Rusya‘nın Ukrayna‘yı işgalinin başlangıcından bu yana, birçok Avrupalı ve uluslararası işletme Rusya’daki faaliyetlerinin sona erdiğini veya Rus fosil yakıt şirketlerindeki hisselerini satacaklarını veya hisse, tahvil gibi Rus varlıklarını elden çıkaracaklarını açıkladılar.
Peki şirketler ve finansörler neden Rus fosil yakıtlarına bağlı varlıklarını elden çıkarmaya başladılar?
Mali yaptırımlar
İş ve finans sektörünün bu kadar hızlı hareket etmesini uzmanlar şu konulara bağlıyor:
Doğrudan yasal yaptırımlar: ABD, İngiltere, Avrupa ve diğer ülkeler, Rus ticari bankalarının ve merkez bankasının dünyanın geri kalanıyla bağlantısını bıçak gibi kesen bir dizi mali yaptırım uyguladı. Bu yaptırımlar, Rusya ile uluslararası finansal işlem gerçekleştirmeyi teknik olarak son derece zorlaştırdı.
Alıcı bulamama sorunu
Alıcı bulunamıyor. Rus finansal varlıklarına (hisse senetleri ve tahviller gibi menkul kıymetler) sahip olan şirketler ve yatırımcılar, ellerindeki varlıklara alıcı bulamadıkları bir durumla karşı karşıyalar. Bu durum aynı zamanda Rus menşeli veya Rusya merkezli varlıkların “piyasa değerini” tahmin etmeyi de zorlaştırıyor.
Finansal aracılardaki yetersizlik
Finansal aracılar isteksiz. Finansal menkul kıymetlere ilişkin işlemler neredeyse her zaman bir “aracı” vasıtasıyla yapılır; bu aracılar brokerlar, piyasa yapıcılar ve işlemleri kolaylaştıran diğer taraflar olabilir. Piyasada işlem yapanların çoğu, işlemlerinin tamamlanamayacağından ve bilançolarında olası bir kayıp yaşamaktan korkuyor.
Daha fazla yaptırım ihtimali
Daha fazla, daha sıkı yaptırım olasılığı: Mevcut yaptırımlar bazı aktörleri uymaya zorlasa da gelecekte daha fazla tedbir alınması olasılığı, aktörleri yatırımları üzerinde öz yaptırım uygulamaya yönlendiriyor. Birçok varlık yöneticisi ve varlık sahibi, varlıklarının satılmak yerine silineceği korkusuyla yatırımlarını elden çıkardığını duyuruyor.
İtibar konusu
İtibar riski yüksek: (Shell‘in Rus petrolü satın aldığı için özür dilemek zorunda kalması örneği) Yaygın olarak bilinen bir isme ve sorumlu görünme arzusuna sahip birçok şirket, zaten kaçınılmaz olarak Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin‘in Rusya’sından çekilecekken, bunu ilkeli bir karar alarak gerçekleştirdiklerini iddia etmeyi tercih ediyor (BlackRock‘un kararına bakılabilir).
Ukrayna enerji politikaları konusunda ne diyor?
Ukraynalılar, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline verilen finansal ve kurumsal tepkilerin hiçbir istisnaya mahal vermeden artırılması gerektiğini, çünkü Rusya ekonomisini destekleyen büyük kaynakları satın almaya devam etmenin Putin’in savaş kasasını doldurmak anlamına geldiğini belirtiyor.
Ukrayna Ekonomi Bakanı Yuliya Sviridenko, enerji borsalarını Rusya ile işlem yapan borsa tacirlerini yasaklamaya çağırıyor. Ukrayna’nın eski Maliye Bakanı Natalie Jaresko, basına verdiği demeçlerde Rusya’nın başta petrol, doğalgaz, maden ve alüminyum olmak üzere Batılı devletlere sattığı mallar karşılığında “günde 700 milyon dolar” gelir elde ettiğini, dolayısıyla yaptırımların etkili olması için Rusya ve Belarus‘taki tüm devlet bankaları ile petrol ve gaz şirketlerini kapsayacak şekilde genişletilmesi gerektiğini belirtti.
Ukraynalı aktivistlerin liderliğindeki 600’den fazla örgüt, “Gazprom, Rosneft, Transneft, Surgutneftegas, LukOil, Russian Coal ve diğer şirketler ile yapılan tüm ticarete ve bu şirketlerdeki yatırımlara son verilmesi; kömür, petrol ve doğalgaz sektörlerinde faaliyet gösteren Rus enerji şirketlerinin tüm finansal hizmetlerinin durdurulması” çağrısında bulunuyor.
Yatırımlar gerçekten geri çekiliyor mu?
Şirketler ve finansörler gerçekten de yatırımlarını geri çekiyor mu, yoksa sadece bunu taahhüt mü ediyor?
Varlık ve yatırımlarını geri çekme veya finans sisteminin dışında bırakma taahhütleri açıklayan kurumsal ve finansal kurumların bu taahhütlerinde genellikle bazı boşluklar mevcut (kömür finansmanına erişimi durdurma taahhütleri örneği).
