2023 FIFA Kadınlar Dünya Kupası geçtiğimiz pazar günü yapılan final maçı ile sona erdi. İspanya’nın finalde Olga Carmona’nın golüyle İngiltere’yi 1-0 yenerek şampiyon olduğu turnuva, Avustralya ve Yeni Zelanda’nın ortak ev sahipliğinde gerçekleşti.
Bu yıl dokuzuncusu gerçekleşen turnuvanın geneline, maçlara olan ilgiye, sponsorlara, yatırımlara baktığımızda diğer spor dallarında olduğu gibi kadınlar turnuvalarına ilginin gittikçe daha da arttığını gözlemleyebiliyoruz. Bu yıl turnuvanın ödülü bir önceki turnuvadan %300 artarak 110 milyon dolar olsa da hâlâ erkekler turnuvasının ödülünün 4’te 1’i kadar. İlgi artıp sahalar doldukça yatırımlar da artıyor ve bu beraberinde birçok dönüşümü getiriyor.
Futbol modası dönüşümün gösterişli bir şekilde yaşandığı alanlardan biri. Kadın futbolcuların erkeklere göre, erkekler için hazırlanmış büyük beden, vücutlarına uymayan formaları giydikleri günler geride kalmışken, kadın futbolu para getirmeye başladıkça sponsorlar tarafından daha fazla yatırım yapılıyor. Kadın sporcuların bedenlerine uygun tasarımların yanı sıra kapsayıcı ve kadın sporcuların ihtiyaçlarına göre tasarlanan formalar dönüşümün iyi adımlarından.
Beyaz şortlar out, regl kapsayıcılık in
Bu konuda İngiltere kadın futbol takımının şort kazanımı iyi örneklerden biri olsa da kadın sporcuların bunun için mücadele yürütmek, lobi faaliyeti yapmak zorunda kalmış olmaları hâlâ gidilecek çok yol olduğunu gösteriyor. Geçtiğimiz yıl İngiltere’de düzenlenen Avrupa Şampiyonası’nın kazananı İngiliz takımı futbolcuları regl kanamasının görüneceğinden rahatsız oldukları için beyaz şort giymek istemediklerini federasyona söyledikten sonra bu yıl İngiliz takımının formaları mavi şortlu olarak tasarlandı. Beyaz şort dönüşümü yalnızca İngiliz takımıyla veya futbolla da sınırlı değil, bu turnuvada başka takımlar da beyaz şortlardan kurtulurken geçtiğimiz yıllarda İrlanda rugby takımı bu değişimi ilk başlatanlardan olmuştu. Manchester gibi lig takımlarında da futbolcuların talepleriyle bu dönüşümler yaşanıyor.
Birçok kadın sporcu turnuva ve yarışma zamanlarında regl geciktirici ilaçlar kullanıyor veya kimi kadınların kanaması az oluyor, fakat ilaçla vücudu manipüle etmeyi tercih etmeyen, bunun bir sektör normali haline gelmesini istemeyen veya regl kanamaları düzenli olmadığından maç sırasında kanaması başlayabilen sporcular beyaz giymeye zorlanmamaları üzerinden lobi faaliyeti ve kampanya yürütmek zorunda bırakılıyor. “Sadece beyaz” kuralı olan Wimbledon da “Address the dress code” protestoları sonucunda 2022 kasım ayında kadın sporcuların tercih ederlerse sadece beyaz formalarının altına koyu renk şort giyebilecekleri şekilde giyim kurallarını esnetti.
Bunun yanında Fas takımının sporcusu Nouhaila Benzina, dünya kupası tarihinde başörtüsü ile turnuvaya katılan ilk sporcu olarak tarihe geçti. FIFA tarafından 2014 yılında başörtüsü ile maça katılmanın önü açılmıştı, fakat Dünya Kupasında ilk defa başörtülü bir sporcu sahaya çıktı. Benzina, Müslüman ülkelerdeki genç kadınların spora katılımı için önemli ve öncü bir karakter olarak tarihe geçti.
