Dünya denizcilik tarihinin en ölümcül barış zamanı kazası, MT Vektor isimli bir petrol yüklü tankerle MV Doña Paz isimli yolcu gemisinin 20 Aralık 1987 tarihinde çarpışması sonucu, günümüzden 35 yıl önce bugün oldu. Kazada her iki gemidekilerden tahminen 4 bin 386 kişi öldü.

Yolculuğu 22 saat sürse de geminin, bizim ülkemizde sıkça tanık olduğumuz bir dolmuştan ya da tıka basa dolu bir halk otobüsünden vb. farkı yoktu.

1987’deki siyasi ve coğrafi altyapı

Birazdan anlatacağımız ihmaller zincirini vb. (608 yolcu kapasiteli olarak denize indirilen ve geçirdiği yangında hukuken tam bir iskelet haline döndüğü belgelenen geminin nasıl 1518 yolcu ve 66 denizci kapasitesinde bir yolcu feribotu haline dönüşüp taşımacılık ruhsatı alabildiğini ve bu haliyle nasıl kapasitesinin iki katından fazla yolcu listesine girmeyen dört yaş altı biletsiz çocuklarla birlikte resmi ölü sayısından hesaplanan yolcu sayısının üç katı; ilk denize indirilen haline göre ise yaklaşık altı buçuk katı olduğu tahmin ediliyor) anlamak için, Filipinler Cumhuriyeti’nin 1987’deki siyasi altyapısını ve coğrafi vb. durumunu bilmek gerekir.

Filipinler, bugünkü Türkiye’nin bugünü gibi başkanlık sistemiyle yönetilen demokratik bir anayasal cumhuriyettir. Ülke, Büyük Okyanus’la Hint Okyanusu’nun birleştiği coğrafyada toplam yüzölçümü 342 bin 353 km2 olan (Türkiye’nin yüzde 43,7’si) Luzon, Visyas ve Mindanao isimli üç ana coğrafi kara parçası ile birlikte irili ufaklı 7 bin 641 adet ada ve adacıktan oluşur.

Filipinler, 36 bin 289 kilometrelik kıyı şeridiyle dünyanın en uzun kıyı şeridine sahip beşinci ülkesidir. Ülke, 106,6 milyonu aşan nüfusuyla (2020 tahmini) dünyanın en çok nüfusuna sahip 12. ülkesidir. 336/km2 olan nüfus yoğunluğu, Türkiye’nin yaklaşık üç katıdır. Ülke, Pasifik Deprem Kuşağı’nın ve şiddetli kasırgalar kuşağının üzerinde bulunduğu için takımadalarda sıkça sismik ve volkanik faaliyetler ve şiddetli tayfunlar görülmektedir.

Filipinlerdeki 7,8 büyüklüğündeki 1990 Luzon depreminde bin 621 kişinin öldüğü tahmin edilmektedir. 1991’de Pinatubo volkanik bir patlamasında 874 kişiyi öldü ve Orta Luzon’daki tarım arazilerinin uzun vadeli yaygın bir şekilde tahrip olmasına neden oldu.

Patlama 1991-1993 arasında 0,50C derece küresel soğumaya neden oldu. Filipinler ekonomisine büyük zarar verdi. O zamanlar Filipin tarihindeki en ölümcül tayfun olarak kabul edilen 1 Kasım 1991’deki Tropikal Fırtına Thelma (Uring) tayfunu, Ormoc şehrinde büyük bir sele neden oldu ve olayda yaklaşık beş bin kişi öldü.

Filipinler çok kökenli ve mozaik kültürlü bir demografik yapıya sahiptir. Ülke, tarihi boyunca süren Çinliler ile Malay, Hint ve İslami kökenli hanedanlıkların egemenlik savaşlarından sonra 1521’de Filipinler, 300 yıldan daha fazla bir süre, İspanyol İmparatorluğu’nun sömürgesi olmuştur.

Bir çocuk ağlarsa dağ başında
Gözyaşında Amerika akar.
Vurdularsa birini, kanı şorladıysa
Bilin ki o kurşunlarda Amerika var.