Ancak Rus yatırımlarıyla ilgili durum, resmi yaptırımlar ve diğer faktörler nedeniyle farklılık gösteriyor. Öncelikle, Rusya’daki finansal veya kurumsal operasyonları elden çıkarmak artık zor görünüyor. İşlemi tamamlamak teknik olarak imkânsız olabiliyor veya alıcı olmayabiliyor. Moskova Borsası kapalı ve Rus hükümeti yabancı yatırımcıların Rus varlıklarını satmasına geçici bir yasak getirdi.
‘Herhangi bir Rus varlığını satmak çok zor’
Rus ve İngiliz hukuku sertifikalı hukukçu Sergei Ostrovsky, konuyu Capital Monitor‘a söyle açıkladı:
“[Bu duyuruların] kafa karışıklığına neden olduğu aşikâr, ancak şu anda herhangi bir Rus varlığını satmak çok zor ve bazı durumlarda yasa dışı; kaldı ki bu yaptırımlar sadece birkaç gündür uygulanıyor. Bir alıcı bulsanız bile, yasal olarak devredilemeyen bir şeyi satmaya çalışıyorsunuz; işlemin teknik zorluğuyla kimse uğraşmaz”.
Bu nedenle, birçok şirket ve yatırımcı için bu, ahlaki motivasyondan bağımsız olarak, esasen yatırımı iptal etmeye zorlanmak anlamına geliyor.
Bununla birlikte, 9 Mart’ta Rusya Parlamentosu, Rusya’da faaliyet gösteren ve ayrılacaklarını açıklayan yabancı şirketlerin varlıklarına el koymak ve bu varlıkları kamulaştırmak için yasa çıkarma yönünde adımlar attı.
Bu durum enerji geçişi bağlamında ne anlama geliyor?
Fosil yakıt şirketlerinin, finans kurumlarının ve diğer şirketlerin Rus varlıklarını ve operasyonlarını elden çıkarma hızı bazı hususlara dikkat çekiyor:
Hükümetlerin Rusya’ya uyguladığı yaptırımlar ve mali müdahaleler, itibar riskiyle birleştiğinde işe yarıyor. Bu önemli bir emsal oluşturabilir.
Şirketler ahlaki argümanlar yerine net finansal riskler olduğunda çok daha hızlı hareket ediyor. Fosil yakıt şirketleri ve finansörler, hükümetlerin uzun vadeli fosil yakıt üretimini artırması ve daha fazla petrol ve gaz altyapısı oluşturması için lobi yapıyor. Uzmanlara göre, bu krize yol açan en önemli etkenlerden biri ülkelerin fosil yakıtlara bağımlılığı. Hükümetlerin bunun yerine, güneşin, rüzgarın ve ısı pompalarının daha çok kullanıldığı ve enerji özgürlüğü sağlayan bir sistem oluşturmanın önündeki engelleri kaldırmaya odaklanması gerekiyor.
Fosil yakıt yaptırımları barışçıl enerjiye yönlendirebilir mi?
Yatırım firmalarının, varlık sahiplerinin ve şirketlerin bundan sonra atacakları adımları takip etmek önemli. Rus fosil yakıtlarına yapılan yatırımların geri çekilmesi, bu fonların otomatik olarak temiz enerji kaynaklarına ayrılacağı anlamına gelmiyor. Yatırımcılar ve şirketler, yenilenebilir enerji kapasitesi, depolama, elektrifikasyon (ısı pompaları, elektrikli araçlar), enerji verimliliği, talep yönetimi gibi alanlarda Avrupa Birliği ve Uluslararası Enerji Ajansı tarafından belirlenen hedeflerin ve artırılmasını yoğun biçimde destekleyerek, yatırımlarını daha güvenli, daha temiz ve daha barışçıl enerjiye yönlendirmeyi seçebilirler.
Geçmiş deneyimlere bakıldığında, bu tür yatırımların, belirsizliklerle dolu ve son derece zararlı zehirli fosil yakıt yatırımlarına kıyasla, daha güvenli finansal yatırımlar teşkil ettiği ve gelecekte halkın tepki gösterme riskini azaltacağı görülüyor.
Rusya’da bağlantılı yatırımların ve varlıkların elden çıkarıldığına dair duyurular kamuya açık şu kaynaklarda takip edilebilir:
- Responsible Investor (Sorumlu Yatırımcı), Rusya bağlantılı varlıklarını elden çıkaran varlık sahiplerinin (örneğin emeklilik fonları, kamu varlık fonları, sigortacılar) bir listesini sunuyor;
- Putin100 web sitesi, Rusya’daki fosil yakıt şirketlerini finanse eden en iyi 100 finans kurumunu haritalıyor;
- Ukrayna Kurumsal Endeksi, şirketlerin Rusya’ya iş durdurma, yerel operasyonlara kaynak ayırmayı bırakma ve Ukrayna’yı destekleme bakımından nasıl tepki verdiğini takip ediyor
- Nakliye şirketi Skuld, halihazırda pek çok yatırımın ve varlığın elden çıkarılmasını tetikleyen, gelecekte de bunun devam etmesini sağlayacak yaptırımların tam listesine yer veriyor.
- Bu izleme aracı ise, AB’nin savaşın başından beri Rusya’ya kömür, petrol ve gaz için ne kadar ödeme yaptığını gösteriyor.
