Özellikle, Fukuşima Nükleer Santral Faciası’ndan sonra dünya genelinde, yenilenebilir enerjilerden faydalanma yönünde bir eğilim oluşmuşken Türkiye’de hükümet, nükleer santral kurmak için  tarihte eşi benzeri görülmemiş bir çaba içerisinde. Öyle ki raporda, Fukuşima sonrası kapatılan reaktörlerin olduğu hesaba alınmaksızın  operasyonda 440 nükleer santralin bulunduğu ifade edilmiş.

Akkuyu Nükleer Santrali’nin akıbeti jet kararlarla belirlenirken, onaylanmış olan ÇED’e Sivil toplumdan red gelmiş, şirket yeni bir başvuru yaptıktan sonra da  28 Kasım 2014’te tekrar alınan  ÇED olumlu raporuna itirazlar devam etmişti.Neticede Türkiye Barolar Birliği, Türk Mühendis ve Mimarlar Odaları Birliği (TMMOB) ve Türk Tabipleri Birliği (TTB)’nin de aralarında bulunduğu kurum temsilcilerinden ve bireylerden oluşan 82 yurttaş toplam 60 bin lira gibi yüksek bilir kişi ücretini ödeyerek dava açmıştı. 11 Temmuz 2016 ‘da dava için gerçekleştirilen Bilirkişi incelemesinde 500 kadar yurttaş da Akkuyu NGS önünde toplanarak davacılara destek vermişti. Ancak, 15 Temmuz’dan sonraki süreçte bir Bilirkişinin görevden alınarak bir başka Bilirkişinin atanması nedeniyle keşfin belli bir kısmı, 5 Aralık’ta tekrarlanmıştı. (3 Kasım 2016’da Bilirkişi tasarısının TBMM‘de yasalaşmasının ardından  çevre, ekoloji ve  toplum sağlığını ilgilendiren projelerde ortaya çıkan uyuşmazlıklara bir çözüm getirmesi için başlatılan Bilirkişi incelemesi, ÇED olumlu kararının iptalini isteyen dava sürecinde başvurulan bir yol oldu).Bu nedenle neticenin alınması için  ikinci değerlendirme sürecinin de beklenmesi gerekmişti. Sonuç olarak, 5 Aralık’tan bugüne geçen 3 aylık zaman diliminin bitiminde, Bilirkişi  raporu önce davacılarla olmak üzere 25 Şubat Cumartesi günü  kamuoyuyla paylaşıldı.

“Nihai ÇED raporunda da görüldüğü üzere…”

Raporda, bırakın bilimsel bir yaklaşımı,  görev alanının dışına taşan şekilde yer yer olumlu kanaat bildiren bir uslup kullanılmış zira raporda sıklıkla “Nihai ÇED Raporu” ifadesi ile dava konusu olan ÇED maddelerine atıf yapılmış bulunduğu yazıyor. Bir örnek:  “Sonuç olarak …. ve …nükleer santral için uygun olup öngörülen sistem ve çalışma koşullarının gerçekleştirilmesi konusu günümüz teknik koşullarında ve bilimsel düzeyde yeterli ve kabul edilebilir düzeyde ele alınmış ve gerekli  prosesler ve önlemler ortaya konulmuştur…”; “Nihai ÇED raporunda …..incelenmiş olduğu görülmüştür. ” şeklinde devam eden cümleler dikkat çekiyor. Yine de aynı rapor, nükleer santral gibi riskli bir teknoloji söz konusu olduğunda eşyanın tabiatına aykırı olmayacak şekilde bazen itiraf bazen de  çelişkilerle dolu.

Her şeyden önce, Bilirkişilerin nükleer santral ve reaktör kavramlarını, dolayısıyla sayılarını  birbirine karıştırdığını söyleyebiliriz ki bu şekliyle ölçülemez hale getirdikleri veriler üzerinden nasıl değerlendirmede bulunduklarını anlamak zor. Diğer taraftan, nükleer karşıtlarının altını çizdiği gibi, bu rapor kesinlikle terör gibi günümüz, tehdit ve yeni koşullarını dikkate almıyor. Bu haliyle Bilirkişi keşfinin, mevcut ÇED’i olumlamak için yapıldığı aşikar.

