Birleşik Arap Emirlikleri‘nin Dubai kentinde gerçekleştirilen 28. Birleşmiş Milletler (BM) İklim Zirvesi (COP28) dün sona erdi. Yaklaşık iki hafta süren zirveden 10 ayrı deklarasyon çıktı. İklim krizi bağlamında gıda, tarım, sağlık ve enerji sektörlerinin dönüşümlerine odaklanılan deklarasyonlardan yalnızca üçünde Türkiye’nin imzası var. Peki Türkiye bu zirveye nasıl ve kimlerle katılmıştı? Cengiz Holding, IC Holding ve diğer fosil yakıt destekçisi şirketlerle…
BM’nin İklim Zirvesi’ne yüzlerce ülkeden temsilci ve beraberinde götürdükleri heyetler katıldı. Türkiye Delegasyonu ise oldukça kalabalıktı. 30 Kasım’da fiziksel olarak zirveye katıldığı bildirilen 592 kişilik (Bu nihai katılımcı sayısı değil, zirve sonrasında toplam bir sayının paylaşıldığı bildirildi) delegasyonuyla dikkat çeken Türkiye’nin götürdüğü heyete gelin ayrıntılı olarak bakalım.
Akbelen’deki ağaçları tek tek kesen şirketin müdür yardımcısı COP28’de
İklim krizine karşı taahhütlerde bulunulması için bir araya gelinen zirveye Türkiye, ülkede ekolojik tahribatlara sebebiyet veren şirketlerden isimler götürdü.
Bunların arasında Cengiz Holding’in Eti Bakır A.Ş. Mazıdağı İşletmesi’nden bir katılımcı da var, IC Holding’den bir katılımcı da…
İşte Türkiye’nin götürdüğü diğer katılımcılar:
- Akbelen ormanındaki ağaçları kesip ağaçlarla köylüler arasına barikatlar çektiren YK Enerji’nin iştiraklerinden biri olan IC Holding kontenjanından Burak Işık, COP28’e katılanlardan biri. Burak Işık aynı zamanda YK Enerji’nin Sürdürülebilirlik ve Kurumsal İletişim Genel Müdür Yardımcısı:
‣‘Tabiat katili’ YK Enerji, maden alanlarının rehabilitasyonu için Tabiatı Koruma Derneği’yle anlaştı
- Cengiz Holding– Eti Bakır A.Ş. Mazıdağı İşletmesi yetkilisi de Türkiye Delegasyonuyla birlikte COP28’e katıldı. Eti Bakır A.Ş. Mazıdağı İşletmesi hakkında hatırlanmayanlar için hemen bir geçmişe dönelim:
Mazıdağı Eti Bakır Fosfat tesisinin tanıdık hikayesi: 70’lerde bölgede fosfat bulunmasının ardından 80’lerde kamulaştırmalar başlıyor. 90’lı yılların başında bir devlet işletmesi olarak çalışmaya başlasa da birkaç yıl sonra üretime son veriliyor. Bu arada bölgede yaşayan köylülere herhangi bir yer gösterilmiyor, evler taşınmıyor. İnsanlar evlerinde oturup arazilerini işlemeye devam ediyor, bazıları kamulaştırılan araziler üzerine yeni evler yapıyor vb. 2014’te Yeşil Gazete okurlarının yakından tanıdığı Cengiz Holding işletmeyi devralıyor. Adı da Eti Bakır olarak değiştiriliyor. Önce, hep yapıldığı gibi muhtarlar, komşu köyler ziyaret edilip “Sizden işçi alacağız” deniyor. İnşaat süreci bitince de köylülerin yaşadıkları alandan çıkması isteniyor. Tesisin güvenliği için madenin çevresi askeri yasak bölge ilan ediliyor, içine de bir askeri güvenlik noktası kuruluyor. >[Yeşil Gazete Doğu’da-11] İnatçı meşelerin diyarı Mardin, su ve kent hakkı peşinde
Cengiz Holding’in diğer icraatlarına ise buradan göz atabilirsiniz.
