırsatlar yaratabileceğini gösteriyor.”
Kömüre bağlı diğer bölgeler için örnek oluşturuyor
Polonya ve kömüre bağımlı diğer ülkelerdeki birçok bölge, kömür kullanımındaki yapısal düşüş nedeniyle Wielkopolska Eyaleti ile benzer zorluklarla karşı karşıya. Dünyanın en büyük kömür kullanıcılarından biri olan ülkede 2023 yılında kömürden elektrik üretimi, 2020’de kaydedilen yüzde 70’lik bir önceki düşük seviyeden yüzde 61’lik rekor bir düşük seviyeye geriledi. Bu durum, 2023’te kömür üretiminin yüzde 26’lık rekor bir düşüş gösterdiği AB’deki daha geniş bir eğilimin parçası. Yeni Polonya hükümeti kısa bir süre önce, ülkenin ekonomik rekabet gücünü güçlendirmek ve işçiler ile sektöre netlik kazandırmak amacıyla yeni bir kömürden çıkış tarihi belirlemeyi planladığını açıklamıştı.
Wielkopolska da iddialı bir enerji dönüşüm planını uygulama deneyimini dünyadaki diğer ülkelerle paylaşmak için, kömürle çalışan elektrik üretiminden hızla uzaklaşarak iklimi korumayı ve ekonomik kalkınmayı hızlandırmayı amaçlayan dünyanın ilk uluslararası girişimi olan PPCA’ya katılacak. Doğu Wielkopolska, Koszalin, Wałbrzych ve kamu hizmeti şirketi ZE PAK’ın 2021’de katılmasının ardından PPCA’nın beşinci Polonya üyesi oldu. İttifak 2017 yılında Kanada ve Birleşik Krallık tarafından başlatılmıştı.
Birleşik Krallık‘ın Polonya Büyükelçisi Anna Clunes, Wielkopolska’nın PPCA’ya katılımıyla ilgili “Wielkopolska’yı kömürden çıkış sürecini sorumlu ve kapsayıcı bir şekilde yönetmeye yönelik ilham verici yolculukları için içtenlikle tebrik ediyorum. Hem Polonya’daki diğer bölgelerin hem de ulusal hükümetin bu örnekten daha fazla etkileneceğini umuyorum. Birleşik Krallık olarak kömürden çıkış yolculuğumuzla gurur duyuyoruz ve adil bir geçişi desteklemek üzere öğrendiklerimizi paylaşmak için Polonya hükümetiyle yakın bir şekilde çalışmaya hazırız” diye konuştu.
Kanada‘nın Polonya Büyükelçisi Catherine Godin ise “Bugün Wielkopolska eyaletini Powering Past Coal Alliance’ın bir üyesi olarak ağırlamaktan gurur duyuyoruz. Wielkopolska’nın 2030 yılına kadar kömürü aşamalı olarak terk etme taahhüdü takdire şayandır. Sizi de üyemiz olarak görmekten gurur duyuyoruz” dedi:
“Kömürlü termik santral emisyonlarının sona erdirilmesi, iklim değişikliğiyle mücadelede dünyanın atması gereken en etkili adımlardan biridir. Kanada, Powering Past Coal Alliance’a Birleşik Krallık ile birlikte liderlik etmekten gurur duymaktadır. İttifak, 180’den fazla üyesiyle kömürlü termik santrallerden kaynaklanan emisyonların küresel ölçekte ortadan kaldırılmasını amaçlayan dünyanın önde gelen girişimidir. Her yeni üyede gördüğümüz şey, geçişin gerçekleşmekte olduğudur. Bu çoktan başlamış durumda. Ve hızlanıyor.”
60 hükümet, 51 yerel yönetim ve 71 şirket anlaşmaya katıldı
PPCA şu anda gelişmiş ülkelerde 2030 yılına kadar, dünyanın geri kalanında ise 2040 yılına kadar kömürden uzaklaşılmasını savunan 60 hükümet, 51 yerel yönetim ve dünyanın dört bir yanından 71 şirket ve kuruluştan oluşuyor. Bugüne kadar OECD ve AB ülkelerinin yüzde 80’inden fazlası ulusal düzeyde PPCA’ya katılmış durumda.
