Muğla‘nın Milas ilçesine bağlı İkizköy‘deki Akbelen Ormanı‘nı tarumar eden YK Enerji‘nin Yeniköy ve Kemerköy Termik Santralleri için yaklaşık 173 milyon TL devlet desteği yapıldı.

Yeni Arayış‘tan Pelin Cengiz‘in haberine göre; 2023’ün 11 ayında kapasite mekanizmasından Akbelen’in canına okuyan Yeniköy Termik Santrali için yaklaşık 73 milyon TL ve Kemerköy Termik Santrali için yaklaşık 100 milyon TL ödeme yapıldı.

AKP iktidarları döneminde en az inşaat ve altyapı projeleri kadar gündemde olan yatırım alanı enerjide kömürlü termik santraller oldu. Her ne kadar kamuoyunda bu santrallere yönelik tepki yükselmiş olsa da, devlet bu santrallerin sahiplerine her yıl adeta teşvik yağdırıyor.

Yeniköy’e 73 milyon TL, Kemerköy’e 100 milyon TL

2023 yılının 11 ayında kapasite mekanizmasından Yeniköy Termik Santrali için yaklaşık 73 milyon TL ve Kemerköy Termik Santrali için yaklaşık 100 milyon TL ödeme yapıldı. İki santral için yıl genelinde tahmini ödeme 200 milyon TL’yi bulacak gibi görünüyor.

2023 yılında 14 yerli kömür yakıtlı santral, 9 ithal ve yerli kömür yakan elektrik santrali, 15 ithal doğal gaz yakıtlı santral, 2 ithal ve yerli doğal gaz yakıtlı santral ve 10’u hidroelektrik santralleri olmak üzere toplamda 50 santral, TEİAŞ’ın kapasite mekanizmasından yararlandırıldı.

2024 yılına girmemizle birlikte Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Elektrik Piyasası Kapasite Mekanizması Yönetmeliği’nde değişikliğe gitti. Buna göre, HES’ler kapasite mekanizması kapsamından çıkarıldı. Yerli kömür ve doğalgaz kullanımına yapılan kapasite mekanizması ödemeleri de 2 katına yükseltildi.

Değişiklikle birlikte, ithal kömür veya ithal doğalgaz yakıtlı santrallerde, bir fatura dönemi içerisinde yerli kömür veya yerli doğal gaz kullanılarak elektrik üretimi yapılması halinde yerli kömür veya yerli doğal gaz kullanılarak yapılan üretim miktarının 2 katı oranında yerli kaynak kapsamında kapasite ödemesi yapılacak.

Kapasite mekanizması uygulaması nedir?

Ocak 2018’de başlatılmış olan kapasite mekanizması uygulaması yerli kömür, doğal gaz ve bazı hidroelektrik santralleri için kurulu güç başına sabit bir destek sağlıyor.

Mekanizmanın temel amacı, elektrik sisteminde bulunan bazı santrallerin herhangi bir arz sıkıntısı durumuna karşı hazır bulunmasını güvence altına almak. Kapasite mekanizması kapsamında son yıllarda yerli kömürle çalışan termik santrallere herhangi bir yaş sınırı olmaksızın destek sağlanıyor.

Devlet, kapsama aldığı santrallara, birim elektrik üretim maliyetlerinin piyasa fiyatının altında kalması halinde “kapasite mekanizması” üzerinden belli bir tutarda destek oluyor.

Ayrıca, mekanizma kapsamında ithal kömür ve yerli kömür karışımı kullanan santrallere de yerli kömür kullanım oranları derecesinde bir destek sağlıyor.

İlgili santrallere, piyasa şartlarında maliyetleri tutturup üretim yapamasalar bile, aylık olarak belli miktarda kapasite mekanizması ödemesi yapılıyor.

Aslında sistem, kapasite mekanizmasından çıkıp tamamen teşvik mekanizmasına dönmüş durumda. Şirketlerin üretmediği, yurttaşın kullanmadığı elektriğin parası şirketlere aktarılmak suretiyle büyük bir rant sistemi sürdürülüyor.

