By Vanuatu Cumhuriyeti fosil yakıt şirketlerine ve onları destekleyen ülkelere yıkıcı iklim değişikliğine sebep olmaktan dava açabileceklerini açıkladı. Vanuatu yasal işlem başlattığı takdirde, dünyanın dört bir yanında açılan ve sayıları hızla artan iklim davalarına ilk defa bir ülke müdahil olacak.
Vanuatu Dışişleri Bakanı Ralph Regenvanu bugün toplanan İklim Kırılganlığı Forumu Sanal Zirvesi’nde, en kirletici fosil yakıt şirketlerine ve fosil yakıt sektörünün iklim değişikliğine yol açmasını kolaylaştıran ülkelere karşı yasal işlem başlatmanın yollarını araştırdıklarını açıkladı.
Vanuatu Dışişleri Bakanı Ralph Regenvanu’nun açıklaması
İklim değişikliğinin en fazla risk oluşturduğu ülkelerin bir araya geldiği uluslararası İklim Kırılganlığı Forumu’ndan söz alan Regenvanu, ülkesinin aşırı hava olayları ve küresel ısınmaya bağlı olarak yaşadığı zararları karşılamak için acil olarak finansal desteğe ihtiyaç duyduğunu belirtti. Regenvanu: “İklimi koruma maliyetlerinin ülkem için varoluşsal bir tehdit olan bu durumu bilerek yaratan fosil yakıt şirketlerine, finans kurumlarına ve hükümetlere kaydırılması için, uluslararası yasalar da dahil olmak üzere, tüm yasal yolları araştırıyoruz,” dedi. Regenvanu, iklim değişikliğine bağlı olarak meydana gelen ve Vanuatu’yu tahrip eden kayıp ve zararların göz ardı edilmeyeceği konusunda fosil yakıt şirketlerini ve onları destekleyen ülkeleri uyardığını da sözlerine ekledi.
Pasifik Okyanusu’nda Avustralya’nın 1.750 km doğusunda yer alan Vanuatu, 82 volkanik adadan oluşan 260 bin nüfuslu bir ada ülkesi. 2015 yılında meydana gelen tropikal Pam Siklonu Vanuatu’da 15 kişinin ölümüne, 75 bin kişinin evsiz kalmasına yol açmıştı. Pam Siklonu Vanuatu’nun GSYİH’nın yüzde 64’üne denk gelen 590 milyon ABD dolarlık zarara yol açmıştı. Vanuatu gibi küçük ada ülkeleri iklim değişikliğinden en çok etkilenen ülkeler, kırılgan ülke olarak tanımlanıyor.
Birleşmiş Milletler Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli 12 yılımız kaldı uyarısı yapıyor, dünyanın dört bir yanında açılan iklim davalarının sayısı artıyor
Birleşmiş Milletler Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli IPCC Ekim ayında yayınladığı “1,5ºC Küresel Isınma Özel Raporu”nda küresel ısınmayı 1.5ºC derecelik kritik eşikte tutmak için 12 yılımız kaldığı ve yarım derecelik bir ısınmanın bile çok ciddi etkileri olacağı konusunda uyarıda bulundu.
IPCC’nin uyarısından bir ay sonra, Regenvanu’nun bugün belirttiği üzere Vanuatu yasal yollara başvurmaya karar verirse, iklim değişikliği davası açan ilk ülke olarak tarihe geçecek. Henüz hiçbir ülke tarafından iklim davası açılmamış olmasına karşın, fosil yakıt şirketlerinin ve hükümetlerin iklim değişikliğinden sorumlu tutulması için dünyanın dört bir yanında açılan davaların sayısı gün geçtikçe artıyor. Columbia Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne bağlı İklim Değişikliği Hukuku Merkezi’nin veri tabanına göre, dünyada binin üzerinde dava açıldı.
90 fosil yakıt şirketi sera gazı emisyonlarının üçte ikisinden sorumlu
ABD’de New York Belediye Başkanı Bill de Blasio Ocak 2018’de New York şehrinin BP, Exxon, Mobil, Chevron, Conoco Phillips ve Shell’e iklim değişikliğindeki paylarından dolayı federal mahkemede dava açtıklarını açıklamıştı. Mahkemeye sunulan evraklarda New York kentinin iklim değişikliğine bağlı olarak sel ve erozyondan zarar gördüğü ve kenti iklim değişikliğinin etkilerinden korumanın maliyetini bu varoluşsal tehdidi oluşturmak için neredeyse ellerinden gelen her şeyi yapan şirketlere kaydırmanın amaçlandığı belirtilmişti. Evraklarda, 90 fosil yakıt şirketinin Sanayi Devrimi’nden bu yana salınan toplam sera gazı emisyonlarının hemen hemen üçte ikisinden sorumlu olduğu, ve dava edilen bu beş şirketin en büyük paya sahip olduğu vurgulanmıştı. Kaliforniya eyaletinde Richmond, Oakland ve San Francisco gibi birçok bölge de iklim değişikliğine bağlı olarak deniz seviyelerinin yükselmesi, sel, sıcak hava dalgaları ve aşırı yağışlar gibi aşırı hava olaylarını belirterek fosil yakıt şirketlerine dava açtı.
