İklim değişikliği Avrupa’yı nasıl etkiliyor?

Son günlerde yayınlanan önemli bir rapora göre, küresel ısınma, yaşamlara mal oluyor, sağlıkta eşitsizliği daha da derinleştiriyor. Rapora göre iklim değişikliği, özellikle hastalık taşıyan kene ve parazitlerin Avrupa çapında yayılmasına da neden oluyor.

Bu son rapor için Avrupa’da iklim değişikliğinin sağlık üzerindeki etkilerine ve buna yanıt olarak alınan önlemlere ilişkin yüzlerce araştırma gözden geçirilmiş. İklim ve sağlık araştırmacısı Rachel Lowe ve meslektaşları, ısıya bağlı ölümler, bulaşıcı hastalıkların yayılması ve sağlık ve iklim değişikliği araştırmalarındaki eğilimler de dahil olmak üzere 42 göstergeyi rapor için takip etmiş.

Barselona Süper Bilgisayar Merkezi ve Katalan Araştırma ve İleri Araştırmalar Enstitüsü‘nde görev yapan Lowe, ‘Avrupa nüfusunu ve aynı zamanda dünya genelindeki nüfusları iklim değişikliğinin sağlık üzerindeki etkilerinden korumak için Avrupa ülkeleri tarafından atılacak bazı ciddi eylemlere gerçekten ihtiyacımız var’ diyor.

Sözü geçen rapor, ‘Lancet Geri Sayımı: Avrupa’da Sağlık ve İklim Değişikliği’ adlı çalışmanın arkasından yayımlandı. İngiltere‘deki Warwick Üniversitesi‘nden sağlık ve çevre araştırmacısı Ana Raquel Nunes, ‘Rapor, artan sıcaklıklara ve iklime duyarlı hastalıkların çoğalmasına bağlı olarak ölüm ve hastalık oranlarındaki endişe verici artışı vurguluyor’ diyor.

Rapora katkı veren araştırmacılar, daha ileri çalışmaların iklim-sağlık bağlantısına bütünsel bir yaklaşım getirmesi gerektiğini söylüyor. Birleşik Krallık‘taki Edinburgh Üniversitesi‘nden iklim değişikliği ve sağlık araştırmacısı Ruth Doherty, ‘İklim değişikliğinin sağlık üzerindeki tüm bu etkilerini tek başına tedavi edemezsiniz’ diyor. Doherty’e göre bu çoklu maruziyetlerin nüfusu nasıl etkilediğini gerçekten bilmemiz gerekiyor.

Raporda yayınlanan üç grafik, daha sıcak bir Avrupa’nın sağlık ve araştırmaları nasıl etkilediğini özetliyor.

1. Ölümcül ısı

Lowe ve meslektaşları, 2003-12’den 2013-22’ye kadar, ısıya bağlı ölümlerin Avrupa çapında 100 bin kişi başına ortalama 17 ölüm arttığını buldular.

Araştırmacılar ölüm oranı ve sıcaklık verilerinin yanı sıra sıcaklığın ölüm oranını nasıl etkilediğine dair önceki da kanıtları kullandılar. Sıcaklığa bağlı ölümlerdeki artış erkeklerle karşılaştırıldığında kadınlarda daha yüksek.

Barselona Süper Bilgisayar Merkezi’nde iklim değişikliği, hastalıklar ve cinsiyet eşitsizliği üzerine çalışan Kim van Daalen, ‘Cinsiyet eşitsizlikleri vücuttan ısı kaybı ve maksimum ter oranlarındaki farklılıklarla açıklanabilir’ diyor. Araştırmacılara göre kadınıların vücut ısısı daha yüksek olduğu için yumurtlamadan sonra genel olarak ısı stresi riski daha yüksek olabilir.

Lowe, cinsiyet eşitsizliğine neden olabilecek bir diğer faktörün de kadınların genellikle erkeklerden daha ileri yaşlara ulaşması ve yaşlı insanların genellikle ısıyla ilgili streslere karşı daha savunmasız olması olduğunu söylüyor. Ona göre yaşlı insanların yalnız yaşama olasılıkları daha yüksek, bu da onları sıcaktan daha fazla tehlikeye atıyor.

Grafik 1: Sıcaklığa bağlı ölüm oranları 2003-12 ve 2013-22 yılları arasında Avrupa’nın çoğunda arttı ve bu artış kadınlarda erkeklerden daha hızlı oldu.