Cahit Külebi

19. yüzyılın bitimiyle son dönemlerinde; hızla genişleyen Filipin Halk Uyanış Hareketi sonucunda ilk Filipin Cumhuriyeti (1899) kurulmuştur. Ancak bu devlet uzun ömürlü olmamış; Filipinlilerin bağımsızlık isteğine karşı ABD, ülkeye savaş ilan etmiştir. Filipinler-Amerikan Savaşı, ABD’nin kesin galibiyeti ile sonuçlanmış (1902); savaşta yaklaşık 1,5 milyon Filipinli ölmüştür. Bunu takip eden yıllarda, ülke Japonya’nın işgaline (1941-1945) uğramıştır. Ancak ABD, 1945’e kadar takımadalardaki egemenliği yeniden sağlamıştır.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra Filipinler’in bağımsızlığı dünya devletleri tarafından tanınmıştır. Bu zamandan beri, ülke, kargaşalı bir demokrasi deneyimi sürecine girilmiştir. 20. yüzyılın ikinci yarısında ülkedeki demokratik düzen bozulmuş ve 1965’de Ferdinand Marcos, ülkedeki tüm gücü ele geçirmiştir. 1965-1986 arasında kurduğu otoriter rejim, yolsuzluklar ve baskı uygulamaları nedeniyle Marcos, büyük tepki uyandırmıştır.

21 Ağustos 1983’te, muhalif liderlerden Benigno Aquino Jr.’nun öldürülmesinden sonra, eşi Maria Corazon Aquino, muhalefet cephesinin başına geçmiş ve Marcos’a karşı 1986 devlet başkanlığı seçimlerinde aday olmuştur.

Marcos, kazandığını açıklasa da muhalefet seçim sonuçlarının şaibeli olduğunu iddia etmiştir. Bunun üzerine halk sokaklara çıkmış ve Halkın Gücü Devrimi olarak bilinen olaylar sonucunda; Marcos rejimi devrilmiştir. Corazón Aquino, ülkenin yeni ve Filipinler’in ilk kadın devlet başkanı olmuştur.

1986’da ortaya çıkan reform hareketlerinden sonra; demokrasinin geri getirilmesi, ulusal borçların azaltılması ve yolsuzlukların önlenmesi için mücadele verilmiştir. Bunun yanında yeni rejimi devirmek için düzenlenen darbe girişimi engellenmiş, Moro’daki ayrılıkçı milislerle mücadele edilmiş, 4 bin 386 kişinin ölümüyle sonuçlanan MV Doña Paz feribot kazasının yaraları sarılmaya çalışılmış ve yeniden canlanan Komünist hareketlerin etkinliği azaltılmıştır.

Aquino, doğal afetlerle ve elektrik kesintileri ile dolu altı yıllık anayasal iktidar döneminin sonunda, 30 Haziran 1992’de resmen ve barışçıl bir şekilde iktidarı Fidel Ramos‘a devretti ve devlet tarafından verilen lüks taşıt yerine satın aldığı basit bir otomobil ile devir-teslim töreninden sıradan bir vatandaş gibi ayrıldı.

Doña Paz’ın öyküsü

1963’te Himeyuri Maru adıyla 608 yolcu kapasiteli olarak denize indirilen gemi, Ekim 1975’te Sulpicio Lines tarafından satın alındı ​​ve Don Sulpicio adını aldı. Haziran 1979’da çıkan bir yangından sonra yenilenen geminin adı Doña Paz olarak değiştirildi.

5 Haziran 1979’da, her zamanki Manila-Cebu yolculuğunda iken çıkan yangında gemi (Don Sulpicio) tamamen yandı. Gemideki bin 164 kişinin tamamı kurtarıldı, ancak gemi karaya oturdu ve hukuken tam bir iskelete döndüğü ilan edildi. Buna rağmen geminin enkazı, Sulpicio Lines tarafından sigortacılardan geri satın alındı ​​ve onarıldı. Yapısal değişiklikler yapıldı. 93 m uzunluğunda ve 13,6 m genişliğinde 1518 yolcu ve 66 denizci kapasitesinde bir yolcu feribotu oldu ve Doña Paz adıyla Manila-Tacloban rotasında haftada iki kez sefer yaparak hizmete döndü.

