By 
Datça-Bozburun Yarımadası’nda yerel inisiyatiflerin COMDEKS Programı kapsamındaki projeleri ile ilgili yazı dizimize Doğa Koruma Merkezi’nin “Datça ve Bozburun Orman ve Bitkileri Projesi” ile devam ediyoruz.
Fotoğraf: Dr.Deniz Özüt / DKM Arşivi
“Hurmalıbük tarafına denizden gidecek olanlar hemen kıyıdaki Datça hurmalarını ve onları besleyen tatlısu azmaklarını görmeliler”
“Datça-Bozburun’a ilkbaharda, özellikle Nisan ayında gelmeli. Çiçeklerin açtığı bu dönem hem bitki örtüsü hem de kelebeklerle görmeye değer. Eğer olur da yolları sonbaharda buralara düşerse, bu sefer de fundaların pembe-mor çiçekleri ve etrafı saran kokularıyla karşılaşabilirler. Aktur ve Balıkaşıran arasındaki Hurmalıbük tarafına denizden gidecek olurlarsa hemen kıyıdaki Datça hurmalarını ve onları besleyen tatlısu azmaklarını görmeliler; hurmalar kıyıdan uzaktan bile egzotik görüntüleriyle dikkati çeker” diyor Doğa Koruma Merkezi’nin uzman biyoloğu Dr.Deniz Özüt.
Datça-Bozburun Yarımadası’nda yürütülen COMDEKS Programı ile ilgili yazı dizimizin bugünkü konusu Doğa Koruma Merkezi’nin Datça ve Bozburun Orman ve Bitkileri Projesi.
Projenin amacı orman alanlarındaki iki temel verinin toplanması; birincisi Akdeniz makilikleri ve kızılçam ormanlarının yayılışı ile örtü sınıflandırmasını ortaya koymak, ikincisi ise, bu alanlarda bulunan nadir ve endemik ağaç/ağaççık türlerinin yayılışını belirlemek. Çalışma aslında, Türkiye genelinde yaygınlaştırılması planlanan ve biyolojik çeşitliliğin korunmasının orman planlarına entegrasyonu olarak adlandırılan daha büyük bir projenin örnek çalışması. Çalışmanın çıktıları, alanı yönetecek ormancıların 10-20 yıl boyunca kullanacağı orman planlarına doğrudan girecek.
Fotoğraf: Dr.Deniz Özüt / DKM Arşivi
Endemik bozpırnal meşesinin, çalışmalarda alanda umulan daha yaygın olduğu görüldü
İyi haber
Çalışmalar sırasında hem olumlu hem olumsuz tablolarla karşılaşmış ekip. Deniz Özüt, Datça’nın kuzeyinde boylu makilik alanların doğal halini koruyor olmasının, özellikle dereboylarında endemik Datça hurması toplulukları ve sığla koruluklarının, Bozburun tarafında ağaçlıklar oluşturan yaşlı alanların bulunmasının ve endemik bozpırnal meşesinin umulandan daha yaygın olmasının önemli olduğunu söylüyor. Zaman zaman çıkan yangınlar, yer yer orman içlerine atılan çöp ve molozlar ile artık uygulaması durdurulmuş olan kimi özel ağaçlandırma çalışmalarını saymazsak büyük miktardaki orman alanlarında çok öne çıkan ve süregiden bir orman tahribatı henüz görülmüyor.
Kötü haber
Özüt’ün gözlemlerine göre, Datça ve Bozburun ormanları (makilikler de dahil) en büyük tahribatı yerleşimler ve yollardan görmüş durumda. Tabi bunun yanında yer yer açılmış maden ocakları ve girdi yoğun yıllık tarım yapılan alanlar da var. Bu alanlar zamanında ormanı tahrip ederek açılmış. Deniz Özüt, orman tahribatı deyince sadece orman örtüsünün yok edilmesinin anlaşılmaması gerektiğine işaret ediyor; “Örneğin belki kapladığı alan olarak az yer tutuyor gibi görünen bir yol yapım veya genişletme çalışması, içinden geçtiği orman habitatını bölerek, insan baskısını artırarak aslında daha büyük bir alanı etkiliyor ve özellikle yaban hayatında orta ve uzun vadede tahribata yol açıyor. Datça Merkez’den Knidos’a yapılması planlanan yol genişletme çalışmasının böyle bir etkisi olacaktır.”
Fotoğraf: Dr.Deniz Özüt / DKM Arşivi
Datça hurması, Datça Yarımadası, Antalya Kumluca Karaöz Limanı’nda ve Bodrum
Gölköy’de bulunuyor, bunun dışında dünyadaki diğer bir yayılımı da Girit Adası (ÖÇKB & DKM 2008)
Orman alanlarını tahrip etmek için inşaat ya da tarım yapmaya gerek yok. Datça-Bozburun Yarımadası’na özgü ağaçlardan biri olan Datça hurması için önemli tehditlerden biri; zamanında yurtdışından ithal edilen palmiyeler ile Türkiye’ye gelen ve Datça’ya kadar yayılmış olan kırmızı palmiye böceği ve zaman içinde tüm Datça hurmalarının tahrip olmasına neden olabilir. Bununla ilgili olarak bugüne kadar yapılan görüşmeler, toplantılar, çözümler sunan raporlar işe yararmamış. Özüt, Datça hurmasının korunması sadece orman planlaması ile değil, park ve bahçelerin de planlanması, tarımsal zararlılarla mücadele, halkın desteği gibi birçok konu ile ilgili olduğu için somut adımlar atılması gerektiğini sözlüyor.
