Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 2019 Ocak ayından itibaren şebeke suyuna yapılması planlanan yüzde 23,5 oranında zammını iptal etti[1].
Büyük şehir belediyeleri her sene Ocak ayından itibaren geçerli olacak şekilde Tüketici Fiyat Endeksi oranında suya zam yapıyor. Ancak bu sene Kocaeli halkı bu zamdan muaf olacak. Belediye başkanı İbrahim Karaosmanoğlu bu kararın hükümetin başlattığı Enflasyonla Topyekûn Mücadele Kampanyası’na destek kapsamında alındığını belirtti.
Geçen sene de su zammına indirim yapılmıştı
Geçen sene de bu zamanlarda benzer vakalar yaşanmıştı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında yapılan Genişletilmiş İl Başkanları toplantısında 2019 seçimlerinde belediyelerin performans kriterlerine dair çeşitli tüyolar verilmişti. Tüyoların bir kısmı belediyelerin içme suyu, atık su, şebeke ve arıtma tesisleri gibi özelliklerine dairdi. Hemen ardından büyük şehir belediyeler bir biri ardına suda fiyat indirimine gidileceklerini duyurdu. Konutlara verilen şebeke suyuna İstanbul’da %5, Bursa’da %10 ve Balıkesir’de %25 fiyat indirimi yapılmıştı[2].
İstanbul’da su fiyatları hızla büyüyor
İstanbul’da bu sene suya zamda indirim olup olmayacağını önümüzdeki günlerde anlayacağız. İstanbul Su ve Kanalizasyon idaresi (İSKİ) geçen sene sadece yüzde 5’lik bir indirimle göz boyamayı tercih etmişti. Enflasyonun TÜİK verilerine göre bir önceki yılın Ekim ayına göre yüzde 25,24 olarak gerçekleştiği bir zamanda İSKİ’nin indirim yapacağını umut etmek pek gerçekçi değil elbette. Üstelik konutlara verilen şebeke suyunun 1. kademe birim fiyatı 5,27 TL (Bkz. tablo 1) iken İSKİ Kocaeli Belediyesi gibi zam yapmasa bile vatandaşın hali harap. Su fiyatları 2017 yılının Ekim ayında 4,50 TL iken 2018’de 5,16 TL’ye çıktı. Yani İstanbul’da suya bir sene içinde yüzde 14,7’lik zam geldi. 2015 yılından beri su fiyatı her ay enflasyon oranına göre yeniden belirleniyor.
Kaynak: http://www.iski.gov.tr/web/assets/SayfalarDocs/subirimfiyatlari/2018_Su_Birim_Fiyatlari.pdf
Su faturasında başka kalemler de var
Üstelik su faturası hanenin su tüketiminin fiyatlandırılmasından ibaret de değil. Atıksu Bedeli, Kullanılmış Suları Uzaklaştırma Bedeli (KSUB), Bakım Bedeli, Çevre Temizleme Vergisi ve KDV gibi düzenli ek vergi ve maliyet unsurları da eklendiğinde faturalar kabarıyor. Su Hakkı Kampanyası’nın 2016’da yaptığı bir çalışmaya göre su faturalarının yaklaşık yüzde 20’sini bu ek vergi ve maliyet unsurları oluşturuyor[3]. İstanbul’da dört kişilik bir ailenin su faturasının düşünelim. Bu ailenin çok tasarruflu bir şekilde ayda sadece 10 m3 su kullandıklarını kabul edersek[4] birinci kademe su tarifesi içinde kalacakları için salt su bedeli olarak ödeyecekleri miktar Kasım ayı itibariyle 52,7 TL olacaktır. Buna bahsettiğimiz ek maliyet ve vergileri de eklediğimizde su faturası 66 TL civarında olmaktadır.
Suya bütçemizin ne kadarını ayırıyoruz?
