Mevsimlik ve çok yıllık iklim öngörülerine göre 2022 yazından başlayarak bizi neler bekliyor?

Geçen hafta 5 Haziran Dünya Çevre Günü’nü çeşitli açılardan konuşup yazarak tartışmaya çalıştık. 2022 Dünya Çevre Günü’nün (#Tek Bir Dünya #OnlyOneEarth) yaşandığı günlerde, Yerküre’nin üçlü bir gezegensel acil durumla karşı karşıya olduğunu kısaca yazmıştık. Bunlardan biri ve belki de en önemlisi ya da en başta değerlendirileniyse iklim değişikliği idi.

İlkbahardan yaza geçiş o kadar hızlı oldu ki, nisan soğuklarının hemen ardından Türkiye’nin pek çok kentinde ve yöresinde, bahar (ilkbahar) gardırobunu kullanmadan doğrudan yazlık giysilerimize büründük.

Bu nedenle, bu makalede, “2022 yazından başlayarak etkili olması beklenen mevsimlik ve çok yıllık (Küresel Yıllık – On Yıllık İklim Kestirimi Güncellemesi) iklim öngörülerinin” kısa bir değerlendirilmesinin yapılması amaçlandı.

1- 2022’de bizi nasıl bir yaz bekliyor?

Yerküre, başta fosil yakıtların yakılması, sanayi süreçleri, madencilik, ulaştırma, arazi kullanımı (tarım), arazi kullanımı değişikliği ve ormansızlaşma, vb. gibi – kendi adıma her birini 5 Haziran Dünya Çevre Günü kapsamında ayrı ayrı ele almaya çalıştım – doğal fiziki coğrafyayı, biyocoğrafyayı (biyojeokimyasal döngüler, ekosistem, habitat ve biyoçeşitliliği içerir) ve iklim sistemini bozan, sera etkisini kuvvetlendiren çeşitli insan etkinlikleri yüzünden sanayi devriminden beri, özellikle 20’nci yüzyılın son çeyreğinden bugüne değin hızla ısınmaktadır. Küresel ısınma düzeyi daha şimdiden sanayi öncesi döneme (1850-1900 yıllarının ortalaması) kıyasla 1.2.°C’ye ulaşmış durumda ve bunun giderek daha da artması beklenmektedir. Her yaz ya da kış Dünya’nın pek çok bölgesinde ya da ülkesinde bir öncekinden çok daha sıcak ya da daha kurak geçmektedir. Örneğin her yıl Dünya’nın pek çok bölgesinde ya da ülkesinde (örneğin, Akdeniz ülkelerinin çoğunda ve Türkiye’de) yeni yüksek hava sıcaklığı rekorları kırılmaya başlamıştır.

Türkiye’de 2022 yazı için öngörülen hava sıcaklığı ve yağış koşulları

Mevsimlik iklim öngörüsü merkezlerinin 2022 Mayıs ayında 2022 yazı (Haziran, Temmuz, Ağustos) için yayımlamış olduğu olasılıksal çoklu model hava sıcaklığı ve yağış öngörüleri de bu yazın Türkiye’nin büyük bölümünde normal (genellikle son 10 yıldan bir önceki 30 yıllık dönemin ortalaması) ve medyan (ortanca) değerlerinden daha sıcak ve daha kurak geçeceğini gösteriyor.

Örneğin, Kolombiya Üniversitesi’nin 2022 yazı yağış tahminlerine göre, bu yazın Türkiye’nin -doğu ve güneydoğusu dışında- büyük bölümünde yağışların normallerinin altında olma (çok kurak, şiddetli kurak, vb.) olasılığı % 45 ila % 60 arasında değişirken, ortalama hava sıcaklarının ülkenin hemen her bölgesinde normallerinden yüksek olma (çok sıcak, şiddetli sıcak, vb.) olasılığı % 70 ve üstündedir (şekil verilmedi) [1].

Kolombiya Üniversitesi’nin karşılaştırma ve olasılık hesaplamasında normali eşik değer olarak kullandığı istatistiksel teknikten farklı olan Avrupa Birliği Copernicus İklim Merkezi’nin 2022 yaz yağışının medyan (ortanca) değerinden daha büyük ya da daha yüksek olma (yani ortancadan daha yağışlı olma) olasılığı öngörüleriyse [2], tüm Türkiye için çok küçüktür (Şekil 1). Bu olasılık genel olarak Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi ve Doğu Anadolu’nun kuzeyinde % 10 ila % 20 arasındayken, Türkiye’nin geri kalan hemen tüm bölgelerinde % 20 ila %30 arasında değişmektedir [3]. Başka bir deyişle, temel alınan istatistiksel yöntem farklı olmasına karşın, Copernicus merkezinin yağış öngörülerine göre de 2022 yaz mevsimi olasılıkla medyana kıyasla oldukça kurak (çok kurak, şiddetli kurak, vb) yaşanabilecektir [3].