Kaza nasıl oldu?

20 Aralık 1987’de Filipin Standart Saati ile 06:30’da Doña Paz, Manila’ya gitmek üzere Tacloban Adası’nın Leyte Limanı’ndan ayrıldı ve Catbalogan’ın Samar limanında mola verdi. Kaptan Eusebio Nazareno komutasındaki gemi, ertesi gün saat 04:00’te Manila’ya varacaktı. En son saat 20.00 sıralarında telsiz bağlantısı kurduğu bildirildi. Ancak sonraki raporlar, Doña Paz’ın telsizinin olmadığını gösterdi.

Yaklaşık 22:30’da feribot, Marinduque yakınlarındaki Tablas Boğazı boyunca Dumali Point‘teydi. Hayatta kalan biri daha sonra o gece denizde havanın açık olduğunu ancak denizin dalgalı olduğunu söyledi. Yolcuların çoğu uykudayken, Doña Paz, Bataan’dan Masbate’ye giden 1.041 ton benzin ve diğer akaryakıtlar yüklü MT Vektor tankeri ile çarpıştı.

Çarpışmanın ardından Vektor ‘deki akaryakıt tutuştu ve büyük bir patlamayla Doña Paz ‘a sıçrayarak geminin her yerine hızla yayılan bir yangına ve gemide paniğe neden oldu. Geminin etrafındaki deniz de alevler içinde kaldı.

Hayatta kalan bir başka tanık, çarpışmadan dakikalar sonra gemideki ışıkların söndüğünü, Doña Paz’da can yeleği bulunmadığını ve mürettebatın da diğer yolcularla birlikte panik içinde ortalıkta koşturduğunu, denizcilerden hiçbirinin herhangi bir emir vermediğini veya yolcuları organize etmek için herhangi bir girişimde bulunmadığını ve can yeleği dolaplarının kilitli olduğu söylendi.

Hayatta kalanlar gemiden atlamaya ve geminin etrafındaki alevli sularda yanmış bedenler arasında yüzmeye zorlandı. Çarpışmadan sonraki iki saat içinde Doña Paz, dört saat içinde Vektor; Tablas Boğazı’nda yaklaşık 545 m. suda battı.

Kurtarma

O sırada adalar arasında geçen MS Don Claudio isimli bir gemideki gemiciler, iki geminin patlamasına tanık oldu ve bir saat sonra Doña Paz ‘dan sağ kurtulanları buldu. İkisi Vektor’ün denizcisi olan sadece 26 kişi sağ kurtarıldı. Doña Paz’dan kurtulan 24 kişinin en genci 6, diğeri 14 yaşındaki iki yolcuydu. Hayatta kalanların çoğunun vücudunda alevli sulara atlamaktan dolayı yanıklar vardı.

Ölenlerin 78’i her iki geminin denizcileriydi. Doña Paz mürettebatından hiçbiri hayatta kalmadı. Filipin denizcilik yetkililerinin kazayı öğrenmesinin sekiz saat ve arama-kurtarma operasyonlarını başlatmasının sekiz saat daha sürdüğü bildirildi.

Filipin Sahil Güvenlik yetkililerinin soruşturmasına göre: Çarpışma anında Doña Paz’ın kaptan köprüsünde sadece acemi bir denizci vardı, kaptan ve diğer görevliler dinlenme odalarında film veya TV seyrediyorlardı. Hayatta kalanlar, Doña Paz’ın dört bin kadar yolcu taşımış olmasının mümkün olduğunu çünkü koridorlarda, tekne güvertelerinde ve ranzaların üzerlerinde üç veya dört kişi birlikte uyuyan yolcular gördüklerini söylediler.

