Dünyanın tüm çekçekçileri birleşiyor

Geçtiğimiz yıl hatırlarsanız kâğıt toplayıcılığı yapan ve çekçekçi olarak da bilinen toplayıcı emekçilerinden “Atık yönetim altyapısının işleyen tek halkası” diye bahsetmiştik. Bu bahsi, olmayan atık yönetiminin bu işleyen halkasının ne yazık ki hiçbir anlamı ve yeterliliği olmayan bir yasal düzenlemeyle sözde düzene sokulmaya çalışılması üzerine yapmıştık. Düzenlemenin mühendis yaklaşımıyla hazırlandığı ve ne sosyal adalet ne de çevresel adaletten nasiplenememiş olduğundan bahsetmiştik.

Normaldir, çünkü Türkiye’de mühendislik eğitimlerinde ne sosyal bilimler ne de doğa bilimlerine doğru düzgün yer verilmemekte, verilenlerde de üstünkörü olmaktan öteye geçememektedir. Bu durum da mühendislerin çevre, doğa ve toplumla ilgili meselelere yaklaşırken oldukça problemli ve çoğu zaman da yıkıcı bir etkiyle yaklaşmasına neden olmaktadır. Nitekim kâğıt toplayıcılarına dair yasal düzenleme de tam olarak bu durumu yansıtmaktadır.

Düzenlemenin, sektörün isteği doğrultusunda, mühendis kafasıyla yazıldığı açık ve net! Bu durum karşısında kâğıt toplayıcıların hakkını arayabilecekleri ya da kendilerini savunabilecekleri platformların ne kadar yetersiz olduğunu da o dönemde anlamıştık. Kâğıt toplayıcılarına karşı gerek kolluk kuvvetlerinin gerekse de belediyelerin yaklaşımları hep eksik, yetersiz ya da kaba olmuştu. Belediyelerin yenebilir meyve sebzeden göstermelik kompost partileri düzenleyenlere gösterdiği ilgi ve alaka, beceremedikleri atık yönetimini kendi kurumsal kapasitelerinin onda birine bile sahip olmadan gerçekleştirebilen, dezavantajlı ve kırılgan topluluklar haline getirilmiş olan kâğıt toplayıcılara gösterilmiyordu. Bu durum elbette liyakat ve bu işin sorumluluğunu üstlenenlerin eksik ve yetersiz akademik alt yapılarıyla da ilişkili. Başka hesaplar da mutlaka vardır ama yazıyı buna ayırıp da nafile bir işe girişmeyeceğim. Daha önemli gelişmeler var.

Bugün kâğıt toplayıcıları, bulundukları bölgelerde artık daha örgütlü ve organize halde hareket edebilen birer topluluğa dönüşmüş vaziyette. Her ne kadar hala yeteri düzeyde biraradalık ve örgütsel birliktelik tam olarak sağlanamamış olsa da yine de büyüyen bir enternasyonal hareketin şafağında olduklarını görebiliyoruz. Bunun nasıl oluştuğu da önemli. Gelin biraz olayın tarihçesini irdeleyelim.

Geçmişi 1970’lere dayanan atık toplayıcılarının örgütlülük girişimleri ilk olarak Hindistan’da ortaya çıksa da (SEWA) 1990’lara kadar Hindistan dışında dünyanın herhangi bir bölgesinde atık toplayıcılarının bir örgütlülüğü söz konusu değildi.

1989 yılında Brezilya’da ortaya çıkan kooperatifleşme hareketiyle beraber, çoğunluğu Latin Amerika’da olmak üzere çok sayıda ülkede atık toplayıcılarının örgütlü hareketleri söz konusu. Öyle ki SEWA bugün 2.1 milyon kadın üyesiyle devasa bir örgütlü güç haline gelmiş vaziyette.

Burada özellikle Latin Amerika örneği üzerinde durmakta fayda var. Çünkü Brezilya ve Kolombiya’da başlayan toplayıcı örgütlülüklerinin özellikle de Kolombiya’da oldukça acıklı bir hikâyesi söz konusu. Mart 1992’de Kolombiya Barranquilla’daki Barranquilla Özgür Üniversitesi’nde 11 atık toplayıcısı organları tıp öğrencilerine satılmak üzere katledilmişti.  Bu vahşet sonrasında 1 Mart tarihi Uluslararası Atık Toplayıcıları Günü olarak Kolombiya’da hayatını kaybedenlerin anısına anılıyor. Bu olaydan sonra Kolombiya’daki atık toplayıcıları geniş bir örgütlülüğe ulaşmış vaziyette.

Her ne kadar bugün 50’den fazla atık toplayıcısı organizasyonu Türkiye de dahil dünya genelinde örgütlü olsa da, bu örgütlülüğün enternasyonel bir gövdeye kavuşması oldukça yeni gerçekleşen bir durum.

Öncülüğünü Latin Amerika’daki atık toplayıcılarının yaptığı bu gövde geçtiğimiz cumartesi yani 29 Ekim’de kuruluşunu resmen ilan etti. Kısaca Atık Toplayıcıları Enternasyonali olarak adlandırılan bu hareket, dünyanın birçok bölgesinden çok sayıda organizasyonun katılımıyla oluşturuldu.

Artık Birleşmiş Milletler çevre birimine de temsilcilerinin katılma fırsatı olduğu bu oluşum büyümeye devam ediyor.

İlk olarak 2005 yılında, Brezilya’nın São Leopoldo şehrinde, dört Latin Amerika ülkesinden birkaç atık toplayıcı örgütün liderinin bir araya gelmesiyle tohumları atılan bu hareket, şimdi uluslararası bir organizasyona dönüşmüş vaziyette. Böylelikle atık toplayıcılarının da hem insan onuruna yakışır çalışma şartlarına hem de hak ettikleri saygıyı görmelerine yardımcı olacak bir örgütlülükler var.

Artık atık toplayıcıları, masa başında hazırlanmış niteliksiz yönetmeliklerin insafına terk edilemeyecek kadar örgütlüler. Artık atık yönetim alt yapısı ve politikaları atık toplayıcısı işçiler olmadan birer çöpten başka bir şey değil.