Sistemde mevcut olan toplam kurulu güç ve bu gücün üretim kapasitesi ihtiyacın çok üzerinde. Bazı santraller ekonomik ömrünü tamamlamış ya da tamamlamak üzere ve çok eski. Ancak, bu santraller özelleştirilmiş olduğu için yakın zamanda devre dışı olmaları beklenmiyor.

Ne ilginçtir ki, kapasite mekanizması aslında kapasite eksikliğine önlem olarak uygulanması gerekirken, Türkiye’de bu tam tersine kapasite fazlası olduğu dönemde uygulanıyor.

Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ) eliyle bu şirketlere her yıl milyarlarca lira kaynak aktarılıyor.

Bu durum nispeten eski ve yüksek emisyon oranlarına sahip yerli kömür santrallerinin sistemde kalmasına yol açarken, TEİAŞ’ın bütçesi üzerinde bir yük oluşturuyor. Kömür santrallerine ödenen bu bedeller, TEİAŞ’ın iletim tarifeleri yoluyla yenilenebilir enerji santralleri dahil olmak üzere elektrik sektöründeki tüm üretici ve tüketicilere fatura ediliyor.

Geçtiğimiz yıllarda banka batık kredilerine enerji sektörü şirketinin inşaat şirketlerinden sonra ikinci sırada, artış hızı bakımından da ilk sıralarda yer aldığını hatırlatalım. Bu şirketlerin yüksek döviz borçlarının bulunduğu piyasayı bilenlerin malumu.

Bu nasıl bir kaynak aktarımı?

Burada, Limak Holding ve IC Holding’in ortak iştiraki YK Enerji için ayrı bir başlık açalım.

Muğla’daki Akbelen Ormanı’nın katili YK Enerji’nin bu bölgede 2014 yılından bu yana işlettiği Yeniköy ve Kemerköy olmak üzere iki kömürlü termik santrali var. Bu santrallerin kömür sahasını genişletmek amacıyla aylardır köylülerin direnişine rağmen orman katlediliyor.

TEİAŞ tarafından aylık olarak açıklanan verileri alt alta koyduğumuzda, 2023 yılının 11 ayında kapasite mekanizmasından Yeniköy Termik Santrali için yaklaşık 73 milyon TL ve Kemerköy Termik Santrali için yaklaşık 100 milyon TL ödeme yapıldı.

İki santral için yıl genelinde tahmini ödeme 200 milyon TL’yi bulacak gibi görünüyor.

Bu veriler sadece 2023 yılına ait. 2018’den bu yana yapılan ödemelerin tamamı düşünüldüğünde bu nasıl bir kaynak aktarımı, bu nasıl bir ekonomik gereklilik ya da nasıl bir piyasa düzeni anlamlı bir açıklama bulmak gerçekten çok zor.

Geçtiğimiz günlerde TEİAŞ, 2024 yılında kapasite mekanizmasından yararlanacak santrallerin listesini açıkladı. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, son alınan kararla mekanizmada yer alan 10 HES devre dışı bırakılırken, 2 kömürlü santral eklenerek 43 adet kömür ve doğalgaz santrallerine verilecek desteğin ikiye katlanacağı duyuruldu. Dolayısıyla fosil yakıt teşvikleri bu yıl katlanacak.

2023 yılında kapasite mekanizmasından yerli kömürle çalışan Enerjisa’nın Tufanbeyli Termik Santrali, Diler Holding’in sahip olduğu İskenderun İthal Kömür Santrali, Aydem Enerji’nin sahip olduğu Muğla’daki Yatağan Termik Santrali ile Zonguldak’taki Çatalağzı Termik Santrali, Konya Şeker’in sahip olduğu Soma Termik Santrali ve Kangal Termik Santrali, Çelikler Holding’e ait Tunçbilek, Seyitömer ve Orhaneli kömürlü termik santralleri ve daha pek çok şirket teşvik aldı.

Yani, aynı mekanizma 2024 yılında da tıkır tıkır işlemeye devam edecek.

Yurttaş, esnaf, küçük işletmeler elektrik faturalarının altında ezilirken, Hatay’da depremzedelere utanmadan fahiş elektrik faturaları gönderilirken, vergilerle oluşturulan kamu kaynaklarının şirketlere aktarılması sürecek.