Altılı masa Anayasa önerisini açıkladı: Hayvan hakları ilk kez Anayasa’ya girecek

Altı muhalefet partisi, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi’ni, bugün Ankara Bilkent Otel’de düzenlediği toplantıda kamuoyuna açıkladı.

Tasarı, dokuz başlıkta 84 maddeden oluşuyor. Teklifin önsözünde “Anayasa değişikliği önerimiz, bir toplumsal sözleşme taslağıdır. Bu niteliğine uygun olarak değişiklik önerilerimizi, demokrasinin asli gereği olan çoğulculuk ve uzlaşma ilkeleri doğrultusunda toplumun tüm kesimleri ile müzakere ettikten sonra seçimlerin hemen ardından Türkiye Büyük Millet Meclisine sunacağız” deniliyor.

Altı partinin tasarıyı hazırlayan komisyon üyeleri ilerleyen günlerde sivil toplum temsilcileriyle de görüşecek.

Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi Tanıtım Toplantısı #ŞimdiDemokrasiZamanı https://t.co/0x9ANj6wh7

— CHP 🇹🇷 (@herkesicinCHP) November 28, 2022

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener, DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan, Gelecek Partisi Genel Başkanı Ahmet Davutoğlu, Saadet Partisi Genel Başkanı Temel Karamollaoğlu ve Demokrat Parti Genel Başkanı Gültekin Uysal metnin sunumunun yapılacağı salona birlikte geldi.

Sunumu ise CHP Genel Başkan Yardımcısı Muharrem Erkek, İYİ Parti Genel Sekreteri Uğur Poyraz, DEVA Partisi Genel Başkan Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu, Gelecek Parti Genel Başkan Yardımcısı Serap Yazıcı, Demokrat Parti Genel Sekreteri Serhan Yücel ve Saadet Partisi Genel Başkan Yardımcısı Bülent Kaya yaptı.

Metnin genel gerekçesinde, “1982 Anayasasının 84 maddesinde ve 9 bölüm başlığı, alt başlık ve madde başlığında yaptığımız değişiklik önerilerimizle, etkin ve katılımcı bir yasama; istikrarlı, şeffaf ve hesap verebilir bir yürütme; bağımsız ve tarafsız bir yargı; kurumsal kültürün hâkim olduğu bir kamu yönetimi ile kuvvetler ayrılığının tesis edildiği güçlü, özgürlükçü, demokratik, adil bir sistem inşa etme kararlılığı içindeyiz” denildi.

Önerinin ruhunu, “Hürriyet esas, sınırlama istisnadır”şeklinde tanımlayan metinde, Anayasanın ikinci kısmının başlığını “Temel Hak ve Hürriyetler” olarak değiştirerek otoriter anayasacılık anlayışına karşı demokratik ve özgürlükçü anayasa inşasını” esas alacağı belirtildi.

Öneriden bazı başlıklar şöyle:

Yeni hükümet kurulmadan mevcut hükümet düşürülemeyecek

Teklife göre, partili başkan dönemi sona erip parlamanter sisteme geçiş yapılacak. Seçim barajı yüzde 3’e indirilecek. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin etkisiz kıldığı yasama organının yetkilerini iade edilecek, cumhurbaşkanının veto yetkisi sona erecek. Cumhurbaşkanı’nın görev süresi yedi yıl olacak ve yalnızca bir kez seçilebilecek.

Yürütme organı Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulundan oluşacak. Yürütme alanındaki asıl yetkiler, parlamentarizmin doğasına uygun olarak Bakanlar Kuruluna ait olacak.

Gensoru mekanizması, hükümet istikrarını korumak amacıyla yapıcı güvensizlik oyuyla birleştirilecek. Böylece hükümeti gensoru yoluyla düşürmekte birleşen parlamento çoğunluğu, yeni hükümetin kurulmasını sağlamadıkça görevdeki hükümetin hukukî varlığını sona erdiremeyecek.

Parti kapatma zorlaştırılacak

Meclis soruşturması, uygulanabilir, etkili bir mekanizmaya dönüştürülecek, Bütçeyi kabul yetkisi Meclise iade edilecek.

Siyasi parti kapatma davasının açılabilmesi için Meclis’in beşte üçünün onayı gerekecek. Dokunulmazlık güvencesinin kaldırılması için Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla karar alınacak.

