By 
Kenya, Nairobi’de süren INC-3 görüşmeleri geçtiğimiz Pazar günü (19 Kasım) sona erdi. Toplantıların 3 günü Çin, Rusya, İran, Suudi Arabistan, Bahreyn ve Katar‘ın başını çektiği ülkeler, “benzer düşünen ülkeler” isimli bir grup oluşturarak umut vadeden sıfır taslak metnine karşı çıkarak yeni bir metin oluşturulmasını önerdiler. Bunun ardından Nairobi toplantılarının kilitleneceğine dair bir hava oluşmuş ve ne yazık ki günün sonunda da öyle olmuştu. Plastiği hayatımızdan çıkarmanın zor olduğunu biliyor ve bu anlaşmanın da plastiklerin zor bir malzeme olması gibi zorlayacağını biliyorduk. Yılmak yok elbette daha bu işin 4. ve 5. toplantıları daha var. Bu durumun detaylarını şuradan okuyabilirsiniz. Biz bu tartışmaları bir tarafa bırakarak bu bölümde de bilim insanlarının plastik anlaşmasının sıfır taslak metnine dair ortaya koydukları perspektifi irdelemeye devam edelim.
Havanda su dövülmesi talebi, endüstrinin ana talebi
Yayınlanan sıfır taslak metninin amaç ve hedefler isimli 1. bölümünde, sıfır taslağın amacına dair 2 ana seçenek ve bir de 2. seçenek altında bazı alt seçenekler sunulmuş durumda. Seçenek 1 ve 2 arasındaki temel farklılık aslında önceliğin insan sağlığına mı yoksa plastik kirliliğine mi verilmesine dair bir ayrım içeriyor olması. SCEPT bu konuda anlaşmanın amacının şu şekilde olmasını öneriyor:
“Plastiğin tüm yaşam döngüsünü ele alan kapsamlı bir yaklaşım rehberliğinde plastik kirliliğini sona erdirmek ve insan sağlığı ile çevreyi korumak.”
SCEPT tarafından yapılan bu formülasyon Seçenek 1 ve 2’nin bazı yönlerini birleştiriyor. Bu, küresel toplumun plastik kirliliğini kolektif ve işbirliği içinde sona erdirmeye yönelik süregelen ve nesiller arası yükümlülüklerinden ödün vermeden, görevin tüm yönlerini kapsayan geniş bir kapsama işaret ettiği için önemli. Ancak buna dair plastik üreticilerinin dayattığı ve görüşmeleri de tıkadığı nokta ise plastiğin faydalarına da değinilerek bir tespit yapılması şeklinde. Hatta insan sağlığına dair etkilerinden bahsedilmemesi temel hedefleri ve plastiğin üretiminin azaltılmasından bahis bile etmeden sadece kullanıcıların davranışlarının düzeltilmesine ve atık yönetimine atıfta bulunulması… Yani havanda su dövülmesi talebi endüstrinin ana talebi.
SCEPT’in önemli tespitler yaptığı ve endüstrinin ve onların temsilcisi petro-dolar ülkelerinin de aslında sıfır taslağı reddetmesinin temel nedeni bu bölümde yazılanlar. Bölüm 2, temel olarak birincil plastik polimerleri, plastiğe eklenen endişe verici kimyasalları, sorunlu ve önlenebilir olan plastik ürünleri, istisnaları, ürün tasarımlarını, genişletilmiş üretici sorumluluğunu, atık yönetimini, plastik atık ticaretini, denizler de dâhil plastik kirliliğini, geçişi ve şeffaflığı içermekte ve bunlar içerisinde üretimine kısıtlama getirilmesi gerekenlere dair listeleri içeriyor. SCEPT’in üzerine en fazla kafa yorduğu ve sadece sıfır taslak cevap metniyle değil aynı zamanda çok sayıda özet politika belgesiyle de detaylandırdığı bir bölüm. Bu bağlamda hazırlanan özet politika metinlerine aşağıdaki linklerden ulaşmak mümkün:
- Atık yönetimi: https://ikhapp.org/material/policy-brief-waste-management/
- Geçiş: https://ikhapp.org/material/policy-brief-just-transition/
- Alternatif plastikler: Biyoplastikler ve biyobozunur plastikler: https://ikhapp.org/material/policy-brief-the-global-plastics-treaty-what-is-the-role-of-bio-based-plastic-biodegradable-plastic-and-bioplastic-possible-core-obligation-8/
- Kaygı uyandıran kimyasallar ve polimerler: https://ikhapp.org/material/policy-brief-role-of-chemicals-and-polymers-of-concern-in-the-global-plastics-treaty/
- Güvenli ve sürdürülebilir bir plastik ekonomisine geçişte dikkat edilmesi gerekenler: https://ikhapp.org/material/policy-brief-transitioning-to-a-safe-and-sustainable-circular-economy-for-plastics/
- İklim değişikliği ve plastik: https://ikhapp.org/material/policy-brief-climate-change-impacts-of-plastics/
Gerek yukarıdaki metinler gerekse de doğrudan sıfır taslak cevap metninde yazanlar aslında etkili bir plastik anlaşmasının nasıl oluşturulabileceğini açıkça ortaya koyuyor. Hatta öyle ki delegasyon heyetinde yer alanların plastiğe dair bilgilerinin yetersizliği de göz önünde bulundurularak bazı bilgi formları da hazırlanmış. Bunlar da şöyle:
- Plastiğin tüm yaşam döngüsü boyunca ortaya çıkan kirleticiler: https://ikhapp.org/material/fact-sheet-plastic-pollution-at-each-life-stage/
- Plastik alternatifleri ve eklentiler: https://ikhapp.org/material/fact-sheet-plastics-alternatives-and-substitutes/
- Plastik 101: https://ikhapp.org/material/fact-sheet-plastics-101/
- Plastiği deniz yüzeylerinden temizleme teknolojileri: https://ikhapp.org/material/fact-sheet-plastic-removal-technologies-101/
- Biyoplastik, biyobazlı plastik ve biyobozunur özellikteki plastikler: https://ikhapp.org/material/fact-sheet-bioplastics-biobased-plastics-and-plastics-with-biodegradable-properties-101/
- Pasifik adalarında yaşayan yerliler için plastik anlaşması: https://ikhapp.org/material/fact-sheet-a-global-plastic-treaty-guided-by-indigenous-pacific-wisdom/
Dolayısıyla tüm bu belgeler plastik hakkında asgari düzeyde yetkinlik kazandıracak nitelikte belgeler. Bunlara ek olarak da SCEPT sıfır taslağın 2. bölümü için oldukça kritik bazı önerilerde bulunuyor. Bunları sıralamak gerekirse:
-Birincil plastik polimerler
SCEPT küresel bir azaltım hedefine ulaşmak için her bir taraf için yasal olarak bağlayıcı plastik polimer azaltım hedeflerinin belirlenmesini öneriyor. Bu hedeflerin, plastik üretim yaşam döngüsünün her aşamasına, fosil bazlı hammaddelerin çıkarılmasını içerecek şekilde uygulanması gerekiyor. SCEPT’e göre azaltma aşaması 2025’te başlamalı ve 2024 üretim taban çizgisi olarak belirlenmeli.
