By 
İnsan aktiviteleri sonucu salınan karbondioksitin tamamı atmosferde kalmıyor. Atmosferdeki karbondioksit miktarı yaklaşık olarak milyonda 390 parçacıktır, ancak okyanuslar her gün milyonlarca ton karbondioksiti içine hapsetmeseydi bu miktar çok daha fazla olacaktı. Karbondioksitin suyla etkileşmesi sonucu bu emisyonların üçte biri dünyadaki okyanuslar tarafından emiliyor. Bu sayede atmosfer daha az karbondioksit içermiş oluyor. Karbondioksitin atmosferde güneşten gelen enerjiyi tutarak hava sıcaklığını artırdığını göz önünde bulundurduğumuzda bunun iyi bir şey olduğunu düşünebiliriz. Ancak bu olay önemli bir tehlikeye yol açıyor: Okyanusların asitleşmesi.
Okyanus suları daha çok karbondioksiti içine aldığında, pH seviyesinde düşüş oluyor. Bu da okyanusların asit oranını yükselmesi anlamına geliyor. Okyanuslardaki hayat pH seviyesindeki hafif değişimlere bile oldukça duyarlı. Mesela Princeton Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada pH seviyesindeki 0.3 lük bir düşmenin fitoplanktonların yaşam faaliyetlerini sürdürebilmek için gerekli demiri emmelerini %20 oranında azalttığı tespit edildi. Bu canlı türü besin zincirinin temel halkasını oluşturuyor ve insanların soluduğu oksijenin önemli bir miktarını üretiyor. Besin zincirinin ilk halkasını oluşturan bu canlı türlerinin azalması, diğer tüm deniz canlıların sayılarının azalmasına neden oluyor. Unutmayın, büyük balıklar küçük balıkları yer, küçük balıklar da bu planktonlarla beslenir.
Okyanusların asitleşmesiyle denizde yaşamın devam etmesi -özellikle mercan, istiridye ve midye gibi kabuklu deniz canlıları için- zorlaşıyor. Besin zincirinin önemli bir halkası olan kabuklu küçük canlıların yok olmasıyla diğer canlı türlerinde azalma oluyor. Bilim insanları Oregon sahillerindeki yeni görülen istiridye larvalarının ölümlerini okyanusların asitleşmesine bağlıyor. Aşağıda yok olma tehlikesiyle karşı karşıya gelen bazı kabuklu deniz canlılarından mercan polipleri ve Olympia istiridyesinin resimlerini görebilirsiniz.
Tüm bunların yanı sıra, yüzey suları daha asidik olduğunda, sadece kabuklu deniz canlıları değil, tüm deniz canlılarının vücut fonksiyonları bundan olumsuz olarak etkileniyor: Vücutlarına gerektiğinden fazla karbondioksit giren bu canlılar kendi içlerindeki pH dengelerini koruyabilmek için daha çok enerji harcıyor, bunun sonucunda da protein sentezi, üreme, büyüme ve bağışıklık sistemi gibi temel süreçlerde daha az enerji kullanmak zorunda kalıyorlar. Bu durum deniz canlılarının yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli fonksiyonlarının engellenmesine neden oluyor. Tüm bu değişimler geçmişte yaşandığı gibi milyonlarca yılda gerçekleşseydi bazı canlı türleri genetik mutasyonlar geçirerek ayakta kalabilirdi. Ancak bu kadar kısa sürede uyum sağlamaları mümkün değil.
360 bilim insanı denizlerdeki yaşam üzerine 10 yıl boyunca sürdürdükleri ortak çalışmaları sonucunda, dünyanın çeşitli yerlerinde yaptıkları incelemelere dayanarak; 230 bin deniz canlısının yok olma tehlikesiyle yüz yüze geldiğini bildirdiler.
Küresel çapta yüzey sularının asitlik oranı son 200 yılda %30 oranında artış gösterdi. Elde edilen verilerin ışığında dünya tarihinde okyanusların yapısında bu kadar hızlı bir değişim olmadı. Bilim insanlarının yaptığı çalışmalara göre bu oran içinde bulunduğumuz yüzyılın sonlarına doğru hızlanarak devam edecek; okyanuslardaki karbondioksit oranının 2050 yılına kadar milyonda 500 parçacık, 2100 yılında ise milyonda 800 parçacığa ulaşacağı tahmin ediliyor. Bu da okyanusların asitleşme oranının endüstri devrimi öncesi değerlere göre %150 artacağı anlamına geliyor. Bu durum deniz eko sistemi üzerinde yıkıcı etkiler yaratacaktır.
1 Haziran 2009’da Dünya çapında 70 bilim akademisi tarafından oluşturulan The InterAcademy Panel’de şu açıklama yapılmıştır: “Bu değişimler milyonlarca yıldır görülmedi, okyanusların kimyasında oluşan bu değişimler binlerce yıl değiştirilemez ve biyolojik sonuçları çok daha uzun süre devam edecek.”
Mevcut durumda mercan kayalıklarından okyanuslarda besin zincirinin temelini oluşturan planktonlara kadar deniz canlıları günden güne yok oluyor. Bilim insanlarının gelecekle ilgili yaptıkları tahminlerde küresel çapta karbondioksit salımlarına sınırlama getirilmediği takdirde, canlı türlerinin uyum sağlayamayacağı ve denizde yaşamın duracağı öngörülüyor. Deniz eko sistemindeki canlıların azalması hatta yok olması milyonlarca insan popülasyonunun hayatını etkileyecek.
Belkıs Gökbulut
Boğaziçi Üniversitesi
İklim Değişikliği Çalışma Grubu
Comments