kırdıkaçdı oğlu karabit oğlu ve ohanis”, “taşci mardik oğulları avadis ve serkis”, “parsih oğullarından mardiros”, “kelust oğlu serkis tanil”, “ocaklı oğlu kirkor ve artin’den niyazi deveci unan oğlu yakop”, “çekem mığdısı karabit”…

size aşina, bildik, tanıdık geliyor mu bu isimler?

sanmam siz de benim gibi tanımazsınız bu kişileri, adlarını bile duymamışsınızdır.

daha yüzlercesi var! onların da adlarını saysam yine bildiğiniz birisi çıkmaz içinden.

gidip muhtarlığa sorsak kayıtlarını-kuyutlarını da bulamayız.

bu dünyada soylarını sürdüren birileri var mı onları da bilmek mümkün değil.

ama onlar bu topraklarda yaşadılar, mal mülk sahibi oldular ve sonra da yok oldular.

yalnız yok olmadılar, izleri de saklandı, yok edildi.

ama güneşin altında olan biten, yaşanan hiçbir şeyi sonsuza kadar gizlemek olanaklı değil.

bir yerden çıkıyor mutlaka. ama bu kendiliğinden olmuyor. birileri gerekli; arayan, çaba gösteren, uğraşan.

işte “sait çetinoğlu” onlardan birisi.

iki duygu: “saygı” ve “utanç”

sevgili sait çetinoğlu’nu haksızlığın, hukuksuzluğun ve insan hakları ihlâllerinin dile getirildiği toplantılarda tanıdım. bazen bir masa etrafında oturduk konuştuk. pek çok benzer toplantıda olduğunu, bildiklerini her yerde ve her fırsatta anlatıp, paylaştığını da biliyorum. yılmaz bir aktivist, meraklı araştırmacı ve üretken bir yazar. buna karşın bir karınca gibi çalışıp ortaya koyduğu yapıtları görmezden gelinen bir “bilge” insan,

ürettiği her yeni yapıttan haberdar olunca ona yönelik hissettiğim “saygı”nın, “onun gibi bir şeyler yapamadığım için” kendimden duyduğum “utanç”la karıştığı bir insan.

pek çok başka kişiyle birlikte tam “36” sayfalık bir liste göndermiş sevgili sait çetinoğlu…

bir de başında kısa bir yazı var bu listenin.

kim bilir kaç haftalık, aylık, yıllık bir çalışmanın sonucu o liste.

yerel gazetelerin eski nüshalarındaki resmi ilanları incelemiş tek tek ve kaydetmiş.

listede “malatya vilayeti”nde yaşamış, buradan kovalanmış ya da öldürülmüş ermenilerin  malları, mülklerinin yerleri sıralanmış. listeler artık orada “olmadıkları” için kendilerinden “devlet”e kalan malların satışı amacıyla verilmiş ilanlarda yer alıyor.

ilanları verenler başında “malatya defterdarlığı”, “malatya tapu müdürlüğü”, “malatya evkaf (vakıflar) müdürlüğü” yani “devlet” geliyor. sonrasında “malatya belediye başkanlığı”, “malatya ticaret odası” ve “malatya teşebbüsatı sınaiye türk anonim şirketi” gibi kuruluşlar var. bu ermeni mallarının onların eline neden ve nasıl geçtiğini hepimiz biliyoruz, ama bilmezden geliyoruz. ilanların yayın tarihleri 1930-31-32 yıllarını kapsıyor. mülklerin içinde yalnız arsalar, araziler yok, evler, hanlar, hamamlar var.

taner akçam’ın söyledikleri

son günlerde taraf gazetesi’nde yayınlanan tuğba tekerek’in ermeni soykırımı konusunda araştırmalar yapan tarihçi taner akçam’la yaptığı şöyleşide anlatılanlar bu ilanların tam anlamını ortaya koyuyor.

yasal alt yapısı 1915’den başlayarak oluşturulan bir uygulama bu. uygulamanın son noktası ise sait çetinoğlu’nun o listesinde yer alan ilanların yayınlandığı tarihlerde konulmuş.

yine herkes biliyor: o tarihten sonraki bu mülklerin sahiplerinin kimler olduğunu gösteren tapu kayıtları üzerinde 12 eylül darbesi’yle birlikte gizlilik kaydı kondu ve ülke güvenliğini korumak amacıyla vatandaşın incelemesine kapatıldı. bu karar sonraki yıllarda da yinelendi, dahası kayıtların bir bölümü “genelkurmay”ca toplandı. yine de tüm bu bilgiler yasaklama nedeniyle toplu halde görülemeyen tapu kayıtlarında var.

