Türkiye, 2024’ün ilk dokuz ayının sekizinde, Avrupa‘nın en büyük kömür yakıtlı elektrik üreticisi oldu.
Enerji düşünce kuruluşu Ember‘a göre, Türkiye’de ocak-eylül döneminde kömürden rekor seviyede; 88 teravat saat (TWh) elektrik üretildi. Bu, 2023’teki aynı döneme göre yüzde 2 daha fazla.
Söz konusu üretim, aynı zamanda Avrupa’da ikinci sırada bulunan ve kömürden 69 TWh elektrik üreten Almanya‘dan yüzde 28, 65 TWh üreten Polonya‘dan da yüzde 36 daha çok.
Emisyonlarda da rekor kırıldı
Kömür yakıtlı santrallerden kaynaklanan emisyonlar da 2024’te şimdiye kadarki en yüksek seviyelerine ulaştı ve 88,4 milyon ton CO2 oldu. Bu da geçen yılın aynı aylarına göre, atmosfere 1.5 milyon ton daha fazla CO2 saldığımızı anlamına geliyor.
Ember’in son raporuna göre, diğer Avrupa ülkelerinin çoğunda kömür yakıtlı üretim ve emisyonlar azalırken, Türkiye’nin bölgedeki emisyonlardaki payı da bu yıl şimdiye kadar yüzde 19’un biraz üzerine çıkarak rekor kırdı.
Türkiye’de kömürden elektrik üretimi düşse de emisyonlar azalmıyor
Kuzey Avrupa‘daki enerji sistemlerinin gelecekte elektrik üretiminde kömür kullanımını daha da azaltması beklenirken, Türkiye’nin böyle devam etmesi halinde Avrupa’daki liderliğinin daha da pekişmesi ve Güney Avrupa‘yı bölgede önemli bir kömür kullanım merkezi haline getirebileceği öngörülüyor.
Ember verilerine göre, Almanya’da kömür kaynaklı emisyonlar 71,5 milyon ton CO2, Polonya’da ise 67 milyon ton olarak gerçekleşti. Bu değerler, her iki ülke için ocak-eylül döneminde kaydedilen en düşük seviye.
Türkiye yenilenebilir enerjide geride kaldı, çok daha yüksek hedefler mümkünAvrupa’da kömürden elektrik üretimi kaynaklı hava kirliliğinde Türkiye ilk üçteEmber: Türkiye’nin elektrik üretimi için kömür ithalatı 2022’de iki katına ulaştıTürkiye, elektrik için kömür üretiminde Dünya’nın ‘ters yönünde’: Üretim iki puan arttı
Toplam üretimdeki pay düşse de yıl sonuna doğru kömür kullanımı artacak
Öte yandan ilk dokuz ayda kömürün Türkiye’nin toplam elektrik üretimindeki payı, hidroelektrik ve güneş santrallerinden gelen daha yüksek üretim nedeniyle 2023’teki yüzde 37’den yüzde 35’e düştü.
Türkiye’nin çıkmazı: ‘Yenilenebilir’ de kömürden elektrik üretimi de ‘rekor kırıyor’
Analiz: Türkiye’de rüzgar ve güneş ile elektrik üretmek kömürden çok daha ucuz
Bu durum enerji şirketlerinin temiz enerji kaynaklarından üretim yapmalarına olanak tanısa da önümüzdeki kış aylarında hem hidroelektrik hem de güneş enerjisi üretimi yıllık bazda en düşük seviyelerine düşecek. Bu durum da tedarikçileri talebi karşılamak için yıl sonuna doğru kömür kullanımını tekrar artırmaya zorlayacak.
Kömür ithalatının rolü
Yurt içi kömür arzının talebe göre sürekli olarak yetersiz kalması nedeniyle, kömür ihtiyacının yaklaşık yüzde 40’ını karşılamak için kömür ithal etmek zorunda kalan Türkiye’nin Kpler gemi takip verilerine göre, 2024’ün ilk dokuz ayındaki toplam ithalatı 16,7 milyon ton oldu.
Bu toplam, 2023’ün aynı aylarına göre yüzde 5 daha az, ancak enerji şirketlerinin talebinin zirve yapması öncesinde stok yapmalarıyla birlikte yılın son aylarında hacimlerin tırmanmasının da muhtemel olduğu belirtiliyor.
Türkiye’nin en büyük kömür tedarikçisi, yüzde 70 ile Rusya. Onu Kolombiya, Avustralya ve ABD takip ediyor.
Avrupa ülkelerinin tersine yolculuk
Türkiye’nin elektrik ihtiyacının yüzde 35’inin kömürden karşılarken, Almanya’da bu oran yüzde 20, Avrupa’nın ortalaması yüzde 13.
Polonya’da ise kömürün payı halen yüzde 56. Ancak bu ülkede kömürden elektrik üretimi 2022’de yüzde 74’e yakındı ve enerji şirketleri giderek büyüyen ölçekte yenilenebilir enerjiye yöneldikçe bu pay giderek düşme eğilimi gösteriyor.
Polonya kömürden uzaklaşmak için nükleer enerjiye geçiyorPolonya’nın kömür bölgesi, kömürden tamamen çıkıyor
Buna karşılık Ember, Türkiye’nin elektrik için kömüre olan bağımlılığının artmaya devam edeceğini öngörüyor. Bu beklentinin göstergelerinden en önemlisi de ülkenin toplam elektrik talebinin, elektrik şirketlerinin temiz kaynakları artırabilme hızından daha hızlı artmayı sürdürmesi.
Bu yılın ilk dokuz ayında elektrik talebi 2023’ün aynı aylarına göre yüzde 5 arttı. Avrupa genelindeki büyüme yüzde 2,4, Polonya’daki büyüme yüzde 3 ve Almanya’daki büyüme ise yüzde 0,4 oldu.
Uzun vadede Türkiye’nin elektrik talebi artışı da benzer ülkelerinin çok daha üzerinde gerçekleşti ve 2019’dan bu yana yüzde 13,3 arttı. Bu oran Avrupa’da aynı dönemde elektrik talebindeki yüzde 1,7’lik, Almanya’da ise yüzde 8,2’lik daralmayla keskin bir tezat oluşturuyor.
Ülkede ihracata dayalı imalat ekonomisindeki büyümenin devam etmesi, enerji şirketlerinin ucuz enerji kaynakları geliştirmeye devam etmesi yönündeki baskıyı sürdürecek gibi görünse de özel sektörünün yüksek dış borcu yüzünden şirketler harcamalarını kontrol altında tutması ihtimaller dahilinde. Bu, yakın vadede elektrik üretim sistemlerinde yalnızca sınırlı iyileştirmeler görülebileceği anlamına gelebilir.
Türkiye’nin Paris Anlaşması’na imza atmasına rağmen, kömürden çıkışa yönelik herhangi bir planı bulunmuyor. Aksine Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı‘nın Orta Vadeli Programı’nda “temiz kömür” üretiminin artırılarak devam edeceği belirtiliyor. İklim zirvelerinde sunulan ‘Ulusal Katkı Beyanları’na bakılırsa da 2053’te hedeflenen “net sıfır”a ulaşması neredeyse imkansız.
[COP28] Türkiye iklim değişikliği performansında dokuz sıra geriye düştüKömür ve gaz kurulu gücünü artırmayı planlayan Türkiye karbon nötr hedefine nasıl ulaşabilir?‘Sunulan Ulusal Katkı Beyanı ile Türkiye’nin 2053’te net sıfıra ulaşması imkansız hale geldi’
