BM İklim Değişikliği Zirvesi (COP29), 11 Kasım Pazartesi günü Azerbaycan‘ın başkenti Bakü‘de başlıyor. İki hafta sürecek zirveye yaklaşık 50.000 kişinin katılması bekleniyor.

Ancak bu yılki COP’a lider katılımı oldukça zayıf. En büyük kirleticilerden; ABD’den ne mevcut başkan Joe Biden ne de yeni Başkanı Donald Trump zirvede yer almayacak. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Almanya Başbakanı Olaf Scholz da zirveye katılmayacak.

Avrupa’dan Çekya, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Polonya ve İspanya’dan liderler katılacaklarını bildirdi. Türkiye de katılımcılar arasında. Türkiye pavilyonunda etkinlikler yapacak kurumlar arasında ise Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR da bulunuyor. SOCAR’ın Türkiye’de de büyük yatırımları var.

ABD ne yapacak?

Donald Trump’ın ABD seçimlerini kazanması ile birlikte ABD’nin daha fazla petrol ve doğalgaz sondajı yapmaya çalışması ve Paris Anlaşması‘ndan bir kez daha çekilmesi bekleniyor. Ancak uzmanlar Biden yönetimi tarafından belirlenen iklim politikalarının birçoğunun hem ülke içinde hem de UNFCCC bağlamında dirençli kalacağını düşünüyor.

COP29’da Biden yönetiminin yeni bir iklim finansmanı hedefinin gerçekleştirilmesinde stratejik bir rol oynamaya devam etmesi bekleniyor. Net Zero Policy Lab tarafından hazırlanan yeni bir rapor, ABD’nin temiz enerji ekonomisinden çekilmesi halinde Avrupa, Çin, Japonya ve Güney Kore gibi ülkelerin on milyarlarca dolarlık yeni fırsatlar elde edeceğini gösteriyor.

‘En sıcak yıl’ müzakereleri

Müzakereciler  2024’ün yine tarihin en sıcak yılı olacağını bilerek müzakerelere oturacak. Gezegen şu anda, insanlar yaşamak ve tarım yapmak için güvenli yerler seçmeye başlamadan çok önce, 120.000 yıldır en sıcak dönemini yaşıyor. İlk kez bu yıl, ortalama sıcaklıkların insanların fosil yakıtları yakmaya başlamasından önceki sıcaklıklardan 1,5 C’den daha fazla olması bekleniyor. Ancak bu henüz Paris Anlaşması sınırının aşıldığı anlamına gelmiyor, çünkü daha uzun bir zaman dilimindeki sıcaklıklara atıfta bulunuyor.

İklim finansı en önemli konu

COP29’da yeni bir iklim finansmanı hedefi olan Yeni Toplu Sayısallaştırılmış Hedef (NCQG) üzerinde anlaşmaya varılması gerekiyor. Yeni hedefe ilişkin görüşmeler son üç yıldır devam ediyor ve Bakü’de kritik bir döneme girildi.

OECD‘ye göre 100 milyar dolarlık orijinal taahhüt ilk kez 2023 yılında yerine getirildi. Bu yıl ülkeler, gelişmekte olan ülkelerin 1 ila 1,3 trilyon dolar arasında talepte bulunmasıyla trilyonlarca dolarlık bir iklim finansmanı hedefine ulaşmayı hedefliyor. Bir anlaşmaya varılması, enerji dönüşümünde gelişmekte olan ülkelerin desteklenmesi açısından kilit önem taşıyor.

Azerbaycan’ın konumu

COP29 Başkanlığı, konferans için 14 girişimini tanıttı. Petrol ve doğal gaz ihracatçısı olan ülke, ‘kritik derecede yetersiz’ bir NDC’ye sahip olarak değerlendiriliyor ve petrol ve doğal gaz yatırımlarını (2035 yılına kadar %14 oranında) artırmayı planlıyor. Girişimleri arasında 1 milyar dolarlık İklim Finansmanı Eylem Fonu da yer alıyor; başarılı bir şekilde başlatılması halinde fosil yakıt üreticisi ülkeler ve şirketler iklim finansmanına katkıda bulunacak.