- SOCAR Türkiye de oldukça kalabalık bir heyetle COP28 katılımcıları arasında yerini aldı. SOCAR’ı tanıyalım: Azerbaycan Devlet Petrol şirketi. SOCAR Türkiye de Türkiye’deki ayağı. Hep konuşulan COP28’deki fosil lobicilere Türkiye’nin de katkısını SOCAR’la sunduğu görülüyor. SOCAR Türkiye’nin çatısı altında bulunan PETKİM de COP28’e katılanlardan. Petkim Petrokimya Holding A.Ş. de adından da anlaşılacağı üzere petrokimya ürünleri imal ediyor. Ayrıca şirketin Aliağa ilçesinde oldukça tepkiyle karşılanarak gündeme oturduğu pek çok olay bulunuyor. Öte yandan iklim zirvesine katılan şirketin net-sıfır ve karbon-nötr hedefi de bulunmuyor.
-
Aydem Enerji de COP28 katılımcılarından. Şirket 2014’te Türkiye’nin en büyük 30 kömürlü termik santralinden biri olan Yatağan Termik Santrali’nin, Güney Ege Linyit’in ihalesini aldı. Çatalağzı Termik Santrali’ni de yine bu tarihte devraldı.
‣Yatağan’da suç üstü: Şirket, maden için verilen yargı kararını görmezden geliyor
‣Muğla’daki termik santrallerin bilançosu
- İskenderun Enerji Urt. ve Tic. A.S./ Electricity Generators Asc. (İSKEN): Yüzde 51’i Almanya merkezli şirket Steag’a ve yüzde 49’u da OYAK’a ait olan İSKEN’in Sugözü kömürlü termik santrali, Türkiye’nin en büyük 30 kömürcü termik santralinden biri. İklim Adaleti Koalisyonu’nun Nisan 2022 tarihli Kömürlü Santrallerin Kapatılması Raporu’na göre, santralin 2020’deki karbondioksit emisyonu 7.7 milyon tondu. İklim krizi karşısında gerçek bir kirletici olan bu santralin sahibi İSKEN de COP28’de yerini aldı. İstanbul Politikalar Merkezi tarafından Kasım 2023’te yayımlanan rapora göre; 2030-2035 arasında açık kalacak ithal kömürlü termik santrallerden biri de Sugözü İsken. Rapor Türkiye‘nin 2053 yılında net sıfır hedefine ulaşabilmesi için elektrik sektöründe yapılacak dönüşüm kapsamında kömürlü termik santrallerin devreden çıkarılması gerektiğini ortaya koymuştu.
Ayrıca Temiz Hava Hakkı Platformu’nun uyarıda bulunduğu tesislerden biri de yine İSKEN’in: Deprem sırasında ve sonrasında yaşanabilecek ikincil afetler; petrol ürünleri depolama ve dağıtım tesisleri, petrol rafinerisi, petro-kimya sanayi, azot, gübre, soda, demir- çelik ve krom sanayileri, Kerkük-Yumurtalık, Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hatları, doğalgaz hatları ile Afşin-Elbistan, İSKEN- Sugözü, Tufanbeyli, Hunutlu Termik Santralleri gibi yanma, patlama ve kimyasal çevre kirliliğine yol açma riski bulunan pek çok tesisi barındıran deprem bölgesinde, özellikle İskenderun Körfezi’nde çoklu bir kriz riski oluşturuyor.
-
COP28’e Türkiye Delegasyonu ile katılan bir diğer şirket ise Aksa Enerji. Aksa Enerji Bolu Göynük Termik Enerji Santrali’nin sahibi. Bu santral Türkiye’nin en büyük 30 kömürlü termik santralinden biri. İklim Adaleti Koalisyonu’nun Nisan 2022 tarihli Kömürlü Santrallerin Kapatılması Raporu’na göre, santralin 2020’deki karbondioksit emisyonu 2.3 milyon ton.
Ayrıca İklim İçin 350 Derneği ve Sürdürülebilir Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA), Borsa İstanbul’da işlem gören ilk 30 şirketin (BIST 30) iklim karnelerini incelediği rapora göre;“Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması” kapsamında Aksa Enerji’nin herhangi bir faaliyeti bulunmuyor.
- Aksa Enerji’nin ana ortağı Kazancı Holding de katılımcılar arasında. Kazancı ve Aksa ayrıca çalışanlarının düşük ücret ve kötü çalışma koşulları nedeniyle gerçekleştirdikleri direnişlerle de gündem oluyor.