2. Keneler ve parazitler

Daha yüksek sıcaklıklar, Avrupa’da hastalık taşıyan parazitlerin daha fazla bölgeye yayılmasına olanak tanıyor ve kene popülasyonlarının büyümesini teşvik ediyor.

İklim değişikliği nedeniyle yaygınlaşan patojenlerden önemli biri de tek hücreli parazit, Leishmania infantum. Dişi tatarcıkların (Phlebotomus sp.) kanla beslenmek için insan derisini ısırmasıyla insanlara bulaşır. Parazit, genellikle vücutta zayıflatıcı olabilen cilt ülserlerine neden olur. Aşırı durumlarda ateşe, dalak ve karaciğerin şişmesine neden olabilir ve ölümcül olabilir.

‣ İklim değişikliği kadınları orantısız etkiliyor, müzakereler yerinde sayıyor
‣ Dünya başkentlerinde sıcak gün sayısı giderek artıyor
‣ Dört şehirden birinin şehirlerini iklim tahribatına karşı koruyacak parası yok

Araştırmacılar, Avrupa genelinde daha sıcak ve daha nemli koşulların tatarcıkların ve taşıdıkları parazitlerin kuzeye yeni bölgelere yayılmasına olanak sağladığını tahmin ediyor. Araştırmacı Van Daalen, ‘Artan sıcaklıklar tatarcıkların hayatta kalması ve üremesi için daha uygun koşullar yaratıyor. Daha sıcak koşullar tatarcıklardaki parazitin yaşam döngüsünü de hızlandırabilir’ diyor.

Ekip ayrıca, artan sıcaklıkların Avrupa’yı, insanları ısırdığında çeşitli hastalıkları bulaştırabilen Ixodes ricinus kenesi için daha uygun hale getirdiğini de buldu. Van Daalen ‘Lyme hastalığı ve kene kaynaklı ensefalit gibi kene kaynaklı hastalıklar, grip benzeri hastalıklardan ciddi nörolojik ve kardiyovasküler komplikasyonlara kadar değişen semptomlara neden oluyor ve bu da işin kaçırılmasına, uzun süreli sakatlığa ve önemli sağlık bakım masraflarına yol açıyor’ diyor.

Grafik 2: Avrupa ısındıkça kıtanın daha geniş alanları, cilt hastalığı Leishmaniasis’in vektörleri olan tatarcıklara (Leismania infantum) uygun hale geliyor.

3. İklim değişikliği ve bilimsel yayınlar

Dünya ısındıkça, açık erişimli OpenAlex tabanında takip edilen makalelerin sayısında da görüldüğü gibi, iklim değişikliğinin Avrupalıların sağlığıyla nasıl kesiştiğine dair araştırmalar yoğunlaştı.

Araştırmacılar, iklim değişikliği ile Avrupalıların sağlığının nasıl kesiştiğine ilişkin 1991 ile 2022 yılları arasında yayınlanan yüzlerce çalışmayı incelediler.

Bu çalışmaların çoğunluğu küresel ısınmanın sağlığı nasıl etkilediğine odaklandı, ancak bazıları aynı zamanda sağlık sistemleri tarafından yayılan sera gazlarını da inceledi.

Grafik 3: Avrupa’da iklim değişikliği ile sağlık arasındaki kesişme noktasındaki konulara ilişkin araştırmalar istikrarlı bir şekilde artıyor.

Raporun yazarları ayrıca 2022’de iklim sağlığı üzerine yayınlanan çalışmaların yaklaşık yüzde 2’sinin eşitlik veya adalete atıfta bulunduğunu buldu. Van Daalen, “Bu, araştırmadaki önemli bir boşluğun altını çiziyor. İklimle ilgili sağlık etkilerine doğru şekilde yanıt verebilmek için hangi popülasyonların orantısız bir şekilde etkilendiğini ve en fazla risk altında olduğunu anlamak önemlidir” diyor.

Sonuç olarak son yayın ve raporlar Avrupa genelinde artan sıcaklıklara bağlı ölümlerin ve hastalıkların daha da artıracağını gösteriyor. Küresel ısınma, yaşamlara mal oluyor, sağlıkta eşitsizliği daha da derinleştiriyor.

Lowe’un, dediği gibi ‘Avrupa nüfusunu ve aynı zamanda dünya genelindeki nüfusları iklim değişikliğinin sağlık üzerindeki etkilerinden korumak için Avrupa ülkeleri tarafından atılacak bazı ciddi eylemlere gerçekten ihtiyacımız var.’