Fosil yakıtların kullanımdan kaldırılması: NDC baskısı

COP lider Troykası’ndan Azerbaycan ve Brezilya ile birlikte  Birleşik Krallık’ın COP’un ilk günlerinde yeni iklim planlarını açıklamaları bekleniyor. Birleşik Arap Emirlikleri geçtiğimiz günlerde yeni bir NDC açıklamış, ancak uzmanlar bunun 1,5 C hedefini karşılamakta yetersiz kaldığını söylemişti.

Şubat 2025’e kadar açıklanması gereken yeni iklim hedeflerini kapsayan NDC’lerin (Ulusal Olarak Belirlenen Katkı)  ülkelerin fosil yakıtlardan ‘uzaklaşmayı’ taahhüt etmesi ve yenilenebilir enerji kapasitesi ve enerji verimliliği için hedefler belirlenmesi bekleniyor.

Eylül ayında 20 kuruluş, hükümetlerin Şubat 2025’e kadar hazırlamaları gereken NDC’lerin 1,5°C hedefini karşılayıp karşılamadığını belirleyen on temel soruyu içeren mektubu liderlerle paylaşmıştı.

Karbon bütçeleri yayımlanacak

Karbon emisyonları ve Paris Anlaşması hedeflerine yönelik ilerleme ölçümü için yıllık altın standart raporu olan Küresel Karbon Bütçesi, geçtiğimiz yılın küresel bir görüntüsü, 2024 projeksiyonları ve liderleri ve geride kalanları anlamaya yardımcı olmak için ülke düzeyinde verilerle 13 Kasım’da yayınlanacak.

Bilim insanları iklim sisteminde gördükleri değişiklikler konusunda endişeli. Küresel İklim Değişikliği Göstergeleri her yıl bir ‘sağlık raporu’ yayınlıyor ve trendler tümüyle yanlış yönde ilerliyor. Uluslararası Kriyosfer İklim İnisiyatifi, ‘2°C’nin çok yüksek‘ olduğunu ve deniz seviyesindeki yükselmenin uyum sağlanamayacak bir hızda olacağını söylüyor. Araştırmacılar ayrıca aşım konusunda uyarılarda bulundular ve en iyi ve en güvenli seçeneğin sıcaklıkları mümkün olduğunca düşük tutmak olduğunu yineledi.

Gelişmekte olan ülkelerin beklentileri karşılanacak mı?

Bakü Zirvesi’yle ilgili iklim liderlerinin beklentileri ve ön değerlendirmeleri ise şu şekilde:

Frances Colón (Center for American Progress Kıdemli Direktörü ve Uluslararası İklim Politikası ekip lideri): “İkinci bir Trump yönetimi altında, ABD’nin federal iklim liderliği duraklayacak, ancak ulus-altı aktörler-devletler, şehirler ve sivil toplum anlamlı iklim eylemini yönlendirmeye devam edecektir. Bu durum COP29’u kolektif azmin yeniden teyit edilmesi ve temiz enerji ve iklim finansmanının ölçeklendirilmesine yönelik yaratıcı çözümlerin ortaya çıkarılması açısından daha da kritik hale getiriyor. Küresel sıcaklık artışını 1,5 santigrat derece ile sınırlamak ve yüzyılın ortasına kadar net sıfır emisyona ulaşmak için dünyanın iklim zorunlulukları aynı kalıyor. Riskler hiç bu kadar yüksek olmamışken, ülkeler bu anı karşılamak için adım atmalıdır.

