By 
3 oktavlık pürüzsüz soprano sesi, uzun saçları, doğal ve iddiasız güzelliği ve aktivist kimliği ile Joan Baez,1960 gençliğinin Madonna’sı olur. Kendi şarkılarını yazabilmesine rağmen, Amerikan köklerinin ortaya çıkmasında ön safta rol oynayarak geleneksel folk baladlar söyler ve dinleyenlerini o zamanlar henüz tanınmayan Bob Dylan’ın şarkıları ile tanıştırır.
1960’da kendi adıyla çıkardığı ilk albümünde sonraları kendisiyle özdeşleşecek olan bir Yiddish şarkıyı, “Donna Donna”yı İngilizce seslendirir.
Balad’ların Madonna’sı, yalın akustik gitar yorumu ve billur sesi ile bu hüzünlü şarkıyı, bestelenmesinden 20 yıl sonra üne kavuşturacaktır.
İlk bakışta şarkı bir çiftçi ile kesimhaneye götürdüğü buzağısı arasında geçen hüzünlü bir diyalogu anlatıyor gibidir. Buzağı hüzünlüdür, çünkü ölüme gidiyordur ve hemen tepesinde bir kırlangıç kaygısız ve özgürce kanat çırpıyordur:
Baez ve Dylan.
“On a wagon bound for market
There’s a calf with a mournful eye.
High above him there’s a swallow
Winging swiftly through the sky.”
Çiftçi buzağıyı azarlar ve kırlangıç gibi göklerde özgürce ve gururla uçması için neden kanatları olmadığını sorgular.
“Stop complaining,” said the farmer,
“Who told you a calf to be?
Why don’t you have wings to fly with
Like the swallow so proud and free?”
Şarkı buzağıların çaresizliğinin ve kısa hayatlarını bitirmenin ne kadar kolay olduğunun tespitiyle sonlanır. Ancak son kıtada bu şarkının sadece buzağı ile kırlangıcın hikayesini anlatmadığı, aynı zamanda özgürlükle ilgili olduğu hakkında da bir ipucu vardır.
“Calves are easily bound and slaughtered
Never knowing the reason why.
But whoever treasures freedom,
Like the swallow has learned to fly”
Bir taşla çok metafor…
Bu hüzünlü şarkının yorumlanması ve şarkıdaki metaforlar halen tartışılıyor.
Bir görüşe göre buzağı 2.Dünya Savaşı‘nda Nazilerin soykırımına uğrayan Yahudileri sembolize ediyor. Gerçekten pazara doğru yol alan arabadaki buzağı, toplama kamplarına götürülen Yahudilerle ilgili bir metafor mu?
Şarkının söz yazarı Aaaron Zetlin bir Polonya Yahudisidir ve ailesi kadar olmasa da o da Hasidik Yahudi kültürünün mistik etkileri ile yetişmiş bir edebiyatçıdır. 1930 -1938 yılları arasında Varşova’daki Yiddish Yazarlar Kulübü‘nün başkanlığını yapar.1938 yazında New York’taki Yiddish tiyatrosunun sanat direktöründen bir davet alır.1 Eylül 1938’ de Nazi ordularının Polonya’yı işgali sonrası bir daha memleketine dönemeyecektir. Sevdiklerini geride bırakmanın üzüntüsünü ve hayatta kalmanın vicdan azabını yaşar.
New York Tarih Kurumu’ndaki Özgürlük Yolculuğu/Alabama, 1965.
Zetlin, Dona Dona’yı (Yiddish dilinde tek ‘’n’’ ile yazılır) 1940-1941 yılları arasında sahneye konan tiyatro için yazar ve müziğini Shalom Secunda besteler. Amerika’da Holocaust gerçeğinin farkına ancak 1941‘in sonlarında varıldığı düşünüldüğünde, şarkıdaki metaforların Holocaust ile ilişkilendirilmesi tezi zayıflıyor.