“Ülkenin gelişmişlik seviyesi kişi başı enerji tüketimiyle ölçülür…”

Öncelikle raporda açıkça enerji arz ve talebi arasındaki dengesizliklerin enerji kesintisine yol açtığı ifade edilmiş. Ülkenin gelişmişlik seviyesini enerji tüketimiyle ölçebileceğini öngören yaklaşım neticesinde enerji kayıpları ve/veya  israfı tamamen gözardı edilmiş, enerji verimliliği ÇED raporunda tanımlandığı şekliyle alınmış. Nükleer santrallerin yıllık %5 elektrik üretimiyle çok önemli bir ihtiyacı karşılayacağı ifade edilirken, Dünyadaki yenilenebilir enerji kullanımındaki artışa dikkat çekmekle beraber  Türkiye’de yenilenebilir enerji üretiminde sağlanamayan standardizasyon ve mevzuat kaynaklı sorunlar referans gösterilmiş.

Kömüre methiye: “2040 Kömür yılı olacak!”

Raporda nükleer santrallerin fosil yakıt kullanımını azaltacak kadar karbon salımı yapmadan enerji ürettiği, hatta Kyoto Protokolü’nde iklim değişikliğine çözüm olarak karbon salımı yapmadığı gerekçesiyle Nükleer santrallerin kurulması önerisinin yapıldığı iddia edilmiş. Bu da yetmemiş nükleer santralin inşaatı süresince üretilen karbon salımı bile “carbon cycle” olarak hesaplanmış ve salımın düşük olacağı iddia edilmiş.

Diğer taraftan Raporun, Kyoto Protokolü üzerinden nükleer santral kurmanın gerekliliğine işaret ederken, 2040 yılında enerji üretiminde en büyük payın kömüre dayanacağını söylemesi de dikkat çekiyor. Hatta raporda “Dolayısıyla Dünya Enerji Ajansı mevcut enerji politikalarının gelecekte değişmeden sürdürüleceği varsayıldığında kömürün dünya enerji bileşimi içindeki belirleyici konumunu önümüzdeki 25 yıl sürdüreceğini öngörmektedir” şeklinde bir açıklama da bulunuyor.

Uranyum  ithal değil mi?

“Türkiye elektirk üretiminin %45’ini doğalgaz karşılıyor ve %98’i ithal edilmektedir. Doğalgazın payının azaltılması hedeflenmektedir” açıklamasıyla ise her zamanki gibi nükleer santralin ham maddesi olan uranyumun ithal edileceğinin gözardı edildiğini gösteriyor.

“Tsunami duvarının yüksekliği belli değil ama, olsun!”

Raporda “1979 yılında Doğu Akdeniz’de tsunami yayılımının uzun dalga denklemlerini çözen sayısal model geliştirilmiş….bu çalışma ile Akkuyu NGS proje sahası için ortalama deniz seviyesinden 7 metre yükseklikte bir dalga yüksekliği belirlenmiş” derken, sonraki kısımda ise “Bu çalışma 2011 yılında yeniden yapılmış NAMI DANCE yazılımı kullanılarak tsunami dalga yüksekliği 10 Metre üzerinde olduğu belirlenmiştir”gibi farklı ifadeler dikkat çekiyor.

Raporda, tsunami duvarının yüksekliğinin hesap edilmediği Bilirkişi tarafından itiraf edilirken “Akkuyu NGS ÇED raporunda tsunami dalga yüksekliği model olarak verilmiş olmasına karşın, tsunami tasarım duvar yüksekliğinin verilmemiştir, ancak  tsunamiye karşı koruma önlemlerinin Akkuyu NGS ÇED raporunda Türkiye Atom enerjisi Kurumu(TAEK) yetkili uzmanlarının incelemesine tabi olacak santralin Güvenlik Analiz Raporunda açıklanacaktır” ifadesinin yeterli bulunduğu  yazıyor.

Deniz seviyesinin iklim değişikliği nedeniyle yükselmesi ile tsunami nedeniyle kabarmasını ayırt edemeyen Bilirkişiler!

Sivil toplum kuruluşlarının, meslek gruplarının, iklim değişikliği dikkate alınmadan hazırlanmış diyerek itiraz ettiği ÇED raporunda tsunami bahsinden hareketle iklim senaryolarının çalışıldığı sonucuna varılmış bulunuyor.

Projede reaktörlerin inşası, sökümü ve üretiminde radyasyon etkisi vardır!

Bu madde ise ,  ÇED raporunda konunun ele alındığı kısmın üzerine olduğu gibi kes yapıştır yönteminin uygulanmasının  bir ürünü:  “Sonuç olarak Akkuyu NGS ÇED raporunda bir kaza durumunda alınacak önlemler radyasyon etkisini bertaraf etmede yeterli olacağı ve projenin gerçekleştirilmesinin halk sağlığı açısından olumsuz etkilerinin asgaride kalması için her türlü güvenlik sisteminin bulunduğu ve gerekli önlemlerin alındığı değerlendirilmektedir”.