ama sevgili çetinoğlu’nun kaynağı gibi “sivil” kaynaklarda  da bu bilgiler yer alıyor.

adalet duygusu yok

bu listeyi gönderdiği “türkiye’nin müslüman (türk, kürt…) burjuvazisinin kara tarihi – 1, malatya’da ermeni mallarını kim aldı?” başlıklı kısa yazısında şöyle diyor ve aynı adlı bir kitap çalışması sürecinden söz ediyor.

“son günlerde yapılan ermeni mezarlıkları, kiliseleri ve vakıf mallarının talanına ilişkin bir çok yayında ermenilerin mallarına “yok artık” dedirtecek derecedeki bu uygulamalara ses çıkarılmadığı gibi vakıflar genel müdürlüğü gibi devletin organlarının da bu uygulamaların  açıktan bir parçası olması karşısında,  toplumda  adalet duygusunun yok olduğunun göstergesi olduğunu rahatlıkla söylemek mümkündür.

ermeni toplumunun ortak mallarına yönelik dünyanın gözü önünde gerçekleşen bu talanın yanında, vilayet gazetelerini tarayarak  bir zamanlar kitap olarak tasarlamış olduğum çalışmada, özel kişilerin mallarına yönelik “cumhuriyet” dönemi uygulamalarını ve özel şahısların ellerinden alınan mülklerinin dağıtılmasının ermenilerin yoğun olarak yaşadıkları illerdeki (adana, amasya, elazığ, diyarbakır, erzurum, mardin, yozgat, konya, ordu, giresun, trabzon… gibi)  ermeni mülklerinin devlet ve özel  kişiler tarafından nasıl gasp edildiğinin örnekleri verilerek  ermeni mallarının gaspının fotoğrafı okuyucularla paylaşılacaktı.”

kurumsal suç ortaklığı

çetinoğlu böyle bir kitabın basılması konusunda umudunu yitirince çeşitli kişilerle kısım kısım paylaşmanın daha doğru olacağını düşünmüş.  bu yazı ve listeyi o yüzden ilettiğini söylüyor ve sürdürüyor:

“okuyucu belgelerden müslüman-türk sermayesinin ve siyasetinin temelindeki ermeni kaynağını yani ermeniler ölüm yolculuğuna çıkarılarak onlardan gasp edilen mülk paylaşımını dolayısıyla burjuvazinin elindeki kanı rahatlıkla gözlemleyecektir.

dönemin iktidar partisinden belediyesine, ticaret odasından özel şirketlere-özel şahıslara ermeni malının dağıtılmasını, maliye ve vakıflar idaresi eliyle müslüman sermayenin geliştirilmesi için yok pahasına ermeni mülklerinin kiralanarak sermaye transferini ve 1915 soykırımında tesis edilip  günümüze uzanan  suç ortaklığının kurumsallığını görecektir.

daha önce diyarbakır tebliğinde sormuştum; diyarbakır’daki ermeni mallarını kim aldı? cevap alamamıştım. bu yazıda malatya bölümünü paylaşarak soruyorum: malatya’daki ermeni mallarını kim aldı?

yine bir cevap alamayacağımı biliyorum ama devam edecek olan  yazılarımda da soracağım: amasya’da, adana’da, elazığ’da… ve diğerlerinde.

bu adreslerdeki mülkler bugün kimlerin işgalinde?

okuyucu malatya’daki ermeni talanını gördüğünde “yok artık !” diyecektir ama bu aysbergin görünen sadece küçük  bir bölümüdür.  okuyuculardan isteğim çalışmayı okunmaya değer görürlerse dostlarıyla paylaşmalarıdır.

gerek söz konusu çalışma, gerekse bu mesaj ve orada anlatılanlarla ilgili pek çok şey söylemek mümkün. olayın “vahimliği” yalnızca bunların o zaman gerçekleşmesinden kaynaklanmıyor.

birkaç kişi ve yayın organı dışında şimdi yaşadığımız suskunluk, özellikle de “hak yemeyi inancı gereği reddeden ve ‘günah’ sayan” bir  iktidar ve onun sorumlularınca da benimsenmesi bu “vahameti” büyütüyor. dahası benzer bir durum söz konusu olsa aynı şeylerin yaşanabileceği duygu ve düşüncesini uyandırıyor.