SCEPT plastik değer zincirinin, üretim aşamalarındaki tüm kilit aktörleri içermesi gerektiğini vurgulayarak ayrıca, yasal bir aracın uygulanmasını kolaylaştırmak ve netliği artırmak için de “plastiğin ortadan kaldırılması” ifadesinin kullanılmasını öneriyor. Ayrıca, üreticilerin ve geri dönüştürücülerin, raporlamalarından, yükümlülüklerini yerine getirip getirmediklerini anlayabilmek için de plastik polimerlerin üretim hacimlerini şeffaf bir şekilde açıklamaları gerektiğini belirtiyor.
-Endişe verici kimyasallar ve polimerler
SCEPT küresel olarak mutabık kalınan kimyasalların ve endişe verici polimerlerin düzenlenmesi için bilimsel bir organın oluşturulması ve grup temelli bir düzenleme yaklaşımının benimsenmesi gerektiğini belirtiyor. Bu düzenlemelerin, biyo ve fosil yakıt bazlı peletler, pullar ve tozlar dahil olmak üzere tüm olası formları kapsaması gerektiğini de ekliyor.
SCEPT ayrıca, mevcut düzenleme metnindeki eksikliklere de vurgu yaparak özellikle endişe verici kimyasalların ötesine geçilmesi gerektiğini, plastik malzemelerin temel tasarımını yaşam döngüsünün sonraki aşamalarında daha az kirlilik yaratacak şekilde değiştirmek gerektiğini, kasıtlı olmayan kimyasalların göz ardı edilmemesi gerektiğini ve tedarik zinciri boyunca da kirliliği ortadan kaldıracak asgari gerekliliklerin belirlenmesi gerektiğini ifade ediyor.
SCEPT cevap metninde plastiğin kimyasal tasarımının güvenliğinin sağlanmasına ve sürekli olarak güncellenmesi gereken bir metin oluşturulması gerektiğine özel bir önem atfediyor. Bu bağlamda yasaklı, kısıtlı ve izinli kimyasal listelerinin kullanılmasını önererek bir bilim politika ara yüzünün oluşturulup bu ara yüzün de endişe verici kimyasalları ve polimerleri değerlendirip güncellemesi gerektiğini belirtiyor. Böylelikle bu da kimyasal tasarımın güvenliği artırılabilir ve sürekli olarak güncel bir metin oluşturulmasının da önü açılmış olur.
Fotoğraf: Phuc Toan
-Sorunlu ve önlenebilir plastik ürünler
SCEPT sorunlu ve önlenebilir plastik son ürünlerin önlenmesi ve böylelikle de plastik ürünlerin sürdürülebilirliğinin sağlanması için sektör bazlı kısıtlamalar içeren listelerin belirlenmesi gerektiğini ve bunun da aşamalı azaltım için önemli olduğunu belirtiyor. Ayrıca bu yöntemin belirli zaman çizelgeleri ve kapsamlı desteklerle güçlendirilmesi gerektiği vurgulayarak; mikroplastiklerin aşamalı olarak yasaklanması önemli olsa da, kısıtlamalarda sadece mikro boyutlarla sınırlı kalınmaması ve nano boyutlu parçacıkların da dâhil edilmesi gerektiğini belirtiyor. Tüm bunların bilim temelli değerlendirme kriterlerine dayalı olarak yapılmasını ve bu kriterlerin gıda teması, çocuk oyuncakları, çok katmanlı ürünler ve geri dönüştürülebilirlik gibi tüm yaşam döngüsünü kapsaması gerektiğini ifade ediyor.
SCEPT cevap metninde bu bölüme dair daha birçok öneri var. Hepsini tek seferde yazmak okuyucuyu yorabileceği için şimdilik burada bırakalım ve devamını bir sonraki yazıya kalsın. Ancak buraya kadar olan kısımlardan da anlaşılacağı üzere BM’nin sıfır taslağı aslında iyi bir başlangıç noktası ve SCEPT’in önerileriyle güçlendirilerek modifiye edilmesi de anlaşmanın daha etkili bir hale gelmesini sağlayabilir. Ancak “benzer düşünen” fosil ülkelerin manipülasyonu ve engelleme çabaları ne yazık ki bir arpa boyu yol alınamamasına neden olacak gibi duruyor. Umarım yanılırım.
Comments