By 
Afganistan ve ABD bugünlerde dünya gündeminin en ilgi çeken konularından birisi. ABD’nin, beklendiği üzere, Afganistan’dan çıkacağını açıklamasının ardından Taliban’ın olağanüstü bir hızla ve hiçbir dirençle karşılaşmadan ülkede yönetimi ele geçirmesi tüm dünyanın dikkatini bu ülkeye çekti. 11 Eylül 2001’in hemen ardından Afganistan’a giren ABD tam 20 yıl bu ülkede kaldı. Bu savaşın amacı, özelde ABD’ye, genelde Batı’ya karşı savaş açmış olan El-Kaide ve onu destekleyen Taliban’ın tesirsiz hale getirilmesiydi. Afganistan’da Taliban’ın tekrar kontrolü ele geçirmesi “Pekiyi bu amaca ulaşıldı mı?” sorusunu tartışmaya açık hale getiriyor. Ama biz yine de bunu konunun uzmanlarına bırakalım.
Son günlerde, ABD’nin Afganistan’ı terk etme kararını açıklamasıyla birlikte, 20 yıl zarfında ABD’nin bu savaş için 2 trilyon ABD Doları harcadığına dair birçok bilgi dolaşıyor ortalıkta. ABD basınında ve düşünce kuruluşlarında bu doğrultuda birçok yorum da çıktı son haftalarda. Bu haftaki yazımda bu harcamaların detayına başka bir pencereden bakmak istiyorum.
Ama bu savaşın ABD’ye ekonomik maliyetinden çok daha önemli, çok daha ağır bir insani boyutu ve maliyeti de var. Her iki taraftan da, ama daha çok Afgan vatandaşı olan, yüzbinlerce kişi öldü. Nisan 2021 itibarıyla bu savaşın Afganistan cephesinde ölen insan sayısı 174 bin civarında. Bunun 69 bini polis ve asker, 51 bini muhalif savaşçılar ve 47 bini siviller olmak üzere toplam 167 bini Afganlı. Ayrıca 2448 Amerikan askeri, 3846 Amerikan sözleşmeli elemanı, 1144 müttefik ülke askeri, 72 medya çalışanı ve 444 insani yardım kuruluşu çalışanı hayatını kaybetmiş durumda. Bu savaşın bir de Pakistan cephesi var. Pakistan’da aynı dönemde ölenlerin sayısı ise 67 bin kişi. Böylece Afganistan Savaşı’nın yol açtığı toplam can kaybının 241 bin kişi olduğunu görüyoruz. Tam tamına çeyrek milyon can kaybı! Bu rakam, Karayipler’deki birçok ada ülkenin nüfusuna eşit!
Ekonomik maliyet
ABD’nin Brown Universitesi bünyesindeki Watson Enstitüsü’nün “Savaşın Maliyeti“ adlı bir projesi var. Bu proje kapsamında ABD’nin girdiği savaşların insani, sosyo-politik ve ekonomik maliyetleri araştırılıyor. Yukarıdaki ölü sayısı dahil bu yazıda kullanacağım bütün veriler bu proje kapsamında yapılmış çalışmalardan derlendi.
Bu proje kapsamında yapılan hesaplamalara göre 20 yılda doğrudan Afganistan savaşıyla ilgili olarak yapılan harcama 2,3 trilyon dolar seviyesinde. Bunun dökümüne baktığımızda şu ana kalemleri görüyoruz:
- Savunma Bakanlığı yurt dışı savaşlar bütçesi: 1055
- Dışişleri Bakanlığı savaş bütçesi: 60
- Savunma Bakanlığı ana bütçesinde ilave savaş harcamaları: 433
- Savaş gazileri için yapılan harcamalar: 233
- Savaş için yapılan borçlanmanın faizi:532
TOPLAM: 2.313
Bu kalemlerin alt detaylarına ait bilgilere ulaşmak maalesef mümkün olmadı. Bu ana kalemlere biraz daha yakından bakalım. Birinci kalem, Savunma Bakanlığı‘nın (Pentagon) doğrudan savaşla ilgili giderlerinden oluşuyor. İkinci kalem Dışişleri Bakanlığı’nın savaşla birlikte artan ve yoğunlaşan diplomatik faaliyetlerinin getirdiği ek giderler. Bunlar arasında ödenen ücretler, güvenlik harcamaları ve ilave diplomatik misyon binası inşaat maliyeti var. Pentagon’un ana bütçesindeki artışlar ise savaşın yarattığı etkilerden kaynaklanan giderler. Örneğin savaş nedeniyle daha fazla askerin istihdam edilmesi için bütün asker ücretlerinde artış yapılması gibi. Dördüncü kalem savaş gazilerinin sağlık, tedavi ve bakım giderlerinden oluşuyor ve üstelik bu gider savaş bitince bitmeyip çok uzun yıllar devam ediyor.