Türkiye Barolar Birliği özerk bir kuruluş olacak,

Teklifte, Yüksek Seçim Kurulu, Hakim ve Savcılar Yüksek Kurulu, Anayasa Mahkemesi gibi yargının temel unsurlarının üyelerinin belirlenmesi ve çalışma usullerinde değişiklikler öngörülüyor. Savunma makamı, iddia makamı kadar güçlendirilecek.

Türkiye Barolar Birliği özerk kuruluş olacak.

Anayasa’nın 13’üncü maddesine “Hürriyet esas sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır” hükmü eklenecek.

Çevre ve hayvan hakları ilk kez Anayasaya girecek

Anayasanın 56. maddesine eklenen değişiklikle Anayasada sağlık hakkı ve çevre hakkı yeniden düzenlenecek, hayvan hakları ilk kez anayasal güvenceye alınacak.

“Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması” şeklinde olan 56/A maddesi, A. “Sağlık, çevre ve hayvan hakları” olarak değişitirilecek ve şu madde eklenecek:

“Çevre ve hayvan hakları
Madde 56/A Herkes insanî gelişimi mümkün kılan, sağlıklı, ekosistem açısından dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.

Çevreyi geliştirmek, çevre değerlerini korumak, çevre kirliliğini önlemek, çevre kalitesini yükseltmek ve gıdaların doğallığını sağlamak herkesin ve devletin görevidir.

Devlet doğal hayatı ve hayvanları korur. Hayvanlara yönelik eziyet ve kötü muamele yapılmaması için gerekli tedbirleri alır.”

Böylece, maddenin 2. fıkrası, bireylere ve devlete “Çevreyi geliştirmek, çevre değerlerini korumak, çevre kirliliğini önlemek, çevre kalitesini yükseltmek ve gıdaların doğallığını sağlamak” ödevleri yüklenecek. Maddenin son fıkrası, devlete, hayvan haklarını koruma ödevini ve bu kapsamda
alınması gereken tedbirleri düzenleyecek.

Kadına şiddetten hüküm giyenler milletvekili olamayacak

Milletvekillerinin seçilme yeterliğini düzenleyen 76. maddeye yapılan değişiklikle; affa uğramış olsalar bile cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı, kadına yönelik kasten yaralama suçlarından hüküm giyenler milletvekili seçilemeyecek.

“Milletlerarası andlaşmaları uygun bulma” başlıklı 90. maddede değişiklikle, uluslararası antlaşmalardan çıkı kararı Meclis onayına bağlanacak.

Kanun hükmünfe kararname çıkarma yetkisine ilişkin maddeye “Anayasanın ikinci kısmında yer alan temel haklar ve hürriyetler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez” hükmü eklenecek. Böylece Anayasanın ilk metnine göre kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenmesi mümkün olan
ekonomik ve sosyal haklar da kanun hükmünde kararnamelerin düzenleyemeyeceği konular arasına dâhil edilecek.

RTÜK üyeleri, basın mensupları ile iletişim ve hukuk fakültesi öğretim üyeleri arasından seçilecek. Üye seçiminde Meclis nitelikli çoğunluğu aranacak. Kurul çoğulculuk, özerklik ve tarafsızlık esaslarına bağlı olarak çalışacak.

Üniversitelere özerklik, YÖK kaldırılacak

On fıkradan oluşan “Yükseköğretim Kurumları” başlıklı 130. maddenin tamamı yürürlükten kaldırılacak. Yerine getirilen yeni bir hükümle
yükseköğretim kurumlarının kamu tüzelkişiliğine sahip olacakları, bu kurumların öğretim üyelerinin atanmaları ve yükseltilmeleri dâhil olmak üzere bütün faaliyetlerinin bilimsel ve akademik özgürlüklerle bilimsel, idarî ve malî özerkliğe uygun olarak kanunla düzenleneceği hükme bağlanacak.

Yükseköğretim kurumları kendi öğretim üyeleri tarafından seçilen organlar eliyle yönetilip denetlenecek. Bu organlardakiler ve öğretim elemanları, yükseköğretim kurumları dışındaki makamlarca görevden uzaklaştırılamayacak.