Bu aralar boyamalara verdim kendimi. Pancarla boyama, ebru, kumaş boyama vs… Çizim yapamadığım için elimden çıkan tek desen spiral, o ayrı. Mümkün olduğunca doğal boyalar kullanmak ve elime geçen her şeyi boyamak istiyorum. Okumayı yeni söken çocuk önüne çıkan her yazıyı okur ya, onun gibi bir heves. Kumaş, yün, kağıt, duvar hiç fark etmez. Bu yüzden geçtiğimiz cumartesi, Özge Horasan‘ın İstanbul-Moda’daki Skore adlı ortak tasarım atölyesinde düzenlediği doğal boyama atölyesine koştum.

Skore, üç tasarımcının ortak kullandığı sıcacık, küçük bir alan. Barış Gün-Barbo work+shop, Dilara İlter-Domatees, Hazal Kızıltoprak da El Quinto için tasarım yapıyor. Göz atmak isterseniz: www.skore.space. 19 Mart’ta da Zehirsiz Ev atölyesi yapılacak, şimdiden duyurmuş olalım.

Doğal lifler: Yün, pamuk, ipek

Doğal boyamada yün, pamuk ve ipek gibi doğal lifler kullanılıyor. Özge Ege’de yetiştirilen pamuklardan üretilen saf pamuklu kumaşları boyadığı için, kumaş boyama üzerinden gideceğim. Boyama süreci şöyle özetlenebilir kabaca: Yıkama-Aşındırma-Mordanlama- Tanenleme-Demleme–Boyama (Bu işlemlerin her biri 1 saat kaynatma ve üzerine kendi kendine soğumaya bırakma demek).

Kumaşı önce yıkıyoruz, boyanın tutunması için üzerindeki birikmiş tozlar/maddeler gitsin diye. Ardından yine boyanın kumaşa daha iyi işlemesi için kumaşı aşındırıyoruz (çamaşır sodasıyla 1 saat kaynatıyoruz). Sıra mordanlamada. Mordanlama boyama öncesi, sırasında ya da sonrasında yapılabiliyor. İşlemde isteğe göre potasyum alüminyum sülfat (şap), bakır sülfat (göztaşı diye de bilinen, bazı bitkilere böcek gelmesin diye kullanılan madde) ve demir sülfat gibi metal tuzları kullanılabiliyor. Şap rengi etkilemezken, bakır sülfat yeşertiyor, demir sülfatsa kahverengileştiriyor. Bu metal tuzları kumaş lifine, doğal boya ise bu tuzlara bağlanıyor. Yani boyayı sabitlemek için bu maddeler kullanılmak zorunda (yıkanınca boyaların akmasını istemiyorsanız). Az miktarda kullanıldığında sağlığa zararları yok, o yüzden içimiz rahat.

Tanenleme, sadece pamuk boyamada uygulanan, yine boyayı kumaşa bağlamak için uygulanan bir işlem. Nar kabuğu, çay, sumak, sarı halile gibi bitkilerde tanen bulunuyor.

Demleme, doğal boya maddesini (diyelim ki adaçayını) boyama işleminden önce sıcak suda 1 gece bekletme işlemine deniyor. Bu sayede rengin suya iyice geçmesi sağlanıyor.

Adaçayı kumaşla beraber kaynıyor.

Özge atölye süresi kısıtlı olduğu için, adaçayı ile boyanacak kumaş parçalarını önceden mordanlamıştı. Sunuma başlamadan önce ateşe koydu, burnumuzda mis adaçayı kokusuyla sunumunu dinledik.

Adaçayı 1 saat kaynadıktan sonra kumaşlar, üzerindeki boyanın iyice akması için birkaç kez çalkalandı.