Bir diğer görüş ise yazarın Doğu Avrupa’yı terk eden diasporanın özgürlük hissini ve geride kalan kapana kısılmış Yahudiler için duydukları korkuyu, özgür kırlangıç ve ölüme giden buzağı ile sembolize etmiş olduğudur. Yazarın geride bıraktıkları için suçluluk duyduğu, hatta intihar etmeyi dahi düşündüğü bilindiğinden bu analiz akla yakın gözüküyor.
Ey Özgürlük!
Şarkının bir de çok daha mistik bir açıklaması vardır.
Bu yoruma göre şarkıda buzağı vücudu temsil eder. Vücut insani hazların esiridir. Pazara doğru giden buzağı, insanın ölüme giden kaçınılmaz yolculuğunun metaforudur. Buzağı (vücut) hüzünlüdür çünkü hayatın zevklerine bağlıdır ve ölüm sonrasının bilinmezliğinden korkmaktadır.
Kırlangıç ruhu temsil etmektedir. İlahi ruh fiziksel dünyanın maddi sınırlamalarına bağlı değildir. Dünyevi olanın yukarısında, manevi alemlerde uçmakta özgürdür. Ruh ölümden korkmaz çünkü o yeryüzünden çok evinde, yani cennettedir.
Şarkıdaki koroda gülen rüzgarlar vardır. Rüzgarlar bütün gün tüm güçleri ile gülerken neden yaz gecesinin sadece yarısında gülmektedir?
Tevrata göre, gece iki bölümdür. Günlerin uzadığı ve karanlığın nispeten daha kısa olduğu yaz gecesinin, güneşin batımından, gece yarısına kadar olan bu birinci bölümünde insan yaşadığı günün muhasebesini yapmalıdır.
“Chorus:
How the winds are laughing
They laugh with all their might
Laugh and laugh the whole day through
And half the summer’s night.”
Martin Luther King Jr. ile birlikte.
Çiftçi ise kutsal, bilge kişiyi sembolize eder ve insanoğluna bir soru sorar. “Neden buzağı oldunuz ‘’derken, neden dünyevi zevklerle kendinizi sınırlıyorsunuz, bunu yaparsanız kaçınılmaz ölüme giden buzağıdan farkınız kalmaz demektedir. “Neden uçmak için kanatların yok” derken de ruhunuza bağlanın ve fiziksel sınırlarınızı aşarak ruhunuzun gücünü hissedin demektedir.
Yazarın kişiliği, büyüdüğü çevre ve aldığı dinsel eğitim düşünüldüğünde şarkının bu mistik açıklamasındaki metaforları kullandığı çok olası gözüküyor.
Ancak 1960 gençliğinin, Joan Baez’den bu şarkıyı dinlerken sözlerin ardına gizlenen bu mistik metaforların anlamlarını referans almadığını tahmin etmek zor değildir.
Donna Donna, 68 kuşağının protest müziğinin simge şarkılarından biri olmuştur ve şarkı özgürlüğü sembolize etmesi ile tanınır. Joan Baez tüm konserlerinde Donna Donna’yı söylerken ona eşlik eden dinleyiciler de şarkıya bu duygularla katılırlar. Aktivist kimliği ile katıldığı tüm konserlerde de Donna Donna dinleyiciler tarafından bir marş gibi söylenir.
Donna Donna’nın şarkı sözlerindeki metaforların farklı yorumlarının vardığı tek ortak nokta özgürlüktür. Bedenin özgürlüğü, ruhun özgürlüğü ve açıkça ifade edilmese de düşüncenin özgürlüğü… Şarkının tüm dünyada sevilmesini sağlayan şüphesiz bu evrensel mesaj ve Joan Baez’in yalın ve berrak yorumudur.
(*) Beste: Shalom Secunda/ Aaron Zetlin,1941
Şarkının Orijinal Dili: Yiddish
İngilizce sözler: Arthur Kevess Teddi Schwartz
Kaynakça
- Meinberger W., Dona Dona-The Mystical Meaning,
- Muhammad Luthfi H., An Analysis of Metaphorical expression in Donna Donna Song
- Yee D, Oxford Blog
- Wikipedia, Dona Dona
Comments