Şubat ayında Fransa’da Paris Belediyesi de fosil yakıt şirketlerinin iklim değişikliği maliyetlerinden sorumlu tutulması için yasal yolları araştırdığını açıkladı.
Kasım 2017’de ise Peru’da bir çiftçi Alman enerji şirketi RWE’ye enerji santrallerinden salınan karbon dioksitin küresel ısınmada payı olduğu ve And Dağları’nda ısıyı arttırarak, buzulların erimesine ve sel ve toprak kayması tehdidine yol açtığı iddiasıyla dava açmıştı.
Fosil yakıt şirketlerini destekleyen, iklim hedefleri yeterince iddialı olmayan hükümetler de iklim değişikliğinden sorumlu
Bir hükümete karşı açılmış ve ismi en çok duyulan iklim davası ise, 2015 yılında 886 Hollanda vatandaşının Hollanda hükümetini iklim değişikliğinden sorumlu tuttuğu Urgenda davası. Haziran 2015’te davanın görüldüğü Lahey Bölge Mahkemesi hükümetin 2020’ye kadar sera gazı emisyonlarında (1990 seviyeleri üzerinden) en az yüzde 25 azaltım yapmasına karar verdi. Hollanda hükümeti karara itiraz etti ancak Ekim 2018’de Lahey Temyiz Mahkemesi, Bölge Mahkemesi’nin kararını onadı. Urgenda davasının kazanılması sadece Hollanda’nın ulusal iklim değişikliği politikalarını etkilemekle kalmadı, Belçika’dan Yeni Zelanda’ya kadar birçok iklim davasına ilham kaynağı oldu.
Mayıs 2018’de evleri, geçim kaynakları, geleneksel aile meslekleri ve kültürleri iklim değişikliği tarafından tehdit edildiğini ileri süren Portekiz, Almanya, Fransa, İtalya, Romanya, Kenya ve Fiji’den 10 aile ile İsveç’ten Saami Gençlik Birliği Saminuorra People’s Climate Case çatısı altında bir araya gelerek temel haklarının korunması ve tehlikeli iklim değişikliğinin önlenmesi için, ve AB’nin 2030 iklim hedeflerinin yetersiz olduğu iddiası ile Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Birliği Konseyi’ne dava açtı. Davaya destek veren birçok STK’dan biri olan İklim Eylem Ağı CAN Avrupa düzenlediği kampanyada 160 binin üzerinde imza topladı.
Birleşik Krallık’ta Plan B isminde bir STK ve 9 ile 79 yaşları arasında 11 kişi hükümetin 2050 karbon hedefinin yetersiz olması ve güvenli bir iklim hedefi belirleyememiş olması iddiasıyla Temmuz 2018’de hükümete dava açtı.
2015 yılında Pakistan’da bir çiftçi Ulusal İklim Değişikliği Politikaları doğrultusunda iklim değişikliğine karşı gereken direnci geliştirmekte başarısız olduğu iddiasıyla hükümete açtığı davayı kazandı.
Uganda’da ise 2102 yılında, 18 yaşından küçük 4 kişi adına hükümete karşı açılan davada anayasaya göre hükümetin, hava dahil tüm doğal kaynaklarını mevcut ve gelecek nesiller için korumakla mükellef olduğu ve iklim değişikliğiyle mücadele etme zorunluluğu bulunduğu gerekçesiyle dava açılmıştı. Dava henüz bir karara bağlanmadı.
Bir diğer ada ülke Mikronezya ise 2009’da Çekya hükümetine karşı Prunerov kömürlü termik santralinin kapasite arttırımı için sınır ötesi çevresel etki değerlendirme (ÇED) süreci yürütülmediği için dava açmıştı. Mikronezya, Prunerov’un kapasite arttırımın iklim değişikliği etkilerini de arttıracağı ve Mikronezya’da sel riskini yükselteceğini iddia etmişti. Mikronezya davayı hem kaybetti, hem kazandı zira mahkeme çevresel etki değerlendirmesi yapılmasına karar verdi, ama sürecin sonunda Prunerov santralinde yine de kapasite arttırımı yapıldı.
Vanuatu Cumhuriyeti’nin fosil yakıt şirketlerine ve onları destekleyen ülkelere karşı yasal işlem başlatması da kuşkusuz, başta küçük ada ülkeleri olmak üzere, birçok ülkeyi aynı yolda adım atmaya teşvik edecektir. Vanuatu’nun önümüzdeki ay Polonya’da düzenlenecek Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği 24. Taraflar Konferansı’nda (COP24) bu konuyu gündeme getirmesi ve diğer kırılgan ülkelere de yasal yollara başvurmalarını teklif etmesi bekleniyor.
Kaynaklar:
https://peoplesclimatecase.caneurope.org/
https://www.urgenda.nl/en/themas/climate-case/
Bu yazı aysebereket.wordpress.com/ ‘dan alınmıştır
Ayşe Bereket
Comments