Kayıplar

Sulpicio Lines tarafından yapılan ilk duyuruda, resmi yolcu listesine göre, Doña Paz ‘da 1.493 yolcu ve 59 denizci vardı Sulpicio Lines’a göre feribot bin 424 yolcu taşıyabilirdi. 23 Aralık 1987’de yayınlanan gözden geçirilmiş bir yolcu listesi, Doña Paz ‘da bin 583 yolcu ve 58 denizciden başka, Tacloban’da 675 kişinin ve Catbalogan’da 908 kişinin gemiye bindiğini gösterdi.

Görünürde gemide 3 bin 166 yolcu vardı. Bununla birlikte, Sulpicio Lines’ın kimliği belirsiz bir yetkilisi, United Press International’a (UPI), Noel sezonu olduğu için biletlerin genellikle gemide yasa dışı yollardan daha ucuza satın alındığını ve bu yolcuların yolcu listesine yazılmadığını söyledi.

Aynı yetkili, ücretsiz bilet sahiplerinin ve ödeme yapmayan dört yaşından küçük çocukların da listelenmediğini de sözlerine ekledi. Bu sözlerin doğruluk payı var zira, kazadan beş gün sonra gemide bulunan ve yolcu oldukları tespit edilen 21 cesetten sadece biri resmi yolcu listesinde kayıtlıydı.

Hayatta kalan 24 yolcudan ise, sadece beşi yolcu listesinde görülüyordu. Tahmini ölü sayısına dayalı hesaplamalarımıza göre, Dona Paz’daki tahmini 4 bin 317 yolcudan 4 bin 341’i kazada hayatını kaybetti. Kayıp kişilerin feribotta olduğuna inandıkları akrabaları ve arkadaşlarından sağlanan bir isim listesine kazada en az iki bin yolcunun yolcu listesinde kayıtlı olmadığı tahmin ediliyor.

Kazanın popüler kültüre yansıması

National Geographic Channel-Asia, 25 Ağustos 2009’da MV Doña Paz hakkında Asia’s Titanic (Asya’nın Titanik’i) adlı bir belgeselin prömiyerini yaptı.

Filipinli TV sunucusu Arnold Clavio tarafından 2009-2010 döneminde GMA Network’ün belgesel dizisi Case Unclosed’da (Kapanmamış Dosya) olayı konu aldı.

2018’de trajedi olaylarından esinlenen Aurora adlı bir korku filmi yayınlandı.

Son ihmal

Leyte Adası’ndan Filipinler’in başkenti Manila’ya seyahat eden Doña Paz ciddi şekilde aşırı kalabalıktı ve yolcu listesinde listelenmeyen en az iki bin fazla yolcu vardı.

Gemide telsizin olmadığı ve can yeleklerinin kilitli olduğu iddia edildi. Ancak resmi suçlama Vektor tankerine yöneltildi. Çünkü, Doña Paz’a çarpan Vektor: Lisansı, gözcüsü veya kalifiye bir kaptanı olmadan ve denize çıkmaya elverişli olmadığı halde çalışıyordu. Bununla birlikte fizik bilgilerimiz bizi, 608 yolcu taşımak için yapılmış ve tamamen yanmış bir gemiye nasıl tekrar iki mislinden fazla (1518 kişi) kapasiteyle yolcu taşıma izni verildiğini ve sonuç olarak nasıl 4 bin 412 yolcu alınabildiğini sorgulatmaya itiyor.

Kaza, tahminen 4 bin 386 kişinin ölümü ve hayatta kalan sadece 26 kişiyle, tarihteki en ölümcül barış zamanı deniz yıkımı olmaya devam ediyor.
Kaza, Marcos’un 21 yıllık baskıcı iktidarından yaklaşık bir yıl sonra oldu. Hukukun üstün olmadığı baskıcı rejimlerin fazla para kazanma hırsı, rüşvet, denetimsizlik vb. skandallarla dolu sonuçlarının neye varacağını bilmek ve ülkemiz için çıkarımlar yapmak gerek.

Kaynaklar

1. https://www.wikiwand.com/en/MV_Do%C3%B1a_Paz
2. https://www.wikiwand.com/tr/Filipinler
3. https://www.wikiwand.com/en/1991_eruption_of_Mount_Pinatubo
4. https://www.wikiwand.com/en/Corazon_Aquino#Presidency