Geçen yıl Çetibeli’nde “rekor” defne üretimi gerçekleştirildi. Bu üretim ormanda genel bir tahribat yaratmasa da doğru planlanmadığı ve uygulanmadığı zaman defneler ve genel olarak maki örtüsü üzerinde olumsuz etkide bulunabilir. Dolayısıyla orman işletmelerinin yürüttüğü bu tür odundışı ürün üretimi titizlikle, planlı-programlı şekilde yapılmalı.
Fotoğraf: Dr.Deni Özüt / DKM Arşivi
Sığla, dünyada yalnızca Muğla civarında bulunan özel bir ağaç türü
Proje ekibi
Projede, DKM ekibi yanında ODTÜ Biyoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Can Bilgin görev aldı. Ayrıca, Muğla Orman Bölge Müdürlüğü, Marmaris Orman İşletme Müdürlüğü ve bağlı bulunan orman şefleri çalışmalara büyük destek oldu. Orman Genel Müdürlüğü, Orman İdaresi ve Planlama Dairesi ile buradaki plancılar, özellikle Sedat Akın ve Burhan Aydoğan proje çıktılarının orman planlarına aktarılması noktasında katkı sağladılar.
Datça-Bozburun’da yapılan çalışmanın başından sonuna kadar Orman Genel Müdürlüğü ve yerel teşkilatın, DKM ekibiyle beraber çalıştığını söyleyen Özüt, bu çalışmaların sonuçları orman planlarına yansıyacağı için ormancıların neyin nasıl olduğunu bilmek ve ortak bir karar ve bakış geliştirmek için bu çalışmalara yüksek katılım gösterdiğini emek harcadığını söylüyor. Geçtiğimiz yıl yenilenen orman planlarında bu çalışmaların yer aldığını dolayısıyla planları uygulamadan sorumlu orman teşkilatının gerekli hassasiyeti de göstereceğine inanıyor.
Datça-Bozburun ÖÇKB Çevre Düzeni Planı Revizyonu proje alanını nasıl etkileyecek?
“Bizim çalışmalarımız orman alanlarının planlaması ile birebir örtüştüğü için daha çok orman yönetim planları ile ilgili. Çevre Düzeni planı ise yerleşimler, tarım alanları ve bunların yakın çevresi üzerinde daha çok plan kararları alıyor. Ancak, özellikle Datça-Bozburun gibi geleneksel tarımın önemli bir yer tuttuğu alanlarda, ormanlar ve tarım alanları, özellikle zeytin ve badem bahçeleri gibi bahçeler, maki örtüsü ile iç içe geçmişlik, bir devamlılık gösteriyor. Yeni çevre planı bu gibi doğa ile bütünleşik geleneksel üretim şekillerini korumalı ve çevresindeki doğal orman örtüsü ile birlikteliğini devam ettirir şekilde yaklaşımlar ortaya koyabilmeli. Alandaki ormanların ve doğal yapı ile bütünleşik geleneksel yaşayışı, üretimi ve küçük ölçekli, köy tipi yapılaşma ve turizm desenini korumalı; insan baskısını artırıcı ve yoğunlaştırıcı büyük ölçekli turizmi çekecek yapılaşmayı özendirici yaklaşımlardan kaçınmalı.”
Fotoğraf: Dr.Deniz Özüt / DKM Arşivi – Datça-Bozburun’da ormanlık alanlar dışındaki vejetasyon, çoğunlukla boylu maki, garig ve friganadan oluşuyor
Makisiz bir Akdeniz düşünülemez!
“Maki, Akdeniz bitki örtüsüdür. Yani maki Akdeniz’e özgüdür ve sırf bu nedenle bile korunmalıdır. Makisiz bir Akdeniz düşünülemez!” diyen Özüt ekliyor:
“Akdeniz makilikleri tüm Akdeniz kıyıları boyunca uzanan ve birçok yerde kıyıdan daha içerilere giren özel bir bitki örtüsü.
Kızılçam ve makiler birçok yerde birlikte yayılış gösterirler. Ama makilikler genelde ormancılar tarafından ikincil bir örtü tipi olarak görülmekte ve birincil örtünün yani asıl olması gerekenin kızılçam ormanı olduğu sanılmaktadır. Oysa doğal gelişim süreci içerisinde makilikler ve kızılçam zaman ve mekan içinde değişen bir mozaik oluşturur. Dolayısıyla da insan eliyle, örneğin makiliklerin kesilerek yerine kızılçam ağaçlarının dikilmesi yoluyla, makiliklerin kızılçam ormanlarına dönüştürülmeye çalışılması, doğal yapının bozulması anlamına geldiğinden “kötü”dür. Makilikler birçok bitki ve hayvan türü için, kızılçam ormanının sağlayamadığı yaşam alanları da sağlayan, daha yüksek bitki türü çeşitliliğine sahip özel ormanlardır.”
Ekosistem bir bütündür
COMDEKS Programı içindeki projeler arasında da işbirlikleri oldu. DKM, proje kapsamında Doğa Araştırmaları Derneği’nin (DAD) koruma altındaki memeli türleri ile ilgili yaptıkları çalışmaların verilerini kullanarak özellikle bozayı, dağ keçisi ve karakulak ile ilgili olarak türlerin yarımadalardaki yayılışlarını modelleyip, haritaladı ve yaban hayatı açısından öncelikli orman alanlarının belirlenmesinde kullandı.
Datça-Bozburun Yarımadası’ndan yürütülen COMDEKS programı ile ilgili serinin ilk iki haberi için:
Datça’da öncelikli memeli hayvan türleri koruma altında
Bilgi tohumları Datça’da yayılıyor
(Gözde Kazaz / Özlem Katısöz/Yeşil Gazete)
Comments