İnsanlık tarihi boyunca, insan menfaatine küçük ya da büyük her bilimsel gelişme için mutlaka bir bedel ödenmesi gerekti. Peki bu bedeli kim ödeyecek? [Hayvan Deneyleri] yazı dizisinde bu sorunun cevabını hep birlikte bulmaya çalışacağız
***
Avrupa Birliği, yayınlamış olduğu Kozmetik Regülasyonu ile, tüm üye devletlerde geçerli olacak şekilde kozmetik ürünlerin (toksikolojik testler hariç olmak üzere) hayvanlar üzerinde test edilmesini 2004’ten geçerli olmak üzere yasaklamıştı ve aynı yasak, 2009’dan itibaren de ürün içerikleriyle ilgili konulmuştu. Temelleri 1993’te başlayıp 2013’teki pazarlama yasağıyla sonuçlanan bu gelişmelerde, geçerli alternatif yöntemler geliştirilmesi için kurulan ECVAM (European Centre for the Validation of Alternative Methods) gibi resmi kuruluşların yanı sıra BUAV (şu anki Cruelty Free International), PeTA, Dr.Hadwen Trust gibi hayvan hakları örgütlerinin yıllar süren ısrarlı tutum ve çalışmalarının rolü yadsınamaz.
Ülkemizde ise, 15 Temmuz 2017’de “Kozmetik Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” 29417 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş; 1223/2009 sayılı Avrupa Birliği Kozmetik Tüzüğü’ne paralel şekilde birtakım değişikliklerin yanı sıra, ülkemiz pazarına arz edilecek kozmetik ürünlerin ve içerdiği bileşenlerin hayvanlar üzerinde test edilmemiş olması şartı da getirilmiştir. Yönetmeliğin ek maddeleri, kabul edilmiş bir alternatif bir yöntemin ardından, bitmiş ürünler ve ürün bileşenleri haricinde, bileşenlerin kombinasyonlarının da hayvanlarda test edilmesini yasaklar. Yani AB’nin kozmetik ürünlerin hayvanlar üzerinde test edilmesine dair getirdiği yasak ve kısıtlamalar, benzer şekilde ülkemizde de geçerlidir.
Kozmetik ve hayvan deneyi denince çoğu kişinin aklına gelen ilk şey: Çin. Çin’deki kozmetik kurallarını basitçe anlatmak gerekirse; Çin’de üretilmemiş ancak Çin’de fiziksel olarak satılacak kozmetik ürünlerinin hayvanlar üzerinde test edilmesi zorunlu. Yani deniyor ki; biz yerli ürünlerimizin içeriklerini kontrol edebiliyor ve biliyoruz ancak dışarıda üretilmiş ürün içeriklerini, hayvanlar üzerinde test edilmeden kabul etmiyoruz. Hayvan testi zorunluluğunun geçerli olduğu bu kozmetik ürünleri:
- cilt bakım ve makyaj ürünleri
- saç bakım ürünleri
- güneş ürünleri
- beyazlatma ürünleri
- parfüm ve deodorantlar
2014 yılının Haziran ayına kadar, yerli ürünler için de aynı zorunluluk geçerliydi ancak bu tarihten sonra, yerli ürünlerin hayvanlar üzerinde test edilmesi isteğe bağlı oldu ve var olan araştırma sonuçlarının kullanılabilmesi seçeneği getirildi. Sadece Çin anakarada geçerli olan bu yasal düzenlemeler, Hong Kong’da geçerli değil ve ayrıca internet üzerinde ve havaalanında yapılan satışlar da bu kapsamda değil.
AB kriterlerine göre ürünlerini hayvanlar üzerinde test etmeden piyasaya süren büyük kozmetik markalarının hemen hepsi (Pazar araştırmacısı Mintel’e göre) yılda 300.000 hayvanın sadece kozmetik ürünlerin test edilmesi için kullanıldığı Çin’deki potansiyelin cazibesine karşı koyamadıklarından ötürü etik suçlamalar ve boykotlarla karşı karşıya. Çin’e satış yapan Avrupalı büyük kozmetik devleri, aynı ürün için hayvanda denenmiş ve denenmemiş iki farklı tip sunmak durumundalar. Bir elin parmaklarını geçmeyecek sayıdaki marka ise, deney politikasını değiştirene dek Çin’de satış yapmayacağını açıkça beyan ediyor. PeTA’ya göre, Çin’de satışa sunulacak her bir kozmetik ürünü için 72 hayvan kullanılıyor.
Bu ikisinin yanında, bir de gri alandaki markalar var. Örneğin, ürünlerini asla hayvanlar üzerinde test etmeyen/ettirmeyen hatta tedarikçilerini de bu kritere göre seçen bazı kozmetik markaları, Çin’de satış yapan büyük kozmetik devlerinden biri tarafından satın alınıyor. Her ne kadar markanın deney konusundaki duruşu değişmeyeceği söylense de o marka artık “deneysiz” statüsünü kaybediyor çünkü tüketicinin ödeyeceği para, hayvan deneylerine devam eden çatı firmaya verilmiş oluyor. Yurt dışında deneysiz kozmetik ürünlerle ilgili bilgilendirme yapan bazı sitelerde ise, gözardı edilmemesi gereken şu görüş de var: Çatı firması deney yapan ancak kendisi deneysiz olan markalar desteklenmeli, deney yapan firmalara bu markaların etik duruşlarının önemli bir tercih sebebi olduğu gösterilmelidir.