-
Katılımcılardan bir diğeri ise Polat Enerji. Polat Enerji, Kazdağları’ndaki Eybek Dağı’nda yapmak istediği Rüzgar Enerji Santralleri (RES) ısrarıyla da biliniyor. Bu RES’e bölge halkı yanlış yer seçimi nedeniyle karşı çıkmış, projenin ÇED dosyasında flora ve faunaya kapsamlı bir biçimde bakılmamıştı bile. Danıştay bu ÇED’e verilen onayı yine aynı gerekçeyle iptal etmişti. Bölgede orman bütünlüğü de tehlikeye atılmıştı.
-
SANKO’dan da COP28’e oldukça yoğun bir katılım gerçekleşti. SANKO A.Ş.’ye karşı Manisa’da yıllardır mücadele veriliyor. Şirket Salihli’de 17 jeotermal enerji santrali (JES) kuyusu açmak isterken bunlardan ikisi Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporu’na eklenmemişti. Bunun hukuksuzluk olduğunu belirten yurttaşlar hukuki mücadelesine devam etti.
- COP28’e katılan bir diğer kalabalık heyet de TÜPRAŞ ve TÜPRAŞ’ın iş ortağı Entek Elektrik Üretimi A.Ş. yetkilileri. TÜPRAŞ, İstanbul Sanayi Odası‘nca (İSO) gerçekleştirilen Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2022 Araştırması’na göre ilk sırada yer alıyor. Kok kömürü ve petrol ürünleri imalatı yapıyor. Fosil yakıt üretim ve tüketimine hizmet eden en büyük şirketlerden biri olan TÜPRAŞ da COP28 sahnesinde yerini aldı.
‣Koç Holding’e ait Tüpraş Aliağa rafinerisinde patlama
‣ Borsanın devleri iklimde sınıfta kaldı
- COP28’e katılan maden şirketlerinden bir diğeri de Esan (Esan Eczacıbaşı). Kazdağları için tehdit oluşturan Esan 2019’da gündeme şöyle oturmuştu: Esan Eczacıbaşı şirketi, Kazdağı eteklerinde altın madeni kurmak için ağaç kesimine başladı.
- Katılımcıların arasından dikkat çeken diğer kurumlar ise şunlar:
- Polyak Eynez Madencilik şirketini de çatısı altında barındıran Fiba Holding,
- Akfen Holding çatısı altında yer alan Akfen Enerji,
‣33 ekoloji örgütünden çağrı: Ekokırım yapan şirketlere karşı kolektif direniş göstermeliyiz
- Çeşitli sanayi dernek (MÜSİAD) ve odalarından, büyükşehir belediyelerinden de katılımlar gerçekleştirildi.
- Nükleer enerji, kimyasal tesisleri, tehlikeli maddelerle ilgili danışmanlık şirketleri ve EPİAŞ, Enerjisa gibi enerji sektöründeki kurumlar da ayrıca delegasyonda yerini aldı.
- Otomotiv sektöründen de pek çok marka yetkilisi Türkiye Delegasyonu’yla birlikte COP28’de yerini aldı: Togg, FORD, Toyota ve Borusan Holding…
Türkiye COP28’den çıkan 10 deklarasyondan yalnızca üçünü imzaladı
Fosil yakıtları destekleyen şirketlerle COP28’e katılan Türkiye, İklim Zirvesi’nde yalnızca İklim ve Sağlık Deklarasyonu, Sürdürülebilir Tarım, Dirençli Gıda Sistemleri ve İklim Eylemi Deklerasyonu ve İklim Eylemi için Yüksek Hedefli Çok Düzeyli Ortaklıklar Koalisyonu (CHAMP) Bildirisi’ni imzaladı.
Türkiye tarafından imzalanmayan ve içerisine dahil olunmayan ittifak ve bildiriler ise şöyle:
- Küresel Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Taahhüdü
- Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Adil Geçiş ve İklim Eylemi Ortaklığı
- İklim, Yardım, Toparlanma ve Barış Bildirisi
- Küresel Soğutma Taahhüdü
- Hidrojen Bildirisi
- Küresel İklim Finansmanı Çerçevesine İlişkin Liderler Bildirisi
- Kömür Sonrası Enerji İttifakı (PPCA)
- İklim, Doğa ve Toplum Bildirisi
- Uyum Finansmanı Konusunda Azim Koalisyonu
