Dünya genelinde 730 milyondan fazla insan açlık içinde yaşamasına rağmen, zengin ülkelerde olduğu kadar yoksul ülkelerde de her gün bir milyardan fazla öğün çöpe atılıyor.
Birleşmiş Milletler’in (BM) dün (27 Mart) yayınladığı Gıda İsrafı Endeksi raporuna göre, gıdaların yaklaşık beşte biri, bazen savurganlık ya da kötü planlama, bazen de soğutma ya da depolamaya erişim eksikliği nedeniyle israf ediliyor ve bunun küresel maliyeti yılda yaklaşık 1 milyon dolar.
Dünyadaki gıda israfının büyük bir kısmından -yılda çöpe atılan 1 milyar ton gıdanın yaklaşık yüzde 60’ından- haneler sorumlu tutuluyor. Ancak ticari gıda sistemleri de buna önemli bir katkı sağlıyor: Mevcut son verilere göre 2022’de, gıda hizmetleri atıkların yüzde 28’ini, perakende ise yaklaşık yüzde 12’sini oluşturdu.
Bu rakamlar, gıda tedarik zincirinde, tarla ile pazar arasında, genellikle yenilebilir gıdaların reddedilmesi veya bozulması nedeniyle kaybolan yüzde 13’lük ek bir gıda miktarını içeriyor.
İsraf iklim ve biyoçeşitlilik krizlerini de besliyor
Bu israf sadece doğal kaynakları israf etmekle kalmıyor, aynı zamanda iklim ve biyoçeşitlilik krizlerini de pekiştiriyor. Ayrıca söz konusu israf küresel sera gazı emisyonlarının yaklaşık yüzde 10’unu oluşturuyor ve dünyadaki tarım alanlarının dörtte birinden fazlası daha sonra israf edilen gıdaların üretimine ayrıldığı için vahşi yaşamı yoğun tarımdan uzaklaştırıyor.
‘Dünya genelinde gıdalar israf edildiği için bugün milyonlarca insan aç kalacak’
Raporu Birleşik Krallık’ın Atık ve Kaynaklar Eylem Programı (Wrap) ile birlikte kaleme alan BM Çevre Programı İcra Direktörü Inger Andersen, gıda israfını “küresel bir trajedi” olarak nitelendirdi.
Andersen, bu durumu insanların üçte birinin gelecekteki öğünlerinin nereden geleceğinden emin olamadan gıda güvensizliği ile karşı karşıya olduğu gerçeği ile karşılaştırdı ve şunları dile getirdi:
“Dünya genelinde gıdalar israf edildiği için bugün milyonlarca insan aç kalacak. Bu yalnızca önemli bir kalkınma sorunu olmakla kalmıyor, aynı zamanda bu tür gereksiz israfın etkileri iklim ve doğa üzerinde önemli maliyetlere neden oluyor.”
Ne yazık ki günümüz dünyasında çok az ülkenin gıda israfını azaltmaya yönelik planları bulunuyor ve çoğu karbon emisyonlarını azaltmaya yönelik önerilerine bu konuyu dahil etmiyor.
BM artık 100’den fazla ülkeden güvenilir veriye sahip olduğunu bildirdi. Öte yandan BM bu verilerin, araştırmacıların gıda israfının küresel bir sorun olduğunu, israfın gelişmekte olan ülkelerin yanı sıra müsrif zengin dünyayı da etkilediğini kesin bir dille söyleyebilmelerini sağladığını duyurdu.
Sıcak ülkelerde daha fazla gıdanın çöpe atıldığı belirtilirken; bu durumun gıdaların daha yüksek sıcaklıklarda bozulmasının daha kısa sürmesi, soğutmaya erişimin olmaması ve yenmeyen kısımları daha fazla olan taze gıdaların daha fazla tüketilmesini yansıtabileceği aktarılıyor.
Ayrıca buna göre daha yoksul haneler de daha yüksek gelire sahip olanlardan çok daha düşük olmayan bir oranda gıdayı çöpe atma eğiliminde: Yoksul haneler, daha zengin hanelere kıyasla yılda kişi başına ortalama yedi kg daha az atıktan sorumlular. Bu durum, yeterli soğutmaya ve depolamaya erişim eksikliği, daha düşük kaliteli gıdalara bağımlılık ve besleyici yemekler yapmak için zaman yetersizliği gibi birçok faktörü yansıtıyor olabilir.
‘Gıda güvenliğinin, iklimimiz ve cüzdanlarımız üzerindeki muazzam etkisi…’
Guardian‘dan Fiona Harvey‘in aktardığına göre; Wrap‘in CEO’su Harriet Lamb, ülkeleri harekete geçmeye çağırarak “Kıtalar ve tedarik zincirleri arasında daha fazla eşgüdümlü eyleme ihtiyacımız var. İster hayırsever, ister iş dünyası, isterse hükümet olsun, aktörler gıda israfının gıda güvenliği, iklimimiz ve cüzdanlarımız üzerindeki muazzam etkisini ele alan programların arkasında toplanmalıdır” dedi.
Dünya genelinde yılda kişi başına yaklaşık 79 kg gıda israf ediliyor. Ancak aralarında Birleşik Krallık, Avustralya, Endonezya, Meksika ve Güney Afrika‘nın da bulunduğu bazı ülkelerde gıda israfı 2007’den bu yana önemli ölçüde azaltıldı.
Japonya gıda israfını neredeyse üçte bir oranında, Birleşik Krallık ise yaklaşık yüzde 18 oranında azalttı.
‘Daha güçlü gıda israfı politikaları geliştirmeliyiz’
Küresel Gıda Bankacılığı Ağı İcra Kurulu Başkanı Lisa Moon, perakendecileri ve gıda üreticilerini, israfı azaltmak ve açlık ve hayat pahalılığı krizleriyle mücadele etmek için gıda bankalarıyla daha yakın çalışmaya çağırdı:
“Gıda bankacılığı, gıda kaybını ve israfını azaltmada önemli ve benzersiz bir modeldir, çünkü gıda bankaları sadece sağlıklı gıdaları kurtarmak için çiftlikler, üreticiler, perakendeciler ve gıda hizmetleriyle çalışmakla kalmaz, aynı zamanda gıdanın gıda güvensizliği ile karşı karşıya olan insanların sofralarına ulaşmasını da sağlar. İnsanları ve gezegeni besleyen gıda sistemleri oluşturmak için toplum öncülüğündeki çözümlere yatırım yapmaya devam etmeli ve daha güçlü gıda israfı politikaları geliştirmeliyiz.”