“Asgari” sözünün özellikle altını çizerek belirtmeliyiz ki:  Çernobil felaketinden sonra yapılan araştırmalar, “düşük doz radyasyon zararsız “diye bir şey olmadığını göstermektedir.

“Radyoaktif atıkları bertaraf edecek teknoloji dünyada mevcut değildir”

Şeklinde bir itirafla başlıyor radyoaktif atıklarla ilgili değerlendirme. Buna göre,  “…yıllık oluşacak kullanılmış yakıt miktarı ve tüm santral ömrü boyunca oluşacak kullanılmış yakıt miktarı, kullanılmış yakıtın taşınma ve depolanması sırasında alınabilecek önlemler ve oluşabilecek etkiler Bölüm 6’da detaylı olarak açıklanmıştır”  ifadesi kullanılmış ancak, bahsi geçen kısımda da tatmin edici bir açıklama yer almıyor hatta, yine ÇED raporundan dava konusu olan kısımlara referans verilmiş.

“Sonuç olarak Akkuyu NGS nihai ÇED raporunda düzenleyici kuruluş Uluslararası Nükleer Enerji Ajansı’nın IAEA talimatları doğrultusunda yer bilimleri mühendisliği ve inşaat mühendisliği açısından yapılan araştırmalar kapsamında……detaylı açıklamalar yapıldığı nihai ÇED raporunun incelenmesinden ve keşif sırasında sahada yapılan gözlemlerden /görüşmelerden anlaşılmıştır.” deniyor. Oysa Hürriyet ABD/Waşington eski muhabiri Tolga Tanış’ın haberiyle Akkuyu NGS’nin IAEA tarafından bir eleştiri yağmuruna tutulduğunu görmüştük. Söz konusu değerlendirme ise zaten 6 aydan fazla bir süre kamuoyundan gizlenmeye çalışılmıştı.

“Türkiye taraf olduğu uluslararası anlaşmalar gereğince zaten Akdeniz fokunu korumakla yükümlüdür!”

Raporda “nesli tehlike altında bulunan deniz kaplumbağalarının (Caretta caretta) ülkemizin de taraf olduğu uluslararası sözleşmeler gereğince yaşam alanlarının korunmasına önem verilmesi gerektiği ifade edilerek “Santral sahası etki alanında bulunan nesli kritik derecede tehdit altında olan Akdeniz fokunun 1. derece sit alanı olan Beşparmak adasındaki yaşam alanlarının korunması konusunda gerekli hassasiyet gösterilmelidir.  Akkuyu nükleer enerji santralinin inşaat dönemindeki deniz trafiği ve işletme aşamasındaki soğutma suyu nedeniyle özellikle Beşparmak adası mevkiinde yer alan üreme mağarası ve çevresine tehdit oluşturması kaçınılmazdır”açıklamasının devamnda “faaliyetin inşaat ve işletme aşamasında gerekli tedbirlerin alınmasında gerekli hassasiyet gösterilmelidir ”denmesi bir zararın meydana getirileceğinin zaten öngörüldüğünü ve kabul edildiğini gösteriyor.

İnceledikçe daha pek çok tartışmalı nokta bulunacak olan bu değerlendirmeyi İkinci Bilirkişi keşfinden önceki yazımıza atıf yaparak bitirmek istiyorum.  “Bilir kişi raporu, Bitir işi raporu” olmasın!” demişsek de çok açık ki  Bilirkişi Raporu, “Bitir işi” raporu olmuş .  Açıkçası bu beklemediğimiz bir sonuç değildi , tek istediğimiz ise şaşırabileceğimiz bir şeylerle karşılaşmaktı, maalesef yine yanılmadık…

Öyleyse Hukukçu arkadaşlarımızın deyişiyle, Sisifos Görevimiz devam ediyor! Sisifos’un dağın tepesine taşıması gereken taş, taşındıktan sonra yine yokuş aşağı yuvarlanacak ve Sisifos’un onu hep yukarıya taşıması gerekecek.  Bilirkişi raporu, bundan sonraki süreçte mahkemeye intikal edecek ve hakim tarafından değerlendirilecek…Pek tabi ki bilim insanlarının, hukukçuların ve uzmanların  süzgecinden tekrar geçecek olan bu rapor ,  yeniden davaların  açılmasına yol açacak.

Görünen o ki Sisifos’un görevi,  taşıdığı  “o taş” ın, aşınıp küçülmesine, hatta yok olmasına kadar devam edecek!

Pınar Demircan – Yeşil Gazete