By “Orman bedenimizi koruyan tenimiz gibidir, onsuz yaşayamayız.” Chut Wutty
26 Nisan’da ölümünün 4. yılında Kamboçya’nın önde gelen çevre aktivisti Chut Wutty hakkında yasaklanan I Am Chut Wutty filminin Kamboçya’daki “gizli gösterimi”ne gittim.
Dayanışma amacıyla Reykjavik, Oxford, Bangkok ve New York’ta da film aynı gün gösterildi. Başkent Phnom Penh’de detaylarını burada anlatamayacağım bir haberleşme sistemi ile mekanı bulabilmiş ben de dahil on küsur kişiden oluşan kitlecik kapıları kilitli ve bütün ışıkları söndürülmüş binada cep telefonlarını dışarda bırakarak merakla ve biraz da tedirgin bir şekilde izledik tartışma yaratan filmi.
Polisin baskın yaptığı bir önceki gösterimde aralarında yönetmen Lambrick, Chut Wutty’nin oğlu ve çevreci Budist rahiplerin de olduğu salondaki 50 kişiden yarısının gözaltına alındığını ise filmi izlemeye gittiğimde öğrendim. Bu yazı yazılırken hâlâ haber alınamayan yönetmenin de gözaltına alınanlar arasında olduğu tahmin ediliyor.
Her şey geçen hafta filmin halka açık gösteriminin, yönetmenin belgeseli çekmek için izin almaması gerekçe gösterilerek Kültür Bakanlığı tarafından engellenmesiyle başladı. 2015 yapımı film aslında daha önce gösterilmiş Kamboçya’da ama belli ki muktedirler filmde ele alınan Chut Wutty davasının ucunun nereye varabildiğini yenice fark etmişler. Filmin yasaklanması filme ilgiyi artırmış. Khmer dilindeki versiyonunu sadece üç günde internet üzerinden on binlerce kişi izlemiş.
Prey Lang Ormanları Ağı ve Doğal Kaynakları Koruma Grubu lideri Chut Wutty
Chut Wutty
Cambridge’de doktora tezini Kamboçya’da komünite ormancılığı üzerine yazan Fran Lambrick, biyo-çeşitlilik açısından yok olma tehdidi altındaki 20 bitki ve 27 hayvan türünün bulunduğu Prey Lang ormanlarının yok edilmesi ve yerel halkın mülksüzleştirilmesine dair görüntü yönetmeni Vanessa De Smet ile beraber elli civarı görüşme yapar. Büyük kereste şirketlerinin illegal ağaç kesimlerine karşı mücadele veren Prey Lang Ağı ve Doğal Kaynakları Koruma Grubu lideri Chut Wutty 26 Nisan 2012’de şaibeli bir şekilde öldürülmeden kısa bir süre önce onunla da görüşürler.
Askeri de arkasına alan sermaye ve siyaset üçgenini bir süredir rahatsız eden Wutty, iki gazeteci ile yasadışı bir faaliyeti haber yaparken aniden bölgeye gelen jandarma ile aralarındaki gerilim sırasında kim vurduya gider. Wutty’i öldürdüğü iddia edilen jandarmayı öldürdüğünü iddia eden diğer jandarmanın mahkemeden iki hafta sonra, toplam altı hafta tutukluluk sürecinin ardından serbest bırakılmasıyla Chut Wutty davası kapanır. Ancak ne Kamboçya’daki orman talanı ne de yerel halkın direnişi bitmiş değil. Çünkü Prey Lang ormanlarında yaşayan, nüfusu 200.000’i bulan etnik azınlık için yaşam kaynakları ormanların, kadim inançları açısından da vazgeçilmez yeri var. Lambrick’in filmi sadece Chut Wutty’nin ölümünü değil, Kamboçya özelinde ormanların yok edilmesinin arkasındaki kirli planları da ifşa etme noktasında kapı aralıyor.
Kamboçya’nın Kızıl Khmerli, iç savaşlı tarihi insanlık adına öyle derin bir yara izi bırakmış ki ülkenin yatırımcıların kabaran iştahlarını kısa yoldan doyurarak günü kurtaran (işin özü en küçüğünden en büyüğüne yetki sahiplerinin kasalarını dolduran) işleyişini konuşmaya adeta fırsat kalmıyor. 1975-79 yılları arasında Pol Pot nüfusun üçte birini katletmiş, yaşanan açlık, sefalet ve zulmün haddi hesabı yok. Bunu herkes konuşuyor. Peki bugün toplumsal eşitsizlik, üretim ve yaşam koşulları adına durum ne Kamboçya’da?
https://youtu.be/vuHIzzlit0k
Her ne kadar 2005-2011 arası Gayrisafi Yurtiçi Hasılası yükselmiş, yoksulluk oranı yüzde 50’lerden yüzde 20’lere düşmüş olsa da, yolsuzluk ve patronaj ilişkilerine dayalı sistemi ile hâlâ oldukça kırılgan bir ekonomiye sahip ülke. Eğitimin yetersizliği özellikle vasıfsız işgücü anlamına geliyor. Uluslararası tekstil firmalarının Kamboçya’ya demir atmasının temel nedeni de ucuz işgücü. Koşulların değişmesi ile her an kendine başka ucuz limanlar bulabilecek tekstil, son yıllarda kumar turizminin de etkisiyle yükselmeye başlayan turizm ve özellikle Asyalı yatırımcıların gözdesi inşaat sektörünün yanı sıra pirinç ve deniz ürünleri ihracatı dışında genelde ithalata ve dış yardımlara dayalı ekonomisi ile oldukça dışa bağımlı ve kırılgan bir tablo çiziyor Kamboçya. Günü kurtarmak isteyenler için eldekini pazarlamak ise sıkça başvurulan en kolaycı yöntem.
