[Dünya Amazon Günü] ‘Amazonlar kaybedilirse iklim değişikliği durdurulamaz’

Haber: Ataberk ERGİN

*

Amazon Ormanları; tarım, hayvancılık ve madencilik ile giderek küçülürken, iklim değişikliğinden en olumsuz etkilenen yerlerin başında geliyor. Son yıllarda aralıklı olarak üç kez şiddetli kuraklık yaşanan Amazonlar’da aynı zamanda yağış rejimleri de değişiyor. Şiddetli yağışların artışı, yıl içindeki yağış dağılımını da bozuyor.

İklim senaryoları,  Amazon Nehri Havzası‘nda gelecekte de sıcaklıkların dünya ortalamasının üzerinde artacağını ve yağışların azalacağını gösteriyor. Ormansızlaşma ve iklim değişikliğinin etkisiyle Amazon Ormanları’nın tamamen yok olma riski bulunuyor.

Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) verilerine göre, Amazon Ormanları’nda sadece son 10 yılda 30 milyon hektardan fazla orman alanı yok oldu. Ormansızlaşmanın yarısından fazlası ise Brezilya’da gerçekleşti. Brezilya Ulusal Uzay Araştırmaları Enstitüsü‘nün (INPE) yaptığı son açıklamada, 2022’de Amazon’da 1,2 milyon hektarlık orman alanının yok edildiğine dikkat çekildi. Bu, 2021’e göre yüzde 22,1’lik bir artışa işaret ediyor.

‣ İklim krizi: Amazon yağmur ormanları kritik eşiğe yaklaştı

Fotoğraf: DepoPhotos

Amazon Ormanları, yaklaşık olarak 640 milyon hektarlık bir alanı kapsayan bir yağmur ormanı. Büyük çoğunluğu Brezilya’da olan Amazon Ormanları ayrıca Bolivya, Peru, Ekvador, Kolombiya, Venezuela, Surinam, Guyana ve Fransız Guyanası’nda da yayılış gösteriyor.

2007’de Amazonlar’daki canlılığı korumak adına 5 Eylül Dünya Amazon Günü ilan edildi. Tarihin seçilmesinde ise Brezilya’da 1841-1891 yılları arasında hüküm süren II. Pedro’nun Amazon bölgesini 5 Eylül 1850’de eyalet olarak kurması etkili oldu.

‘Amazonlar tüm canlılığın sigortası’

Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi’nden Doç. Dr. Oğuz Kurdoğlu Amazonlar’ın dünya için önemini şöyle anlatıyor:

“Türkiye’nin 7,5 katı büyüklüğünde bir alana sahip olan Amazon Ormanları’nın bildiğimiz kadarıyla yüzde 20-30’u tahrip edildi. Ancak bugüne baktığımızda bile Amazonlar’ın ‘dünyanın akciğeri’ olduğu, lafın gelişi söylenmiyor. Dünyanın su kaynaklarının yüzde 20’si burada. Ayrıca Amazonlar, 40 binden fazla bitkiyi, iki binden fazla kuş türünü, iki-üç bin kadar balık türünü ve yaklaşık 140 bin omurgasız türünü içinde barındıran bir biyolojik çeşitlilik merkezidir”

“Böyle bir sistemi tekrardan oluşturmak normal bir orman oluşturmaktan çok daha farklı bir şey ve imkansız statüsünde. Dünyanın bu alanı bir sığınakmış gibi koruması gerekiyor. Bu ormanlar dünyadaki tüm canlılığın sigortası” diyen Kurdoğlu, Amazon Ormanları’ndaki sorunun iklimden çok insan ölçekli olduğunu ifade ediyor:

“İklim Amazonlar’ı tehlikeye atmıyor, Amazonlar’ın tahribatı iklim krizini doğuruyor. Amazon Ormanları tamamen insan eliyle yok ediliyor. İnsanlar, normalde üç-dört bin yıl sonra olması düşünülen iklim olaylarını günümüze çekiyor.”

‣ İnsan faaliyeti ve kuraklık Amazon’un üçte birinde bozulmaya yol açıyor

Fotoğraf: DepoPhotos

‘Orman yangınları tarım ve hayvancılık için yer açma amacıyla çıkarılıyor’

İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi’nden Prof. Dr. Doğanay Tolunay ise “Brezilya’da 2016 ile 2022 yılları arasında hem orman yangınlarıyla hem de odun üretimi, maden, tarım ve hayvancılık nedenleriyle kaybedilen ormanların miktarındaki artış dikkat çekiyor. Ancak orman yangınlarının iklim değişikliği nedeniyle değil, tarım ve hayvancılık için yer açma amacıyla çıkarıldığını ifade etmek gerekiyor” sözleriyle orman yangınlarının insan eylemleriyle ortaya çıktığını belirtiyor.

Fotoğraf: Reuters

‘Önemli olan fakirliği ortadan kaldırmak’

Brezilya’nın eski Devlet Başkanı Jair Bolsorano’nun Amazon Ormanları’nın işgaline göz yumması, 2016-2022 yıllarında ormansızlaşmadaki artışın nedeni olarak gösteriliyor. Yeni Devlet Başkanı Lula da Silva’nın göreve başlamasıyla ormansızlaşmada azalma olduğu gözleniyor.