Futbol modası yükselişte
Dünya kupası gibi büyük turnuvalarda sahaya sadece futbolcular değil, tasarımlar da çıkıyor. Sponsor firmaların turnuvaya özel tasarladığı formaların yanı sıra ek birçok ürün de tasarlanıyor, turnuvalar ekonomiyi canlandırıyor, satışları artırıyor. Moda endüstrisi de bu yıl her zamankinden daha iddialı bir şekilde dahil olduğunu ve olacağını ilan etti. Adidas ve Nike takımların çoğunun forma kitlerinin tasarımını üstlenmiş durumda, bunların yanı sıra turnuvaya özel birçok işbirliği yapılıyor ve ürünler tasarlanıyor.
Mejuri’nin ABD takımı ile işbirliğinde hazırladığı altın kolye, yine ABD işbirliğiyle Stoney Cover Lane çanta veya Çin takımı oyuncu ve yetkililerinin etkinlik katılımı giyimleri için Prada ile yaptığı işbirliği bunlara örnek. Kim Kardashian’ın forma paylaşımıyla TikTok’ta “blokecore” akımını canlandırması ya da Louis Vuitton gibi moda devlerinin erkekler turnuvası sponsorluğuna soyunmasından futbol modasının endüstriye büyük kâr getireceği yeni bir döneme girdiğini görebiliyoruz.
Dönüşümün yaşanması cinsiyetçiliğin ortadan kalktığını elbette göstermiyor, ataerkinin bu kadar çekirdeğinde olan bir endüstride gerçek dönüşümleri forma tasarımları kadar hızlı göremiyoruz maalesef. Kadın sporcuların giyimleri, kanamaları, oyunları ve daha birçok bahaneyle nefret suçuna maruz kalmaları, erkeklerden daha az kazanmaları ya da İspanya Futbol Federasyonu Başkanının bir kadın futbolcuyu kameralar ve milyonlar önünde cinsel saldırıya maruz bırakması gibi cinsiyetçilik hâlâ endüstrinin içine işlemiş durumda.
Türkiye’de de 2002 sezonunda kadın futbolunun “lezbiyenlik” iddiasıyla bitirilmesi, 250 kadın futbolcunun profesyonel hayatının erkek federasyonun “temizlik” iddiasıyla sona erdirilmesini de bu vesileyle hatırlayalım.
Nike, Just pay it!
Flaşlar önündeki altın kupalar ve lüks takım elbiselerin arka planında ise endüstrinin gerçekleri hiç değişmemiş ama ışıkların gölgesinde kalmış bir şekilde bizi bekliyor. Nike, 3 yıldır ürünlerini üreten kadın işçilerin parasını ödemiyor ve Nike sloganına atıfta bulunan “#JustPayit” kampanyasıyla işçiler haklarını arıyorlar. Nike kadın sporuna yatırımlar yapıp milyon dolarlık bütçelerle pembe yıkama kampanyaları yapadursun, 50 milyar dolar kârını elde etmesini sağlayan işçilere ucuz emeklerinin karşılığı olan 2,2 milyon doları hâlâ ödemedi. Nike’ın ücretlerini ödemeyi reddettiği kadınlar zaten adil ücret şartlarında çalışmıyorlar ve birçoğu 18 yaşın altında. Nike aynı zamanda adil ücret ve çalışma koşulları için imzalanması istenen anlaşmalara karşı da lobi faaliyetleri yürütüyor.
Yine turnuvanın bir diğer büyük forma sponsoru Adidas’ın Kamboçya’daki 8 tedarikçi fabrikasında işçilere toplamda 11,7 milyon dolar tutan ücretlerinin ödenmediği raporlarda görünüyor. İşçiler hakları için eylem yaptığında tutuklanıyorlar. Buna işten çıkarıldığında ödenmesi gereken tazminatın ödenmediği toplam 1,1 milyon dolar dahil değil üstelik.
Kadınlar fabrikada veya sahada ataerkiye, sömürüye, cinsiyetçiliğe, cinsel şiddete karşı birçok mücadeleyi aynı anda yürütüyorlar. Dönüşüm iyi olsa da yalnızca kameralar önünde, reklamlarda, iyi para kazandıran kişilere veya sektörlere değil tüm kadınları kapsadığı zaman gerçekten dönüşüm olacak.
