Koronavirüs ve artan işsizliğin de yükünü taşıyorlar: Van’ın üç tekerli hamalları

Haber: Şenol Balı

Tarihi uzun yıllara dayanan hamallık büyük kentlerde neredeyse tamamen yok olurken, halen varlığını sürdürdüğü bazı yerlerde de değişen dünya ile beraber yerini üç tekerlekli arabalarla yapılan yük taşıyıcılığına bıraktı.

Van’da da bir dönem yok olma seviyesine düşen yük taşıyıcılığı, kentte artan işsizlikten dolayı yeniden ilgi görmeye başladı. İşsizlik ve yoksulluktan dolayı koronavirüs tehlikesini göze alarak sokaklara çıkıp iş kovalayan yük taşıyıcıları, günde ortalama 12 saat çalışıyor. Sayıları her geçen gün artan bu kişiler günlük ortalama 10  veya 20 TL gibi cüzi bir kazanç elde edebildiklerini, çoğu kez de evlerine elleri boş dönmek zorunda kaldıklarını anlatıyor.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Van’daki işsizlik oranı son yıllarda % 20’lere dayanmış durumda. Nüfus yoğunluğunun her geçen gün arttığı kentte, potansiyeline rağmen işsizliğin önüne geçilemiyor. Ek olarak bir yılını tamamlayan koronavirüs pandemisi karşısında birçok sektör daralıp iflas noktasına geldi. Bu durum bazı sektörlere zorunlu bir yönelme olmasına neden oluyor. Tamamıyla kas gücüne dayanan yük taşıyıcılığı da bu sektörlerden biri.

Uzun yıllar beden gücüyle yapılan hamallık mesleğini sürdüren yük taşıyıcılarının yaş ortalaması genellikle 50’nin üzerinde. Gençler işsiz olsalar bile hamallık yapmak istemiyor, bu da ailesinin geçimini sağlamak zorunda kalan ebeveynlerin sektöre yönelmesine neden oluyor. Üç tekerlekli araçlarla ortalama200 kg. ağırlığında yük taşıyabilen hamalların sabah 07.00’de başlayan mesaisi akşamüzeri 18.00-19.00’a kadar sürebiliyor.

Sigortasız ve güvencesiz günü kurtarmak

Güneşin doğuşuyla iş kovalama çıkan yük taşıyıcıları, güne sebze halinden veya toptancılardan  marketlere sebze taşımakla başlıyor. Bu işi alamayanlar, gün içinde durak, alışveriş merkezi veya minibüs garajı gibi alanlara yakın yerlerde topluca bekleyerek sıra usülü ile iş almaya çalışıyor.Kentin işlek sokaklarında bazen taşıyacak yük bulamayan yük taşıyıcıları karton veya hurda toplamaya yöneliyor. Yazın sıcakta, kışın soğukta çalışan yük taşıyıcılarının sigortaları ve sağlık güvenceleri yok. Günü kurtarmak için çalışan bu insanların, ilerlemiş yaşlarıyla taşıdıkları ağır yük sağlıklarını da riske atıyor.  

‘Gün boyunca çalışıp 20 TL kazanabiliyoruz, ne yapacağız bu parayla?’

İpekyolu ilçesi Bahçıvan Mahallesi’ndeki belediyenin kendilerine ayırdığı alanda toplanarak bekleyen yük taşıyıcıları, taşıyacakları yükün ağırlığı ve taşıma mesafesine göre pazarlık usulü çalışıyor. 61 yaşındaki Ali Rıfat Çelik ,otuz yıldır bu işi yaptığını anlatıyor:

”Sabahın erken saatlerinden çarşıya gelip akşama kadar bekliyoruz çocuklarımıza ekmek parası  kazanabilmek için. Ancak çoğu günler 10 TL bile kazanamıyoruz. Sadece biz değil esnaf da halk da bu kötü giden ekonomik duruma karşı çaresiz. Üstüne bir de virüs salgını ve yasakları bizi daha zor durumda bırakıyor. Çıkmasak aç kalacağız.”