‣ Brezilya’da 2. Lula dönemi: Amazon’da ormansızlaşmaya son verilecek

‣ Bolsonaro’nun beslediği rant grupları, Lula’ya karşı ayaklanmada Amazon’da yoğunlaştı

‣ Brezilya’da Lula yönetimi, Amazonlardaki altı yerli bölgesini koruma altına aldı

Lula, 2030’a kadar Amazonlar’da ormansızlaşmanın önleneceği taahhüdünü verdi. Ancak Brezilya’da düzenlenen Amazon Zirvesi, Amazon Ormanları’nda yaşayan Yerli halkların taleplerine bir miktar cevap vermesi yönüyle takdir edilirken, iklim ve ekoloji örgütleri dünyanın yağmur ormanlarının korunmasına yönelik somut bir plana ulaşılamamasını eleştiriyle karşıladı.

Fotoğraf: Reuters

‣ Amazon Zirvesi sona erdi: Anlaşmada yağmur ormanlarının korunması için somut bir plan yok

İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi’nden Prof. Dr. Yusuf Serengil somut bir planın oluşmamasını bölgedeki yoksulluğa bağlıyor:

“Bir orman sahasını tahrip edip tarım yapmak kolay bir şey değil; örneğin, Brezilya’da insanlar ormanları yakıp tarım alanı açmaya çalışıyor. Bu insanların da nedenini anlamamız lazım. Bu zirvelerden başarılı sonuçlar çıkmasını istiyorsanız bölgedeki fakirliği azaltmanız gerekiyor. Ayrıca üretim-tüketim dengesini düzenleyemezsek hiçbir şeyin faydası olmaz.”

Tolunay çözümün gelişmiş ülkelerin katkılarıyla oluşabileceğini ifade ediyor:

“Amazon Zirvesi’nde, Amazonlar’ın bulunduğu ülkeler de gelişmiş ülkelerden maddi destek talebinde bulunmuştur. Yine Amazon ormanlarının bulunduğu dokuz ülkedeki yoksulluğun azaltılması, katma değeri yüksek üretimin teşvik edilmesi, teknoloji yardımları gibi araçlar da Amazonların ormansızlaşmasının önlenmesine katkı sağlayabilir.”

‣ Almanya’dan Amazon Ormanları için 200 milyon euroluk destek sözü

‣ Lula’nın Brezilya’da başa geçmesiyle Norveç, Amazon Fonu’nu yeniden etkinleştirdi

Fotoğraf: Reuters

Amazonları korumak için neler yapılabilir?

“Ülkemizden binlerce kilometre uzaklıktaki Amazonlar için ‘biz bir şey yapamayız’ diye düşünenler olabilir, ancak hatalı düşündüklerini belirtmem gerek. Bizler de özellikle Amazonlar’ın yok olmasına neden olan faktörleri öğrenerek bunları azaltacak şekilde bireysel önlemler alabiliriz” diyen Tolunay, yapılabilecekleri şöyle açıklıyor:

“Tüketim alışkanlıklarımızı değiştirerek ve bilinçli tercihler yaparak örneğin Güney Amerika’dan ithal edilen etleri tüketmemekle başlayabiliriz. Bu konuda siyasilere baskı yapılması da ithalatın durdurulması için önemlidir. Benzer davranışlar soya gibi hayvan yemi olarak tüketilen ürünler içinde yapılabilir. Yine tropikal odunların kullanıldığı ürünleri almamak, kahve tercihlerinde sertifikalı ürünlere yönelmek, altın takıları kullanmamak, hatta yatırım aracı olarak dahi altını hayatımızdan çıkarmak bireysel olarak yapabileceklerimiz arasında.”

‣ Sığır eti talebini karşılamak için altı yılda 800 milyondan fazla Amazon ağacı kesildi

Fotoğraf: Reuters

‘Tüketimi kontrol edemezsek Amazonlar’ı kaybederiz’

Tolunay, “Kuzey Kutbu ve Grönland buzullarının erimesi, Gulf Stream akıntısının durması gibi dokuz devrilme noktasından birisi de Amazon Ormanları’nın tahrip ya da yok olması” diyerek  Amazonlar’ın dünya için önemini şöyle vurguluyor:

“Amazon Ormanları’nın atmosfere verdiği su miktarının azalması bütün kıtanın ikliminin kuraklaşmasıyla sonuçlanabilir. Bu ormanlar, aynı zamanda çok önemli karbon yutakları. Ormansızlaşma ve iklim değişikliği bu ormanların karbon yutak alanından emisyon kaynağı haline dönüşmesine yol açabilir. Bu ormanların kaybedilmesi halinde iklim değişikliğini durdurma şansımız kalmaz.”

Kapitalist anlayışın Amazon Ormanları’nı tahrip ettiğini belirten Serengil ise “İhtiyaçlar çok yüksek, tüketim sürekli artıyor. Babalarımızdan daha çok tüketiyoruz ve çocuklarımız da bizden daha çok tüketecek. Dünyadaki bu tüketim çılgınlığını durdurmak gerekiyor ki ormansızlaşma durdurulsun. Yoksa insanlar mutlaka Amazonlar’a zarar verip buralarda bir şey üretmeye kalkacak. Ne iklim krizi ne ormansızlaşma, eğer tüketimi kontrol edemezsek Amazonlar’ı kaybederiz” ifadelerini kullanıyor.

Kurdoğlu ise Doç. Dr. Yücel Çağlar’dan alıntı yaparak tüm ormanların önemini “Unutmayalım ki ormanlar, varlığı arttıkça çevresine zarar vermeyen tek doğal kaynaktır” diye vurguluyor.