Araştırma: Amazon havzasındaki aşırı kuraklığın nedeni El Niño değil, iklim değişikliği

Nehir havzası dünyadaki en büyük yağmur ormanını barındırıyor ve bu da onu biyolojik çeşitliliğin küresel bir sıcak noktası ve küresel hidrolojik ve karbon döngüsünün önemli bir parçası haline getiriyor.

Çalışmada, nehir seviyelerinin son 120 yılın en düşük seviyelerinde olduğu; Brezilya, Peru, Kolombiya, Venezuela, Ekvador ve Bolivya’nın da aralarında bulunduğu birçok ülkede Amazon havzasında yaşayan tahmini 30 milyon insanın ulaşımı aksatarak, toplulukları izole ederek ve yaban hayatını öldürerek tehdit ettiği kaydedildi.

Çevre ülkeler, enerji ihtiyaçlarının büyük bölümünü hidroelektrik yoluyla büyük nehir sisteminden sağlıyor: Brezilya elektriğinin yüzde 80’ini, Kolombiya yüzde 79’unu, Venezuela yüzde 68’ini, Ekvador ve Peru yüzde 55’ini ve Bolivya yüzde 32’sini hidroelektrik enerjiden elde ediyor. (USaids , 2018 ). Yaşanan aşırı kuraklık hali, baraj kapasitelerini ve enerji üretimini önemli ölçüde etkiliyor. Haziran 2023 gibi erken bir tarihte bu nedenle bölgede yaygın elektrik kesintileri yaşanmıştı.

Aşırı kuraklık, ayrıca  yüzlerce nehir topluluğuna yiyecek ve içme suyu sıkıntısı yaşamasına ve nesli tükenmekte olan düzinelerce yunusun ölümüne neden oldu.

Brezilya, Hollanda, Birleşik Krallık ve ABD‘den bilim insanları, Amazon’daki kuraklığın iklim değişikliğinden ve kuraklıkla ilişkili olduğu bilinen El Niño’nun oluşumundan etkilenip etkilenmediğini ve ne ölçüde etkilendiğini değerlendirmek için yayınlanmış hakemli yöntemler kullandı. Çalışmada kuraklığın havzanın batısında daha erken başlamış olsa da, yılın ikinci yarısında tüm havza şiddetli veya istisnai bir kuraklıkla karşı karşıya kaldığı tespit edildi.

Araştırmanın temel bulguları şöyle:

• Son derece savunmasız popülasyonlar kuraklıktan orantısız bir şekilde etkilendi. Bölgedeki küçük çiftçiler, yerli, kırsal ve nehir toplulukları, yüksek yoksulluk oranları ve tarımsal gıda üretimine, tatlı suyun mevcudiyetine ve nehirler yoluyla mal ithalatına olan yüksek bağımlılıkları nedeniyle en savunmasız olanlar arasındaydı.
• Kuraklığın etkilerine maruz kalma; ormanların yok edilmesi, bitki örtüsünün tahrip edilmesi, yangınlar, biyokütle yakılması, kurumsal çiftçilik, büyükbaş hayvancılık ve toprağın su ve nem tutma kapasitesini azaltan diğer sosyo-iklim sorunları dahil olmak üzere tarihi toprak, su ve enerji yönetimi uygulamalarıyla birleşti. Bu da arazinin bozulmasına ve dolayısıyla kuraklık koşullarının kötüleşmesine neden oldu.
• Hava durumu kayıtlarına dayanan veri kümelerinde, meteorolojik kuraklık (SPI) açısından 100 yılda bir  meydana gelebilecek bir olay olarak nitelendirilen kuraklık olağanüstü. Yaklaşık olarak 100 yılda bir meydana gelen bir olay, artık 50 yılda bir gerçekleşiyor.
• El Niño, bölgedeki yağış miktarını iklim değişikliğiyle hemen hemen aynı miktarda azalttı; ancak güçlü kuruma eğilimi neredeyse tamamen artan küresel sıcaklıklardan kaynaklanıyor; dolayısıyla şu anda yaşanan kuraklığın şiddeti büyük ölçüde iklim değişikliğinden kaynaklanıyor.
• Veriler ve iklim modellemelerine göre, meteorolojik kuraklığın meydana gelme olasılığının 10 kat arttığı, tarımsal kuraklığın ise yaklaşık 30 kat arttığı tespit edildi.

• Şu anda olağanüstü kuraklık (D4) olarak sınıflandırılan durum,  fosil yakıtların yakılmasından ve ormansızlaşmadan kaynaklanan iklim değişikliğinin etkileri olmasaydı, yalnızca ‘şiddetli kuraklık’ (D2) olarak sınıflandırılacaktı.
• Dünya hızla fosil yakıt tüketimini ve ormansızlaşmayı durdurmadığı sürece bu olaylar gelecekte daha da yaygınlaşacak. Sanayi öncesi dönemden 2°C daha sıcak bir dünyada, tarımsal kuraklık için dört kat daha fazla risk (her 10-15 yılda bir) ve meteorolojik kuraklık için üç kat daha fazla risk (~30 yılda bir) oluşacak.
• Etkilenen bölgedeki tüm ülkelerin kuraklık yönetimi planları olmasına rağmen, son durum uyum politikalarında reform yapılması ve tahminler ve erken uyarılar için proaktif desteğin, kuraklık acil durum planlarının, sürdürülebilir su yönetimi uygulamalarının ve gelecekle başa çıkmak için daha yoğun altyapı yatırımlarının daha iyi entegre edilmesi gerektiğine işaret ediyor.
• Bu sonuçlar, IPCC’nin bölgedeki kuraklık tahminlerine olan ‘düşük güven’e rağmen, insan kaynaklı iklim değişikliğinin yanı sıra diğer sistemik faktörlerden kaynaklanan artan su stresinin, nüfus için büyük bir tehdit olmaya devam ettiğini ve daha etkili bir çözüm için acil çabalar gerektirdiğini vurguluyor: Su yönetimi stratejileri, disiplinler arası insani müdahale ve çiftçileri ve diğer paydaşları planlamaya dahil eden bölgesel işbirliği.

‣ Brezilya Amazonları’nda son bir haftada 100’den fazla ölü yunus bulundu
‣ İklim krizi: Amazon Nehri kuraklık nedeniyle yüzyılın en düşük seviyesine geriledi
‣ İklim krizi: Kuraklık, Amazon nehrinde bin yıllık antik çizimleri açığa çıkardı
‣ Amazon’dan bir kuraklık ve ormansızlaşma manzarası: İnekler, toz ve duman…
‣ Amazon’da rekor kuraklık: Kritik eşiğe doğru hızla ilerliyor

Amazon neden önemli?

Çalışmanın ortak yazarlarından, Santa Catarina Federal Üniversitesi’nden Regina Rodrigues, kuraklığın Amazon’un iklim değişikliğiyle mücadeledeki öneminin altını çizdiğini söyledi: “Amazonları korursak,  dünyanın en büyük kara kökenli karbon havuzu olarak hareket etmeye devam edecek. Ancak insan kaynaklı emisyonların ve ormansızlaşmanın bunu devrilme noktasına itmesine izin verirsek, büyük miktarda karbondioksit salacak ve iklim değişikliğine karşı mücadelemizi daha da karmaşık hale getirecek.”

Çalışmaya katılmayan Brezilya Ulusal Amazon Araştırma Enstitüsü‘nden meteorolog Luiz Candio da araştırma bulgularının bölgedeki iklim değişikliklerinin aşırı koşullara tırmandığı yönündeki bilimsel fikir birliğini desteklediğini kaydetti.