Kendi ülkesindeki mağazaların raflarında satılan ve hayvanlar üzerinde test edilmemiş ürünlerin aynılarının bir başka ülkede hayvanlar üzerinde test edilerek satıldığını bilmek, hayvan haklarına duyarlı tüketicilerin en büyük sorunu. Aldığı ürünün test edilmemiş olmasıyla yetinmek yerine soruna daha geniş bir çerçeveden bakmayı tercih ederek para kazandırdığı markanın dünyanın herhangi bir yerinde deney yapmasını kabul etmeyenler, raftaki ürünün üzerinde ne yazarsa yazsın-ne kadar deneysiz olursa olsun, almamayı tercih ediyor. Bir yıl öncesinde kadar boykot edilen The Body Shop, buna en iyi örneklerden biridir. Kurucusu Anita Roddick’in kozmetik sektöründe deneye karşı ses çıkartan ve hayvan deneyini reddeden ilk firma sahiplerinden olması bile, Çin’de bazı markalarını satan L’oréal Grubunun satın aldığı The Body Shop’u örgütlerin “kanlı markalar” listelerine girmekten kurtaramadı. Marka yetkilileri yaptığı açıklamalarda markanın deney politikasında hiçbir şey değişmeyeceğini açıkladıysa da pek işe yaradığı söylenemez. 2017’de el değiştiren The Body Shop, deneyin tamamen yasaklanması talebiyle Birleşmiş Milletler’e gönderilmek üzere Cruelty Free International örgütüyle birlikte başlattığı global imza kampanyası ve daha çok vegan ürün konusunda çalışma yaptıkları haberiyle muhteşem bir geri dönüş yaptı.
Tüm bunların dışında, bazılarımızın fark ettiği ve çok azımızın net bir bilgiye sahip olabildiği ambalaj üzerindeki tavşan logoları meselesi var, bu konu hakkında da kısaca bilgi vermek istiyorum. Tüm dünyada sıkça rastlanan ve bilinen 3 logo var bunlardan biri, deneysiz ve deneysiz&vegan diye iki ayrı şekilde olan PeTA’nın “Beauty Without Bunnies” logosu. Eski adı “Cruelty Free” olan bu logonun kullanılabilmesi için, firmalardan ürünün üretim aşamasında hayvanlar üzerinde test edilmediğine dair belgeler imzalamaları isteniyor. Dolayısıyla, çatı firması deney yapan ama bu logoya sahip markalar görmek mümkün: Smashbox (Estee Lauder), Murad (Unilever), Bath and Body Works (L Brands) gibi.
Aynı şeyi, deneyle ilgili en güvenilir logo sayılan, Cruelty Free International ve CCIC (The Coalition for Consumer Information on Cosmetics) iş birliğiyle yürütülen uluslararası “Leaping Bunny” logo programında da görüyoruz. Üretimin herhangi bir aşamasında hayvanlar üzerinde deney yapılmadığı, ürünleri hayvanlar üzerinde test eden tedarikçiler ve laboratuvarlarla çalışılmadığına dair tüm taraflardan yazılı belge istenen bu programa dahil olan markalar her yıl sıkı denetimlerden geçiriliyor. Ancak buna rağmen, Leaping Bunny logosuna sahip ve çatı markası deney yapan markaları görebiliyoruz: Burt’s Bees (Clorox), Dermalogica (Unilever), Urban Decay (L’oréal)gibi…
Üçüncü ve en az markaya sahip program ise, Avustralya’daki CCF: “Choose Cruelty Free”. Kesinlikle ve hiçbir koşulda hayvan testini kabul etmeyen programın kriterleri çok sıkı, deneyle ilgili konuların yanısıra, hayvanlara acı çektirilen (mezbaha, kürk çiftlikleri vb. gibi) herhangi bir yer ya da firma ile en küçük bir bağlantı dahi olmamasını şart koşuyor.
Son olarak, ambalajında vegan logosu olan ya da veganlara uygun olduğuna dair ibare bulunan ürünlerin aynı zamanda hayvanlar üzerinde test edilmemiş olduğu gibi yanlış bir kanaat var, yeri gelmişken bundan da bahsedelim: Ürünün vegan olması, içinde hayvanlardan elde edilen herhangi bir içerik taşımadığını belirtir. Vegan Society ve Vegetarian Society’nin logoları dışında bir ürünün vegan olduğunu belirten hiçbir ibare, hayvanlar üzerinde test edilmediğine dair güvence veremez.
Tüketiciler olarak hayvanların kozmetik ürünlerin test aşamasında kullanılmasını istemiyorsak; kendimize uygun küçük ve güvenilir bir liste yaparak alışveriş tercihlerimizi bu listeye göre şekillendirmek, kolaylıkla uygulanabilir ama çok önemli bir deney karşıtı hareket olacaktır. Deneye Hayır Platformu tarafından hazırlanıp düzenli olarak güncellenen “deneysiz” listelerine www.deneysiz.org adresinden ulaşabilirsiniz.
Kaynaklar:
http://www.titck.gov.tr/
http://ec.europa.eu/growth/sectors/cosmetics/animal-testing/
Yağmur Özgür Güven