Yavaş giyin-kendin yap, yeniden kullan, geri dönüştür, onar

Özge Biyoloji okumuş bir bitki biyoloğu aslen. Haşır neşir olduğu bitkilerle diyaloğu yeni değil. Boyayacağı kıyafetleri kendisi dikiyor. Konak Damlacık’taki atölyesinde diktiklerini Seferihisar’da boyuyor. Ayrıca dikiş öğrenmek isteyenler Damlacık’taki atölyede 4 gün boyunca dikiş makinası kullanarak istedikleri modeli dikmeyi öğreniyorlar.

Yavaş şehir, yavaş beslenme gibi kavramlara aşinayız, peki ‘yavaş giyin’i duymuş muydunuz? Ben Özge’den duydum ilk. Bu düsturla diktiği kıyafetlere www.sat-su-ma.com’dan ulaşabilirsiniz. Kimyasal boyaları içimize ve üstümüze çekmeden, deli gibi paralar harcamadan, ‘kendin yap, yeniden kullan, geri dönüştür, onar’ ilkeleriyle giyim alışkanlıklarımızı değiştirebiliriz. Yediğin elmanın, giydiğin hırkanın nereden geldiğini, nasıl, ne şartlar altında üretildiğini bir kere merak etmeye başladıktan sonra AVM’lerde, marketlerde vakit geçirmek epey zorlaşıyor.

Kullan, doğaya geri ver

Doğal boyamanın en güzel kısmı, az masraflı ve doğal kaynaklara saygılı bir iş olması. Mutfakta kullandığımız çoğu gıdayı ve gıda artığını boya malzemesi olarak kullanabiliriz. Mutfağımızda yok diyelim, pazar ve marketlerden artan çeşit çeşit malzemeyle neler yapılır neler! Özge boyama yaparken deneme gruplarıyla yol almayı öneriyor. Gevşek dokulu kumaşlar boyayı daha çok alırken, sık dokumalar daha zor alıyor. Bunları gözlemlemek gerekiyor, neyin ne etki yarattığını, ne renk verdiğini unutmamanın en iyi yolu da not tutmak. Mevsimlerin seyrine göre doğanın rengi de değiştiği için boyarken bin bir türlü kombinasyon olması çok heyecan verici.

Boyanan kumaşları, solmaması için gölgede kurutmak ve mümkünse mandallamamak gerekiyor. Mandal boyayı sıkıştırıp dağıttığı için o bölgenin daha açık renkte kalmasını sağlayabiliyormuş.

Mandalsız kuruyan sat-su-ma’lar

Soğan kabuğu, zerdeçal, çay,nar kabuğu, ceviz kabuğu, enginar yaprağı, adaçayı, biberiye, lavanta, kara lahana, mor havuç, katır tırnağı, hardal, havaciva, kök boyası otu… Aklınıza gelen neredeyse her bitkiyle boyama yapılabiliyor. Kırsalda yaşıyorsanız, elinizin altında zaten bol miktarda bitki var demektir. Daha da güzeli, bu malzemelerin kullanıldıktan sonra toprağa tekrar karışabiliyor olması.

Doğada mavi yok

Mavi yaratmanın en zoru olduğu söyleniyor. Kara lahana ve mor havuçla biraz yaklaşılsa da esas çözüm meşhur indigo. İndigo aslında Hindistan’da yetişen, yeşil yapraklı bir bitki, oksijenle temas edince maviye dönüşüyor. Mekaniği bambaşka.

Doğal boyama için toplanan bitkiler

Bu arada doğal boyamayı merak ediyorsanız İngilizce kaynaklardan araştırmanın daha verimli olacağını belirtiyor Özge. Boyamakla kalmayıp desen ya da başka efektler denemek isteyenler için birkaç anahtar kelime de paylaşıyor: Overdye, shibori, tie dye, dip dye, block print, solar dyeing, ecoprint.

Doğal boyama denemelerimi ileride paylaşacağım. Demek ki bundan sonra solucanlarımın bazı öğünlerini de kumaşlarımla paylaşacağım…

Ceylan Yurdakuler