üzerlerine yazmalı

hrant’a bu yıl yazdığım “açık mektup”ta aynı olaydan söz edip, sıraladığım “talep ve öneriler”le ilgili olarak, bugüne kadar tek bir satırın yazılmamış, tek bir sözün edilmemiş olması da bence aynı tutumun bir uzantısı.

bu tutum ne yazık ki yalnızca bu ülkede başta ermeniler, rumlar, museviler ve süryaniler ile, diğer tüm azınlıkları yok sayan ve ötekileştirenlerce benimsenmiyor; bunun da ötesinde sanki onlardan yanaymış ve haklarını savunuyormuş gibi görünen, hatta bunu zaman zaman yüksek sesle dile getirenlerce de sıklıkla benimseniyor. olayın acı olan ve acıtan yanı ise bu aslında.

benzer bir amaçla yapılmış olan istanbul’daki ermeni vakıflarının mülklerinin listelendiği bir de site var. siteleri oluşturan ve yakından izleyen bir avuç ermeni, birkaç akademisyen ve aktivist dışında bu siteden kaç kişinin haberi var, kaç kişi oraya bakıp kendisinin, yakınının ya da komşusunun oturduğu binanın asıl sahibinin kim olduğunu öğreniyor, bu yerlerde yaşanan ve bugün de sürdürülen, belki kendisi ya da yakınlarının en azından geçmişi örterek katkıda bulunduğu  “inkâr, imha, soykırım ve talan”la yüzleşiyor bilmiyorum.

ama artık bunun olması için internet sitelerinin yeterli olmadığını biliyorum.

gasp edilen tüm mülklerin üzerine onların gerçek sahiplerinin isimlerini yazmanın zamanı geldi de geçiyor çoktan. belleğin tümüyle “yitirileceği” son noktaya doğru yaklaşıyoruz.

işte o yüzden sahip olduğumuz “mal mülk” her aklımıza geldiğinde ya da bir yerden yenisini edineceğimizde yazının başlığındaki tekerlemeyi yinelemeyi öneriyorum:

“mal sahibi, mülk sahibi… hani  bunun ilk sahibi?..”

Mustafa Sütlaş – www. bianet.org

Herkesin kendi Gezi’si olduğu açık. Bunun nedeni muhtemelen Gezi’deki çok katmanlı durum. Yeşil’e ve demokrasiye duyarlı olanlardan, “Kim bu bize ne olacağımızı, nasıl yaşayacağımızı dikte eden adam?” diyerek heyheylenenlere, oradan eli bayraklı “Mustafa Kemal’in askerlerine”, oradan İstanbul’da bir tür “Paris Komünü” hayali görüp “Her yer devrim!” diye koşturanlara  kadar bir çok insanın varlığı Gezi konusunu değerlendirmeyi de zorlaştırıyor. Bu nedenle de insanın baktığı katmana göre farklı bir Gezi görmesi mümkün.

Gezi’nin Türkiye siyasetindeki yeri konusu bu nedenle de tartışmaya çok açık. Tabii her şeyden önemli olan temel üç soru şu: “Gezi, halkın AKP iktidarına karşı bir direnişi midir?” yoksa “Gezi, siyasetle ilgili bir değişimin işareti midir?”, ya da “Gezi eski rejimin yeni postu mudur?”Hemen herkes kendi meşrebine göre bu sorulara bir cevap veriyor.

Doğrusu benim cevabım Gezi’nin yeni bir siyasete çağrı olduğu yönünde. Dolayısıyla henüz fikirleri ve aktörleri netleşmemiş olsa da Gezi olayının bu ülkenin doksan yıllık siyasi tarihinde bir değişime işaret ettiğini düşünüyorum.

Bizim gibi İslami niteliği ağır basan ülkelerde demokrasi ancak askerlerin gölgesinde kurulabildi. Toplumun önüne konulan sandığın İslamcı bir iktidara yol açmaması için askerin “vesayeti” de koşul olarak görüldü. Her zaman “sandık”’ın üreteceği sonucun “İslami” niteliği önceden filitrelendi ya da siyaset büyük ölçüde bu vesayeti kabul edenlere açıldı. Bizim 90 yıllık cumhuriyet tecrübemizin gösterdiği gerçek bu değil midir?