Çelik ‘in çalışma arkadaşı 46 yaşındaki Hasan Polat da benzer ifadeler kullanıyor: Koronadan sonra daha çok mecbur kaldık bu işe. Tüm riskleri alıp dışarı çıktık ama esnaf da iş yapamıyor.İnsanlar bir şey alamıyor ki bize de iş çıksın. Sabahın altısında geliyoruz işe akşam saatlerine kadar ve 20 TL kazanabiliyoruz. Ne yapacağız o parayla?”

‘Bizi görün’

52 yaşındaki Ramazan Adıyaman, birilerinin kendilerini “görmesini” istiyor: “Eskisi gibi hamalların işi kalmamış. Bazen 10 TL bile kazanamıyoruz. 10 TL ile ekmek mi alacağız, yağ mı sebze mi? Bazı günler siftah bile yapamadan eve dönüyoruz. Kimse bizim gibi yoksulları görmüyor, çare bulmaya çalışmıyor.” Adıyaman, kendilerinin ve koşullarının görülmesi için çağrıda bulunurken, başka bir sokakta arabasına karton yükleyen Veysel Demir, çoğu zaman taşıyacak yük bulamadıklarını bu yüzden boş kaldıklarını ve o esnada karton topladıklarını dile getiriyor . Demir de yetkililerin kentteki işsizlik ve çaresizliği “görmesini” istiyor.

‘TÜİK ve İş-Kur bu kişileri işsiz saymıyor’

Van’da çalışan ekonomist ve istihdam uzmanı Sinan Ok, görünür olmayan bu sektörle ilgili yaptığı değerlendirmede yük taşıyıcısı veya hamal denilen grubun sayısal olarak Van’da oldukça kalabalık bir hale geldiğini ifade ediyor: ” Birçok Anadolu iline göre Van’da oldukça fazla bir sayıda yük taşıyıcısı dediğimiz grup mevcut.Bu grubun yaş ortamaları da çok yüksek. Bir işleri varmış gibi görünüyor ama aslında bu işsizliğin farklı bir türü. Hiçbirinin sağlık güvencesi yok ve kayıt dışı çalışıyorlar. Bu durum işsizliğin gizlenmesine de yol açıyor.Hem TÜİK hem de İş-Kur bu kişileri işsiz saymıyor. En büyük problemlerden biri de bu.” Ok, yük taşıyıcılarının aylık gelirinin en fazla 500 ile 600 TL dolaylarında olduğunu da  hatırlatıyor.

‘Destek programlarıyla yaşlıların, mesleki eğitimlerle de gençlerin bu iş alanından çekilmesi lazım’

”Van’da bu insanların özellikle kış koşullarında insan onuruna uygun olmayan şartlarda çalıştığını görüyoruz” diyen Ok’a göre bu sektörde çalışan ve 60 yaşını geçmiş kişilerin bir destek programına dahil edilerek bu iş alanından çekilmesi ve korunması gerekiyor, zira yıllardır bu işi yaptıkları için sağlık durumları da aslında sürdürmelerine el vermiyor. İşsiz ve hamallık yapmak istemeyen genç grubun da çeşitli mesleki eğitimlerden geçirilip iş sahibi edilmesi gerektiğini söylüyor Ok:

“Yapılan işin de makinalarla yapılmasına teşvik edilmeli. Bu; emek yoğun sürdürülebilir bir iş değil, demokratik ve refah düzeyi yüksek ülkelerde bu işlerin makinalarla yapıldığını bilmemiz lazım. Ama bu insanlar işsiz ve aç kalmak yerine günü kurtarmak adına bir çözüm olarak görüyorlar yük taşıyıcılığını. Kullanılan kas gücü ise insanları yıpratıyor. Burada kas gücü kullanılıyor.Bu da bu insanları oldukça yıpratıyor. Dışarda ve uzun süreli yapıldığı için de iş sağlığı açısından oldukça tehlikeli bir iş. Şu an sıfırın altında bir sıcaklıkta o insanlar dışarda çalışıyor.”

Ekonomist Sinan Ok, bazen aynı aileden iki üç kişinin yük taşımacılığı yaptığına, bunun da söz konusu ailelerin sürekli olarak yoksul kalmasına yol açtığına dikkat çekiyor.