Ali Mohamed (Kenya İklim Değişikliği Elçisi): COP29 kritik bir döneme denk geliyor. Bakü’deki görüşmeler, ilk kez 2015 yılında Paris’te dile getirilen Yeni Toplu Sayısallaştırılmış Hedefi (NCQG) gerçekleştirme yetkisine sahip. Yıllar içinde artan ve Afrika genelinde yüz milyonlarca kişiyi etkilemeye devam eden finansman açığının acilen ele alınması gerekiyor. COP29’un bir ‘Finans COP’u’ olması gerektiği konusunda küresel bir mutabakat varken, Afrika için bu, iklim kriziyle mücadele etmek ve çok taraflı sisteme olan güveni yeniden tesis etmek için her yıl ihtiyaç duyulan trilyonlarca doların nihayet kabul edilmesi ve kullanıma sunulması anlamına geliyor.”

Afrika için Bakü’de mutabık kalınan nihai hedefin borç durumumuzu daha da kötüleştirmemesi önemlidir. Dolayısıyla Bakü’nün bir ‘Finans COP’u’ olacağını söylerken, Küresel İklim Direnci Çerçevesi’nin tarım, su, sağlık, biyoçeşitlilik, altyapı ve insan yerleşimleri konularında eyleme dönüştürülmesi gerektiğinin altını çiziyoruz.

Li Shuo (Asya Toplumu Politika Enstitüsü Çin İklim Merkezi Direktörü): COP29, ABD  seçimlerinden sonra dünya liderleri için ilk gerçek sınavdır. Çok taraflılığın galip gelip gelmeyeceği konusunda endişeli değilim – geleceğini biliyorum, çünkü ülkeler, küresel ekonomiyi ayakta tutmak istiyorlarsa, iklim üzerinde benzeri görülmemiş etkilerin yaşandığı bir yılın ardından bu iki hafta içinde güçlü mali taahhütlerde bulunmaları gerektiğinin tamamen farkındalar. Ancak bu seçimlerin sonucu ışığında Çin, AB ile birlikte kilit bir arabulucu olarak kaçınılmaz bir şekilde spot ışıklarının altında olacak. Bulmacanın bir parçası eksik olabileceği için ileriye dönük gerçek anlamda liderlik etmek onlara bağlı olacaktır.”

Pepukaye Bardouille (Barbados Başbakanı’nın iklim direnci özel danışmanı ve Bridgetown Girişimi Direktörü): Bu COP’a girerken karşı karşıya olduğumuz gerçek, dünyanın dört bir yanındaki ülkeleri vuran sonsuz felaket listesiyle netleşti: ABD’deki tek bir fırtına olan Milton Kasırgası’nın ilk tahminlere göre 100 milyar dolardan fazla hasara neden olduğu tahmin ediliyor. Ve bu, yeterli finansmana, acil durum kaynaklarına ve kapasiteye sahip olan bir ülkede gerçekleşti. Her yıl ülkeler yeniden inşa ediliyor, yeniden asfaltlanıyor ve biraz daha fazla yoğunlukla uğraşıyor. Bu maliyetler giderek artıyor. İşte bu nedenle bu COP’tan bir iklim finansmanı anlaşması ile çıkmamız gerekiyor: masaya konan tüm olası finansman kaynaklarına bakarak hem enerji dönüşümünü hem de adaptasyonu nasıl finanse edeceğimize dair bir plana ihtiyacımız var.

Linda Kalcher(Strategic Perspectives İcra Direktörü): AB, gelişmekte olan ülkeler için iklim finansmanı konusunda en güvenilir ortaklardan biridir, COP29’daki pozisyonu gereksiz yere savunmacıdır. Trump’ın seçilmesi, AB’nin kendi gölgesinde saklanmayı bırakması için zorlayıcı bir an olmalıdır. Maliye Bakanlığı geçmişiyle Komisyon Üyesi Hoekstra, Küresel Güney’in beklentilerini karşılayan başarılı bir sonuca aracılık etmek için en iyi konuma sahiptir. Yüksek İhtiras Koalisyonu‘nun sadece azaltım konularında bir araya gelmesi kötü bir optik olacaktır.”