Bu ülkedeki “vesayet rejimi”nin kadroları çokluk “laik kültürel kimlik”ten gelmiştir. Cumhuriyeti kuranlar,  bir ulus devlet kurabilmek için o günün kültürel kimlik dünyasına  güvenemediklerinden cumhuriyet okullarında “Batılı, modern ve laik”  bir kimlik yaratmayı seçmişlerdi. Bu kimlik Alevilik, Kürtlük, Çerkeslik, İslamcılık gibi bir “inanç” ya da bir “etnisite” temelli ve dolayısıyla da “doğal” bir kimlik değil “yaratılmış” bir kimlik oldu.

Uzatmadan söyleyelim. Neredeyse 90 yıldır şu ya da bu biçimde vesayet rejiminin doğal çalıştıranı olan bu kimlik, bir yandan AKP’nin kendi kadrolarını süratle iktidara taşıması, bir yandan da AKP’nin askerin rolünü gerileten çabaları sonucu kendisinin “yaratılmış”ve “azınlık” bir kimlik olduğunun farkına varmasına yol açtı.

Gezi olayları, bu kimlik mensuplarının bu durumun farkına varmış olmalarından neşet ettiği gibi aynı zamanda bu durumdan kurtulmanın yollarının arayışlarını da başlatan bir moment oldu. O nedenle de bugünlerde bu olaylarla başlamış bir siyasallaşmanın hızla (şimdilik “parklar” düzeyinde olsa da) yaygınlaşmakta olduğuna tanık oluyoruz. Hızla yerel liderler ve kadrolar oluşuyor. Henüz nasıl bir vizyon ve anlayış içinde siyaset yapmalı sorusuna bir cevap üretilmiş değilse de konuşulan konulardan giderek söyleyecek olursak bu arayışın mevcut “sandık” demokrasisinin ötesinde “katılımcı” bir demokrasi ve farklılıklarla birlikte bir yaşam anlayışı üzerinden yürümekte.

Bütün bunlar doğal değil mi?

Daha dün İslami kimlik mensupları nasıl iktidarda olan laik kimliğin baskısı altında birleşmiş ve kendi aralarında kendi kimliklerini bir arada tutan bir “biz”” duygusu yaratmışlarsa, nasıl Kürtler aynı laik kimliğin baskısı altında birleşmiş ve kendi aralarında kimliklerini bir arada tutan bir “biz” duygusu yaratmışlarsa,  şimdi de İslami kimliğin baskısı altında kalan “laik kimlik” mensupları da benzer bir tepki göstererek kendi aralarında kendi kimliklerini bir arada tutacak bir biz” duygusu üretmeye çalışıyorlar.

Diyebilirsiniz ki AKP, vesayetçi rejim gibi baskı yapmadı, kimsenin yaşam tarzına karışmadı. Ama unutmamak gerekir ki önemli olan böyle bir baskının olup olmadığı değil, böyle bir baskının hissedilip hissedilmediğidir. Kaldı ki Başbakan’ın son zamanlardaki kürtaj, alkol, gençlik gibi konularda “ahlakçı” konuşmalar yapması bu kesimdeki korkuları daha da arttırmıştır.

Sonuç olarak Gezi olayları, Cumhuriyetin, cumhuriyet okullarında yarattığı “laik kimliğin” bir kendini farkediş anı olduğu kadar bir yeni siyaset arayışının da başlangıcıdır.  Çünkü askerin gölge etmediği ve demokrasiden yanlızca “sandık”ın anlaşıldığı bir ülkede demokrasi her zaman “İslami kimliğin” iktidarı anlamına gelecektir. İslami kimliğin iktidarı ise ülkedeki farklı kimlik taleplerini içeren bir demokrasi üretemedikçe baskıcı olacak, ve sonuçta toplumsal huzursuzluklar devam edecektir. Dolayısıyla laik kesimin siyasal vizyonu, bütün farklı kimliklerin siyasete taşınabildiği, iktidarın yalnızca “sandık”ın değil toplumun da katılımcı bir biçimde sağladığı yeni bir “meşruiyet”e ihtiyacı olduğu bir başka deyişle iktidarın yerelle iktidarı paylaşabildiği yeni bir demokrasi hattı üzerinden yürümelidir. Parklardan yükselen sesler de bu yöndedir.

Erol Katırcıoğlu – www.t24.com.tr