Copernicus İklim Merkezi’nin 2022 ortalama yaz hava sıcaklıklarının medyan (ortanca) değerinden daha yüksek (yani ortancadan daha sıcak ya da çok daha sıcak) olma olasılığı öngörülerine göreyse [2], yüzeyden 2 m yüksekte gözlem siperi içinde ölçülen hava sıcaklıklarının medyandan daha yüksek olma olasılığı, genel olarak Karadeniz Bölgesi’nde % 70-80 dolayındayken, Türkiye’nin geri kalan büyük bölümünde hava sıcaklıklarının medyan değerini aşma olasılığı % 80 ila % 90 arasında ve Akdeniz Göller Yöresi’nde % 90’dan daha yüksek bir olasılıkla gerçekleşebilecektir (Şekil 2) [4]. Kısaca, Copernicus merkezinin hava sıcaklığı öngörülerine göre de 2022 yaz mevsimi, Türkiye’nin çok büyük bir bölümünde olasılıkla medyana kıyasla oldukça sıcak (çok sıcak, şiddetli sıcak, vb.) yaşanabilecektir [4].

2- Önümüzdeki yıllarda küresel iklim değişikliği hangi düzeylere ulaşabilecek?

Dünya Meteoroloji Örgütü’nün (WMO) birkaç yıllık (yıllıktan 5-10 yıllık zaman ölçeklerine kadar) öngörülerdeki lider kuruluşu olan İngiltere Meteoroloji Örgütü (Met Office) tarafından hazırlanan Küresel Yıllık – On Yıllık İklim Kestirimi Güncellemesine göre, 2022 ile 2026 arasındaki her yıl için yıllık ortalama küresel yüzey sıcaklığının, sanayi öncesi seviyelerden 1.1 °C ile 1.7 °C arasında daha yüksek olacağı öngörülüyor [5].

Küresel yüzey sıcaklığının 2022 ile 2026 arasında en az bir yıl sanayi öncesi düzeylerinin 1.5 °C üzerinde olma olasılığı yaklaşık % 50 düzeyinde, yani olmama ihtimali kadar (% 48). Beş yıllık ortalamanın bu eşiği aşması içinse yalnızca küçük bir şans (% 10) vardır. 2022 ile 2026 arasındaki en az bir yılın, uzun süreli aletli küresel yüzey sıcaklığı kayıtlarında en sıcak yıl olan 2016 yılını geçme olasılığı % 93’tür. 2022-2026 için beş yıllık ortalamanın son beş yıldan (2017-2021) daha yüksek olma şansı da % 93’tür [5].

Arktik Bölgenin küresele oranla daha hızlı, yaklaşık 3 kat daha yüksek arttığını gözlüyoruz. Arktik sıcaklık artışının, 1991-2020 ortalamasına kıyasla, önümüzdeki beş kuzey yarımküre uzun kışının ortalaması alındığında, küresel ortalama anomalinin üç katından daha yüksek olduğu kestiriliyor.

Aralık-Şubat 2022/23 için El Niño Güney Salınımı için sinyal yok, ancak Güney Salınımı indisinin 2022’de pozitif olacağı tahmin ediliyor.

1991-2020 ortalamasına kıyasla 2022 için kestirilen yağış öngörüleri, güneybatı Avrupa ve güneybatı Kuzey Amerika‘da daha kuru koşullar ve kuzey Avrupa, Sahel, kuzeydoğu Brezilya ve Avustralya‘da daha yağışlı koşullar olasılığının arttığını gösteriyor. 1991-2020 ortalamasına kıyasla Mayıs-Eylül 2022-2026 ortalaması için öngörülen yağış koşulları, Sahel, kuzey Avrupa, Alaska ve kuzey Sibirya‘da daha yağışlı ve Amazon‘da daha kurak koşullar olasılığının arttığını gösteriyor [5].

1991-2020 ortalamasına kıyasla Kasım-Mart 2022/23-2026/27 ortalaması için benzeştirilen yağış öngörüleri, küresel ısınmadan beklenen modellerle tutarlı olarak tropikal bölgelerde yağışın artacağını ve subtropikal bölgelerde (Akdeniz havzasını ve Türkiye’yi de içerir) yağışların azaldığını gösteriyor [5] [6].

Kısaca, normallerinden çok sıcak ve kurak bir yaz bizi bekliyor olabilir.

Orman yangınlarına “meslek ve kurum şovenizminden uzak, çok disiplinli, disiplinler arası, çok sektörlü, katılımcı, akılcı ve bilimsel bir” dikkat!!!

*

[1] https://iri.columbia.edu/our-expertise/climate/forecasts/seasonal-climate-forecasts/
[2] https://climate.copernicus.eu/seasonal-forecasts
[3]https://climate.copernicus.eu/charts/c3s_seasonal/c3s_seasonal_spatial_mm_rain_ 3m?facets=Centres,C3S%20multi-system%3BParameters,precipitation&time=2022050100, 744,2022060100&type=prob&area=area01
[4]https://climate.copernicus.eu/charts/c3s_seasonal/c3s_seasonal_spatial_mm_2mtm_ 3m?facets=Centres,C3S%20multi-system%3BParameters,T2m&time=2022050100,744, 2022060100&type=prob&area=area01
[5] https://public.wmo.int/en/media/press-release/wmo-update-5050-chance-of-global-temperature-temporarily-reaching-15%C2%B0c-threshold
[6] https://yesilgazete.org/ipccnin-yeni-yayimlanan-iklim-degisikliginin-etkileri-uyum-ve-etkilenebilirlik-raporu-bize-neler-soyluyor/