Ülkeler ve işletmeler kömürün getirdiği faydaları (daha temiz hava, daha ucuz elektrik ve daha güvenli ekonomiler ve enerji sistemleri) giderek daha fazla fark ettikçe, kömürden çıkışın küresel olarak hızlanması bekleniyor. Yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaşmasının da etkisiyle, elektrik üretimi için kömür kullanımının 2023 yılında dünya genelinde en üst seviyeye ulaşması ve önümüzdeki yıllarda azalarak tarihi bir dönüm noktasına işaret etmesi umuluyor.
E3G‘nin Kıdemli Ortağı [Japonya] Yoko Mulholland, Wielkopolska’nın PPCA’ya katıldığını ve dünyanın kömüre en bağımlı ülkelerinden biri olan Polonya’nın kömürden çıkış tarihi belirlemeyi planladığını görmenin cesaret verici olduğuna vurgu yaptı:
“Kömürün sonu gerçekten de çok yakın ve bu heyecan verici haber, kömüre büyük ölçüde bağımlı bölgelerde bile kömürden uzaklaşmanın mümkün olduğunu gösteriyor. Kyoto şehrinin 2022 yılında Japonya’dan ilk üye olarak PPCA’ya katıldığını görmek de harikaydı. PPCA’ya ulusal düzeyde üyelik de hız kazanıyor ve Japonya şu anda G7’de henüz üye olmayan tek ülke konumunda.”
Ember Avustralya İklim Stratejisi Danışmanı Chris Wright da “Polonya’nın kömür madenciliği bölgesi Wielkopolska, temiz enerji geleceğini benimsemenin karşılığını aldığını kanıtladı. Kömürün kaçınılmaz düşüşünü kabul ederek, gelecek nesiller için yerel ekonomiyi kuracak organize bir geçiş sağlamak üzere yatırım sağladılar. Avustralya‘nın Hunter ve Bowen havzaları bu ileri görüşlü planlamadan ders çıkarabilir” dedi:
“Sadece yeni temiz ekonominin inşasında değil, aynı zamanda metan sızıntılarını sınırlandırmak için kömür madenlerinin sorumlu bir şekilde kapatılmasında da iş imkanları bulunmaktadır. Halihazırda devam etmekte olan küresel enerji devriminin farkına varılmaması, kömüre bağımlı bölgelerin kendilerini yeni temiz enerji ekonomisinin ön saflarında yeniden konumlandırma şansını kaçırmaları anlamına gelecektir.”
Wielkopolska’nın kararının küresel ve bölgesel olarak kömürden çıkış hareketi için harika bir örnek teşkil ettiğini belirten Ember Güneydoğu Asya Kıdemli Elektrik Politikası Analisti Dr. Dinita Setyawati ise şu değerlendirmeyi yaptı:
“Avrupa Birliği’nde, son raporumuza göre 2023 yılında hem fosil üretiminde hem de CO2 emisyonlarında rekor bir düşüş yaşandı. Bununla birlikte, Malezya, Filipinler ve Endonezya gibi ülkelerde kömürün hala elektriğin yüzde 40’ından fazlasını ürettiği Güneydoğu Asya’da, ülkelerin, belediyelerin ve kuruluşların kömürden çıkış konusunda daha güçlü taahhütlerde bulunmasına ihtiyacımız var.
Bugüne kadar Singapur, altı yerel yönetim ve Filipinler ile Endonezya’da bulunan iki kuruluş kömürü aşamalı olarak terk etmeyi taahhüt etmiştir. Bu geçişler, kömürden çıkış için bir yol çizmenin mümkün olduğunu kanıtlıyor.
Her kuruluşun kendi geçiş sürecini belirlemesi gerekse de, Güneydoğu Asya’daki kömüre bağımlı ülkeler bu hikayelerden ders çıkarabilir ve Powering Past Coal Alliance’a (PPCA) katılarak kömürden çıkış taahhüdünde bulunabilirler.”
Instrat Polonya CEO’su ve Kurucu Ortağı Michal Hetmanski de yönetilebilir ama her şeyden önce adil bir geçiş için masanın her tarafında liderliğe ihtiyaçları olduğunu belirterek, “Bu sadece Polonya’da değil, dünya genelinde de benzersiz bir durum. Instrat olarak uzmanlığımızla bu süreci birlikte şekillendirmekten gurur duyduk ve bu deneyimle bunu Polonya’nın yanı sıra Ukrayna ve Batı Balkanlar‘daki ihmal edilmiş linyit bölgelerine de taşımaya hazırız” diye konuştu.