Son kalem ise faiz ödemeleriyle ilgili. Savaş için yapılan harcamaların tamamına yakını borçlanmayla yapılmış durumda. Dolayısıyla uzun yıllar boyunca bu borcun faizinin ödenmesi gerekecek. İşte bu nedenle faiz kalemi toplam harcamanın neredeyse dörtte birine tekabül ediyor.
Yukarıdaki askeri harcamalara ilaveten, Beyaz Saray tarafından geçtiğimiz Haziran ayında yayımlanan bir dokümana göre ABD Afganistan’a son 20 yılda 128 milyar dolarlık da yardım yapmış durumda. Bu yardımın 88 milyar doları güvenlik amaçlı, 36 milyar doları siviller için ve 3,9 milyar doları insani yardım olarak yapılmış. Bu harcamaların detayları konusunda da maalesef bilgi sahibi değiliz.
Bu harcamaların ne kadarı Afganistan içinde yapıldı?
ABD’nin Afganistan Savaşı için yaptığı harcama trilyon dolarları buluyor ama acaba bu paranın ne kadarı Afganistan’da yani savaş mahallinde harcandı, ne kadarı silah, uçak, füze, enerji, haberleşme, askerlerin yiyecekleri vs. olarak Amerikan ekonomisine geri döndü? Savaş mahallinde harcanması elbette yerel ekonominin gelişmesine de ciddi bir destek verecektir. Ancak, bu soruya net bir cevap almamıza imkan verecek bir veri setine maalesef sahip değiliz. Ama yukarıda verdiğim dökümü temel alarak bazı tahminlerde bulunmak mümkün.
Yukarıdaki beş ana kalem harcamanın son üç kalemi tamamen ABD içerisinde yapılan harcamalardan oluşuyor. Dolayısıyla toplam 2,3 trilyonun 1,2 trilyonunun Afganistan’da harcanmadığı net bir şekilde ortada. Kalan 1,1 trilyonluk harcamanın ise önemli bir kısmının ABD’ye geri döndüğünü varsayabiliriz. Çünkü bir savaşta en büyük gider kalemi kullanılan silah, uçak, füze ve cephane olacağına ve bunların tamamına yakınının ABD’den geldiği bilindiğine göre bu varsayımı yapmak yanlış olmayacaktır. Ayrıca enerji, haberleşme, yiyecek gibi lojistik desteklerin de bir kısmı bölgedeki müttefik ülkelerden sağlansa bile çoğunluğunun büyük olasılıkla ABD’den temin edildiği söylenebilir. Ölenler içerisinde oldukça yüksek bir sayıda olan sözleşmeli eleman sayısı, destek hizmetlerinde çok sayıda özel sektör elemanı sivilin çalıştığını göstermektedir.
Afganistan içerisinde harcanan paraların büyük bir kısmı istihdam edilen Afgan çalışanlara ödenen maaşlar, istihbarat harcamaları, sahadaki askerlerin ulaşım giderleri, askeri ve diplomatik amaçla yapılan inşaat harcamaları, ülke içerisinden tedarik edilen bazı malzeme ve gereçler vb. harcamalardan oluştuğu tahmin edilebilir. Bu harcamaların da toplam 1,1 trilyonluk doğrudan savaş harcamaları içerisinde küçük bir oranı (yüzde 5-25) geçmeyeceği açıktır. Yüzde 10’u esas aldığımız takdirde toplam 110 milyar dolar (yüzde 20’yi esas alırsak toplam 220 milyar dolar) Afganistan içerisinde harcanmış demektir. Bu da 2,3 trilyon dolarlık toplam Afganistan Savaş harcamalarının yaklaşık yüzde 5 (yüzde 10)’ini oluşturmakta. Bu noktadan hareketle, ABD’nin Afganistan Savaşı ile ilgili harcamalarının esas olarak ABD içerisinde kaldığını söylemek yanlış olmayacaktır. Bu sonuç ise ABD içerisinde sürekli savaş çığırtkanlığı yapan kimi politikacıların ve bunları destekleyen savunma sanayi gibi bazı endüstrilerin ve lobilerin davranışlarının daha net anlaşılmasına imkan veriyor!
Comments