Dünya Brezilya’daki Dünya Kupasına keyif aracı ve beraberinde getirdiği sorunlara entelektüel bir bakış açısıyla odaklanmışken, Brezilya halkı bir yandan kupanın öteki yüzüne diğer yandan yoksulluğa ve gelir dağılımı adaletsizliğine işgal yöntemleri ile kendi hükümetlerinin dikkatini çekmeye çalışıyor.

Sao Paulo’da Dünya Kupası açılış maçının oynandığı Itaquerao stadyumunun beş kilometre ötesindeki boş bir alan, halkın barınma haklarının karşılanması talebi amaçlı olarak 2 Mayıs’tan bu yana işgal edilmiş durumda. Movimento dos Trabalhadores Sem-Teto (MTST) –Evsiz İsçiler Hareketi– önderliğinde yaklaşık 5.000 kişi 350 milyon dolar değerindeki Itaquerao Stadyumunun yakınındaki alanda plastik torbalardan yapılmış çadırlarla kamp kuruyor.

Toplumsal Bir Akım Olarak İşgal Kültürü

Barınak hakkı için stadyum yakınında yapılan eylemde kullanılan yöntem ise  işgal. Bu işgal hareketini  gerçekleştiren halk varlık/mülkiyet karşıtı anarşizm politik görüşünü benimseyen bir grup değil. Grup sadece yaşayabilecekleri bir barınak sahibi olmak için işgal yöntemini kullanan, çoğunluğu evi olmayan ya da yüksek kira fiyatlarını karşılayacak gücü olmayan insanlardan oluşuyor. Geçici olarak ihtiyaçların karşılanması ve taleplerin elde edilebilmesi için kullanılan işgal yöntemi, Brezilya’da bir eylem biçimi olmaktan daha öte toplumsal bir akım olma özelliği taşıyor. Sahibi olup olmaması önemsiz, işleyecek bir toprağı olmayan çiftçilerin tarım amaçlı kullanmak için boş arazileri işgal etmesi, evi olmayan işçilerin boş olan alanları, evleri, apartmanları işgal etmesi yıllardır devam etmekte olan bir akım. Toplum, hatta polis ve devlet tarafından bile saygı duyulan bu toplumsal akımın amacı -kısaca- işgal yoluyla Brezilya’da süregelen evsizlik ve toprak paylaşımı gibi sorunlara dikkat çekmek ve taleplerinin devlet tarafından karşılanmasını sağlayabilmek.

Evsiz İşçiler Hareketi

Ülkedeki işgal kültürünün bir parçası olan ve stadyum yakınındaki eylemin önderliğini sürdüren Evsiz İşçiler Hareketi, on yedi senedir süregelen işçilerin barınak hakkı taleplerini karşılamak için yürütülüyor. Bütün ülkede yayılmış olan bu hareket, an itibarıyla Sao Paulo şehir merkezindeki boş binalarda, kuzey ve güney  Sao Paulo’daki boş arazilerde konumlanmış olarak sürmekte. Hareket Kuzey’deki 10.000 kişilik işgaline ‘Novo Palestina‘ -Yeni Filistin– ismini verirken Güney’dekine ‘Copo do Povo’ -Halkın Kupası– ismini vermiş. Her ne kadar bu yeni işgal alanına ‘Halkın Kupası’ ismini verseler de yaptıkları eylemin Dünya Kupasıyla doğrudan bir ilgisi yok. Fakat biraz dikkat çekmek biraz da Dünya Kupası eleştirilerinin oluşturduğu bilinç ve farkındalık dolayısıyla bir bağlantı kurulmuş. Dünya Kupasına harcanan paranın ya da Dünya Kupası inşaatları için kamu bankaları tarafından verilen kredilerin başka yerlere harcanması gerektiğine değinen bir tutum içeresindeler. Sürekli olarak dile getirilen görüşleri, Dünya Kupasına karşı olmadıkları sadece kamu fonlarını kullanma yöntemi veya tercihine dikkat çekmek istedikleridir.

İşgalcilerin söylediklerine göre polis buradaki eyleme saygı gösteriyor. Bunun iki nedeni var: birincisi sosyal bir neden, hareketin ve akımın köklü ve bilinen bir akım olması, ikincisi kuşkusuz ekonomik bir neden, işgal edilen bölgenin şehir toprağı olarak değil tarla toprağı olarak kayıt altında olması ve bu nedenle değerinin daha düşük olması. Örneğin, işgalciler geçen aylarda Sao Paulo eyaletinin küçük bir bölgesindeki işgalin, toprak sahibinin şikayeti üzerine polis tarafından durdurulduğunu belirtiyor. Mal sahibi dava açarsa, sahibinin etkinliği ve toprağın kayıt altındaki değerine göre hukuk süreci çok yavaş işleyip belki de takipsizlikten düşebileceği gibi, tam tersi durumda polis işgalcileri aynı gün alandan çıkartabiliyor.

