Göbeklitepe: Dünyanın ilk tapınağı

Ahmet Yazman ile Urfa’da idik. Yazman, Dünyanın ilk tapınağı olarak kabul edilen ve ortaya çıkışıyla bir anlamda Dünya tarihini değiştiren Göbeklitepe hakkında üretilen ilk uzun metrajlı belgeselin yönetmeni. Kendisiyle Göbeklitepe hakkında söyleştik. Ben sordum, o cevapladı, buyrun siz de okuyun…

Göbeklitepe

Güneşin Aydemir: Merhaba Ahmet. Sen uzun bir süreden beri Anadolu sembolizmi ile ilgileniyorsun. Ve yine biliyoruz ki Göbeklitepe bu açıdan çok önemli bir yer. Peki sence Göbeklitepe nedir? Ne değildir?

Ahmet Yazman:Göbeklitepe günümüzden 12 bin yıl önce inşa edilmiş bir tapım merkezi. Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafından 1996 yılından bu yana kazılıyor. Bulunuşuyla neolitik arkeoloji ve insanlık tarihi, kurgusunu gözden geçirmek durumunda kaldı. Tarihsel açıdan pekçok tahminimizi değiştiren bir milat oldu. Bildiğimiz anlamda insanlık tarihini yeniden anlamlandırmak açısından önemli bir buluntudur Göbeklitepe.

G.A.: Bu söylediğini biraz açabilir misin?

Ahmet Yazman Göbeklitepe'de

A.Y.: Bizim bildiğimiz tarihte insan önce avcı-derleyici bir düzene göre yaşıyordu ve inanç sistemi de şamanik düzende idi. Doğanın güçlerine dair bir bütünsellik inancı vardı. İnancını icra etmek veya pekiştirmek için yerleşik yapılara ihtiyaç duymuyordu. Ardından tohumu kültüre alarak tarımsal düzene geçti. Biz tapınakların bu dönemde inşa edildiğini düşünüyorduk. Yani yerleşliklikle birlikte din ve dolayısıyla tapınaklar ortaya çıkıyor. Oysa Göbeklitepe insanların göçebe, avcı-derleyici düzende yaşadıkları bir döneme denk geliyor. Göbeklitepe ile insanın ritüel gerçekleştirmek amacıyla yapı inşa ettiğini görüyoruz. Aslında bir yapılar kompleksi bu. Tapınak kelimesi aslında bilimsel olarak yanlış, çünkü bildiğimiz anlamda din o dönemde henüz daha yok. Ama burada kesinlikle bir ritüel gerçekleştiriliyor.

G.A.: Bildiğim ve gördüğüm kadarıyla burada belli şekilde biçimlendirilmiş taşlar ve sembolik anlatımlar da mevcut…

A.Y.: Evet. Göbeklitepe’deki yapılar 2000 yıla yayılan bir süre kullanılmış. Üstüste yapılmış ve en erken (12 bin yıl önce) ile en geç (10 bin yıl önce) evreleri birbirinden farklı. Bu farklılıklar hem sembolik anlatımların değişiminden hem de yapıların mimari düzeninden anlaşılıyor. Erken olanlar spiral ve yuvarlak şekilde iken, geç olanlar köşeli, dikdörtgen yapıda.Buradaki sembolik anlatımlar da çok önemli. Bundan önce mağaralarda bulunan sembollerden kat kat daha üstün bir sembolik anlatım sözkonusu Göbeklitepe’de. Soyut “H” ve “O” harflerine benzer semboller, güneş ve ay sembolleri, çeşitli hayvan sembolleri (akrep, yılan, turna kuşu, domuz, tilki gibi) var. Bu sembollerin anlamları, ne amaçla kullanıldıkları hala tam olarak çözülemedi, hala muamma. Bu nedenlerle Göbeklitepe sadece bir arkeolojik kazı alanı değildir, bir dünya kültür mirasıdır, bu henüz kabul edilmedi ama edilecektir.

G.A.: Sence Göbeklitepe buluntusu, insanlığın şu anki ihtiyaçlarına ne gibi çözümler içeriyor? Mesajı nedir Göbeklitepe’nin?

A.Y.: İnsanın ihtiyacı eğer evrendeki varoluşunu anlamlandırmaksa bu soruyu 12 bin yıl önce de birilerinin sorduğunu bilmek benim içimi rahatlatıyor. Yalnız değilim! Şu anda elimizdeki buluntular, aklımızdaki sorulara cevap vermek için yeterli değil. Göbeklitepe 96’danberi kazılıyor ve daha kazılacak çok alan var. Mesela heykeller var. Heykellerde her uzuv detaylı olarak var ama ağız yok. Özellikle yapılmamış. Neden? Bir içe dönüşten mi bahsediliyor, yoksa bir sır mı var? Bunu bilmiyoruz ve daha pek çok soru var böyle cevaplanmayı bekleyen. Göbeklitepe daha uzun süre önemini koruyacak anlayacağınız.

G.A.: Göbeklitepe tam olarak anlaşılmadı. Sizce buradaki sorular cevaplamada nasıl bir yaklaşım izlenmeli?

A.Y.: Bütüncül bir yaklaşım! Sadece arkeoloji ile anlaşılması mümkün değil. Kaldı ki arkeoloji bile kendi içinde pek çok alt disiplinin desteğini alıyor. Paleozoologlar, paleobotanikçiler, taş bilimciler gibi. Ama buna ek olarak kutsal metinler, dinler tarihi, arkeoastronomi, kutsal geometri gibi pozitif bilim dışındaki uzmanlık alanları ile de bağı kurulmalı Göbeklitepe’nin ve sembollerinin. Göbeklitepe’deki sırlar ancak böylesi bütüncül bir yaklaşımla tam olarak anlaşılacaktır.

G.A.: Senin Göbeklitepe ile ilgili düşüncelerin?

A.Y.: Ben 2006’dan bu yana Göbeklitepe ile ilgili araştırmalar yapıyorum. Benim hala anlayamadığım şey, bu plan kimin elindeydi, kim, nasıl yaptı? Örneğin bu yapıların bulunduğu yerin tabanları su geçirmez, özellikle öyle yapılmış, neden? Bu tapınağı yaparken ki temel amaç ve temel erk, itki, motivasyon ne idi? Bu planı ortaya çıkaran bir rahip, bir şaman her kimse, bu bilgi ona nereden geldi? Atalarından mı kaldı, nasıl iletildi? Ben bunu anlamaya çalışıyorum.

*Belgesel hakkında ayrıntılı bilgi almak isteyenler http://www.dunyaninilktapinagi.com/ adresini ziyaret edebilirler.