Neden Akdeniz’in en kirli kıyıları Türkiye’de?

‘Dış güçler’ tanımlaması ironik, ama gerçek. Belki de ender gerçek olduğu alan. Ancak bu bizim hiç çöp boşaltmadığımız anlamına gelmiyor. 10 çöpten üçü yabancı menşeili olsa da yedi tanesi halis muhlis yerli ve milli.

Dünya Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF) tarafından hazırlanan bir rapora göre Akdeniz’e dakikada 33 bin 880 plastik şişeye denk plastik atık karışıyor. Kıyılarına en fazla plastik atık vuran ülkelerin başında Türkiye geliyor. Aslına bakarsanız raporun dayandığı asıl kaynak 2018 yılında İtalya’da Svitlana Liubartseva liderliğinde yapılan bir modelleme çalışması. Bu çalışmaya göre Türkiye’nin Kilikya baseni olarak adlandırılan ve Antalya, Mersin İskenderun körfezlerini de içine alan bölge, Akdeniz’in en kirli bölgelerinden biri. Çalışma sahillerdeki, deniz yüzeyindeki ve deniz dibindeki plastikleri ayrı ayrı tahmin etmiş. Çalışmanın en önemli sonucu Akdeniz’e boşalan plastiklerin ana kaynaklarını modellemiş olması. Buna göre yıllık 20 bin ton ile toplam plastik girişinin %20’sini gemi trafiği sağlıyor. Daha sonra 6.772 ton ile Nil Nehri, 5.109 ton ile Ceyhan Nehri ve 3.465 ton ile Seyhan Nehri geliyor. Beşinci sırada ise 2.406 ton ile Büyük menderes Nehri yer alıyor. Yani Akdeniz’deki yıllık plastik girişinin 8.200 ton ile %17.8’lik kısmını sadece bu üç büyük nehir ile Türkiye sağlıyor. Ayrıca İzmir şehri de sıralamaya 1562 ton ile sekizinci sıradan giriş yapmış.

Kaynak: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0025326X18301000#!

Çalışmaya göre 2013-2017 yıllarında yüzey suyundaki plastik çöp miktarı Kilikya bölgesinde 20 gr/km² den daha fazla. Ardından ise sırasıyla Katalan denizi ve Kuzeydoğu Adriyatik denizi geliyor. Bunun yanında bazı küçük birikim noktaları da tespit edilmiş. Bunlardan biri de İzmir Körfezi.

Kaynak: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0025326X18301000#!

Sahillerdeki plastik çöplerde de sıralama benzer şekilde. Ancak bu sefer üçüncülük İsrail’de. Kilikya bölgesi kıyıları günde 31.3 kg çöp akışıyla en fazla plastik çöpe maruz kalan bölge. Barselona kıyıları 26.1 kg ile ikinci, İsrail kıyıları ise 21 kg ile üçüncü.

Deniz dibindeki plastiklerde ise özellikle İskenderun ve Mersin Körfezi dipleri şampiyon. Çalışmada kesin bir değer belirtilmemiş olsa da bizim yaptığımız bir çalışmada Mersin Körfezi’nin deniz dibinde 2017 yılında 86.3 kg/km²’lık bir plastik çöp (2670 adet) birikimi tespit etmiştik.

Kaynak: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0025326X18301000#!

Peki bu çöplerin bu derece çok olmasının nedenleri nelerdir? Neden Akdeniz’in Türkiye kıyıları bu kadar kirli? Biz mi gerçekten bu kadar kirletiyoruz yoksa “dış güçler” mi? Şaka değil, özellikle Doğu Akdeniz kıyılarımızda böyle bir inanış var ve yersiz de değil.  Denizleri sınırlar ile ayıramadığımız için, Akdeniz’e kıyısı olan bir ülkeden denize atılan bir çöp başka bir ülke kıyılarına çıkabiliyor. Çünkü akıntılar var. Kilikya bölgesi de ciddi bir akıntı etkisi altında. Nitekim Hatay, Adana ve Mersin kıyılarında ciddi oranda dış kaynaklı çöp mevcut. Özellikle Mısır, Lübnan, Suriye ve Filistin ana kaynaklar. Zira bu ülkeler çöplerini direkt olarak denize boşaltıyorlar. Hatta geçen yıl Samandağ sahilinde Lübnan’daki bir restorana ait açılmamış ketçap paketi bulmuştum.

Bunun yanında, Suriye’deki Rus askeri üssünden atılmış olması muhtemel Rusça etiketli çöpler de bulmuştuk. Gaz maskeleri vs. de vardı.

Yani dış güçler tanımlaması ironik, ama gerçek. Belki de ender gerçek olduğu alan. Ancak bu bizim hiç çöp boşaltmadığımız anlamına gelmiyor. 10 çöpten üçü yabancı menşeili olsa da yedi tanesi halis muhlis yerli ve milli.

Seyhan ve Ceyhan nehirleri Akdeniz bölgesindeki en önemli tarımsal alanlardan birinin, yani Çukurova’nın içerisinden geçerek denize dökülüyor. Bu esnada da ne var ne yok toplayıp denize boşaltıyor. Ayrıca yetersiz alt yapıya sahip olan kıyı şehirleri de (Antalya, Mersin, İzmir vb) herhangi bir aşırı yağış esnasında ne kadar çöp varsa denizlere gönderiyor. Tevekkeli “yağmur yağdı ortalık temizlendi” diye boşuna denilmiyor. Her ne kadar son zamanlarda bu deyim geçerliliğini yitirmiş olsa da en ufak bir sel esnasında tonlarca çöpün denize aktığını biliyoruz. İşte tüm bu çöpler yani şehir çöpleri, tarımsal çöpler ve daha niceleri denize gittikten sonra tekrar kıyılara vuruyor. Bu da Türkiye’nin Akdeniz kıyılarını Akdeniz’in en kirli kıyıları yapıyor. Bunun yanında Büyük Menderes Nehri ve İzmir Şehri de ciddi bir kirlilik kaynağı. Yani bir yerde insan faaliyeti çok olunca orada çöp de çok oluyor.

Bunların dışında gemi trafiği de ciddi bir çöp üretim kaynağı. Unutmamak gerekir ki gerek İzmir’de gerek Mersin’de gerekse de İskenderun’da devasa limanlar mevcut. Bunun yanına özel işletmelerin limanlarını da eklersek, tablo daha da anlaşılır oluyor.

Her zaman tekrarladığımızı söylemekten bıkmadan tekrar söyleyelim: Tüm bu kirliliğin ana sebebi bizim tüketim alışkanlıklarımız.