Halkın Kupası İşgali

Mayıs sonu itibariyle kamp alanı sekiz bölgeden oluşmuştu. Kamp her bölgenin seçtiği kişiler tarafından oluşturulan koordinasyon ekibi tarafından idare ediliyor. Ekip, mutfağın koordine edilmesinden ve bölgenin yoklamasından sorumlu. İşgal, katılımın artmasıyla daha geniş alana yayılmış durumda ve kamp alanı her geçen gün büyümeye devam ediyor.

Hareketin genel bir geliri ya da Halkın Kupası işgali gibi eylemlerine destek veren bir ayağı yok. Itaquerao yakınındaki işgal sadece katılanların mütevazi bütçesi ile devam etmekte. İşgalin devamlılığını sağlayan halkın çoğu çalışıyor, fakat iş sahibi olmayan insanlar da var. İşgal alanının hepsi plastik torbalardan yapılmış çadırlarla dolu. Bunun nedeni, işgal edilen araziye duvar örmelerine izin verilmiyor olması. Yasalara göre duvar örülmesi halinde, polislerin işgali durdurma hakkı var. Yasadaki bu boşluktan dolayı plastikten yapılmış çadırlarda kendi ‘yaşamlarını’ barınak hakkı için sürdürebiliyorlar.

İşgalciler protesto amaçlarının Dünya Kupasına yönelik olmasından çok barınak hakkına yönelik bir eylem olduğunu söylemekle birlikte, Dünya Kupasının başlamasıyla beraber işgal alanı aktif bir biçimde karşı gösterilere ev sahipliği de yaptı. İşgalciler Dünya Kupası açılış günü sabah saat dokuzda başlayan “Halkın Kupası Açılış Töreni” düzenledi.  Müzik ve farklı aktivitelerin olduğu alanda, grevleri devam etmekte olan temizlik ve ulaşım işçileri, öğretmen ve öğrenciler kendi aralarında futbol maçı yaptı. Evsiz İsçiler Hareketi Dünya Kupasına karşı durduğu yeri söyle tanımlıyor: “Eğer FİFA fakir insanları etkinliğinin dışında tutuyorsa, biz kendimiz, halka ait olan etkinliğimizi düzenleyeceğiz”. Halkın Kupası Rio do Janeiro, Maracana Stadyumu’nda Pazar günü oynanacak final maçı sırasında da halkın şampiyonlar ligi maçını oynamayı planlıyor.

Hükümetin İşgale Karşı Tutumu

1980 sonrası Türkiye’si için farklı ama Brezilya için yeni olmayan bu işgalde en dikkat çekici noktalardan biri iş bölümü ve dayanışmanın çok güçlü olması. Evsiz İşçiler Hareketinin oturmuş köklü bir hareket olması bir yana işgali gerçekleştiren halkın isteklerinin kendi hayat mücadeleleri olmasının büyük etkisi var. Bu hayat gerçekliği, barınak hakkının temel insan haklarından biri olması ve devletin barınma hakkını vatandaşına, asgari düzeyde de olsa, sağlamakla görevli olması gerçeğiyle daha da güçleniyor. Ellerinde ki bu güç, 2014 Ekim ayında yapılacak olacak seçimlerin yaklaşıyor olması ve Dünya Kupası öncesi bu güçlü hareketin protestoya dönüşebilecek eylemlerinden hükümetin çekiniyor olmasıyla pekişiyor. Bu nedenle, Brezilya Devlet Başkanı Dilma tarafından sözü verilen alana yapılacak 2.000 ev inşaatını açıklamaya yeterli. Sözün alınması işgal eylemi ve Evsiz İşçiler Hareketi için büyük bir başarı. Fakat Dünya Kupası süreci ve işgal eylemi, uygulanan ekonomik ve sosyal politikaların gelir dağılımını düzeltmek ve dengesizliği azaltmak konusunda ne kadar yetersiz kaldığını bir kez daha gözler önüne serdi.

Baskın küresel ekonomik düzene karşı yükselen alternatif ekonomi söylemi, teorik düzeyden uygulamaya ancak bu gibi eylemlerin varlığıyla yer bulabilecekmiş gibi gözüküyor. Sınırları ise, aktörlerinin doğru yer ve zamanda bir araya gelebileceği durumlar ölçüsünde.

Ezgi Bağdadioğlu