Zaten sömürgeciliğin günümüzdeki yeni biçimi ile küresel şirketler ve sömürünün güncel biçimiyle yerel şirketler tüm dünyada toprağa gözlerini dikmiş durumdalar. Kamboçya’nın yağmur ormanları da bundan bir süredir nasibini alıyor. BM Gıda ve Tarım Örgütü’nün 2005 raporuna göre ormanların yok edilme oranları açısından dünyada üçüncü sırada gelen Kamboçya, sadece 2000-2012 yılları arasında 12,600 km2 orman alanını kaybetmiş.
Özellikle lüks mobilya üretiminde kullanılan, m3 başına kalitesine göre ortalama 5000-50.000 dolar arasında piyasa bulan sağlam gül ağaçlarının ve yerel halkın geleneksel geçim kaynağı olarak reçine çıkarttıkları ağaçların illegal kesilmesi orman kıyımının temel nedenleri arasında. Bir diğer faktör de kauçuk, madencilik ve baraj yapımı için büyük şirketlere verilen ekonomik toprak imtiyazları. Bu tehlikeli oyun, illegal ağaç kesimi yapanlar, imtiyaz tanınan şirketler ve yetkililer arasındaki gizli anlaşmalar yoluyla kuruluyor. Bu oyundan %50 oranında potansiyel vergi geliri elde eden hükümetin hedeflerinden birisi ise 2020’ye kadar kauçuk plantasyonlarını 400.000 hektara çıkartmak. Bu, Chut Wutty’nin Prey Lang Ağı’ndan dava arkadaşı Mau Chantoern’in belgeselde dediği gibi yüzyıllardır reçine toplayarak kendi ayakları üstünde durabilen halkın bir nesil sonra kauçuk şirketlerinde işçileştirilerek, büyük şirketlere bağımlı hale getirilmesi anlamına gelecek.
“Zenginlik önemli ben de zengin olmak isterim. Ama aynı zamanda insanların özgür bir şekilde, kendi kültürlerini, kendi geleneklerini korumalarını, kendi yaşam biçimlerini sürdürmelerini de isterim.” Chut Wutty
Honduras, Guatemala, Brezilya, Kamboçya
Chut Wutty, Prey Lang Ağı ve Doğal Kaynakları Koruma Grubu üyeleri ile birlikte
Honduras, Guatemala ve Brezilya’nın yanı sıra Kamboçya da çevre mücadelesi verenlerin şiddetle bastırılmaya çalışıldığı ülkelerin başında ve maalesef Chut Wutty bu yolda katledilen ne ilk ne de son “çevre kahramanı”. Son yıllarda çevre suçlarının peşine düşen en az dört gazeteci öldürülmüş. Chut Wutty’nin ardından yasadışı ağaç kesimlerini gazetesinde yayınlayan Hang Serei Oudom arabasında ölü bulunmuş. Geçen sene de Mother Nature Cambodia isimli STK’nın yöneticisi İspanyol çevreci, iktidardaki Kamboçya Halk Partisi’nin de arkasında olduğu HES yapımını protesto ettiği için sınır dışı edilmiş. Aynı kurumdan Kamboçyalı üç genç ise hâlâ hücre hapsinde tutuluyor. Kamboçya’da yasadışı kereste ticaretini ifşa etme konusundaki araştırmalarından dolayı geçtiğimiz haftalarda Goldman Çevre Ödülü’nü alan insan hakları avukatı ve aktivist Ouch Leng de “Chut Wutty ile aynı kaderi paylaşmaktan korkuyorum ama ben yapmazsam başkaları yapmayacak” demişti. Tıpkı öldürülmeden bir süre önce Chut Wutty’nin “sonum ya ölüm ya da hapis biliyorum ama ben yapmazsam başka kim peşine düşecek yerli halkın haklarının ve ormanların?” dediği gibi.
Not 1 More (N1M)
Çevre eylemcilerinin karşı karşıya oldukları tehditlere karşı yönetmen Lambrick, aktivist Leng ve diğer çevreciler Not 1 More (N1M) adında bir kampanya yürütüyorlar. Bu kampanyaya destek olabileceğimiz gibi, dünya genelinde ormanları ve toprağı savunurken öldürülen 700 kişiden biri olan Chut Wutty’i anmak, davasını paylaşmak ve hakikati gözler önüne sermeyi hedefleyen sanat eserlerine karşı uygulanan sansür ve baskıyı protesto etmek için “I Am Chut Wutty” filminin seyirci kitleleriyle buluşmasını sağlayabiliriz.
Sadece Kamboçya ya da Güneydoğu Asya’nın değil, yerkürenin tamamının oksijen kaynağı yağmur ormanları, sermaye ve siyaset ilişkisine dair bu çarpıcı belgeseli, Türkiye’deki çevre talanıyla benzerlikleri açısından ülkemizdeki festival programlarında görmek hiç fena olmaz mesela. Birkaç güne ortaya çıkacağı umut edilen Fran Lambrick’e sosyal medya hesaplarından ulaşmak mümkün.
Selen Göbelez Dumas
Comments