Üstelik İstanbul’da evlere verilen şebeke suyu temiz olmasına rağmen içilecek kalitede ve lezzette olmadığı için halkın büyük çoğunluğu damacana suyuyla içme ihtiyacını gidermektedir. Günde kişi başına 2 litre su içildiğini hesaba kattığımızda dört kişilik bir ailenin aylık içme suyu 240 litreyi bulmaktadır. Yani dört kişilik bir ailenin bir ayda ortalama 8 TL olan damacanalardan yaklaşık 13 tane kullanması beklenir. Bunun mali karşılığı 104 TL tutmaktadır. Kullanım miktarlarını minimumda tutarak yaptığımız bu hesaba göre bile asgari ücretle geçinen 4 kişilik ailenin aylık su masrafı (şebeke suyu ve içme suyu birlikte) 170 TL’ye çıkmaktadır. Yani asgari ücretle geçinmeye çalışan bir ailenin aylık masraflarının yüzde 11’i sadece suya gitmektedir. Suyumuz gerçekten de pahalıdır.
Suyumuz uluslararası standartlara göre de pahalı
Peki, dünya standartları bu konuda ne diyor? Birleşik Devletler Çevre Koruma Ajansı’na (EPA) göre su masrafı hane giderlerinin yüzde 2’sini geçmemelidir[5]. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’na (UNDP) ve Birleşik Krallık Çevre, Ulaşım ve Bölgeler Departmanı’na (DETR) göreyse bu oran yüzde 3’ü aşamaz. OECD de benzer şekilde su masrafının aile bütçesinin yüzde 3-5’i arasında olması gerektiğini savunur[6]. Yani İstanbul’da suya ödediğimiz para uluslararası standartlara göre de oldukça pahalıdır.
Belediyeler ne yapmalı?
Kocaeli Büyükşehir belediyesinin su için planladığı 2019 zammını geri çekmesi olumlu bir gelişme. Zira enflasyon yüzde 25’i bulmuşken zaten pahalı olan suyumuza bir de zam yapılırsa vatandaşın beli iyice bükülecek. Nitekim su bir insan hakkı. Su lüks bir tüketim maddesi değil varlığı ve yokluğu ölüm kalım meselesi. Fiyatı ne kadar yükselirse yükselsin insanlar suya muhtaç. Ve fiyatı yükselen su bütçede diğer ihtiyaçlara ayrılan kalemin daralmasına ve yoksulun daha yoksullaşmasına neden oluyor. 2019 yılında başta İSKİ olmak üzere bütün belediyelerin Kocaeli Belediyesi’nin aldığı kararı örnek alıp uygulaması gerekiyor.
Son notlar
[1] Kocaeli Fikir (5 Kasım 2018). 2019 Yılında Kocaeli’nde suya zam yok. https://kocaelifikir.com/haberler/gundem/2019-da-kocaeli-de-suya-zam-yok/21159
[2] Akgün İlhan (9 Aralık 2017). Su meselesi mi, oy meselesi mi? Yeşil Gazete. https://yesilgazete.org/blog/2017/12/09/su-meselesi-mi-oy-meselesi-mi/
[3] Su Hakkı Kampanyası (Ocak 2016). Suyumuzdan Para Kazanıyorlar. https://www.suhakki.org/2016/01/rapor-suyumuzdan-para-kazaniyorlar/
[4] Ayda 10 m3 suyun 4 kişilik bir aile için düşük bir miktar olduğunu belirtelim. TÜİK’in 2016 yılı verilerine göre İstanbul’da çekilen kişi başı günlük ortalama su miktarı 189 litre olarak hesaplandı. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24874 Bunun yaklaşık dörtte birinin kayıp olduğu İstanbul’da kişi başına yaklaşık 142 litre olduğunu ortaya çıkıyor. Bu veriden yola çıktığımızda dört kişilik bir ailenin ayda yaklaşık 17 m3 su kullanması beklenecektir. Ayda 17 m3 su ise suyun birim fiyatı 2. kademeye göre 7,72 TL’den hesaplanacak ve sadece su bedeli bile 131 TL’yi bulacaktır. Buna ek vergi ve maliyetleri eklediğimizde su faturası 164 TL civarında olacaktır.
[5] Elizabeth Mack ve Sarah Wrase (2017). A Burgeoning Crisis? A Nationwide Assessment of the Geography of Water Affordability in the United States. PLOS ONE 12(4): e0176645. https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0169488
[6] OECD (2009). Managing Water for All: An OECD Perspective of Pricing and Financing. http://www.partnershipsforwater.net/tc/TC_Tools/105720_OECDManagingWaterforAllAnOECD
Dr. Akgün İlhan
