By 
Gerçekte Türkiye’yi etkilemeye başlayan olasılıkla uzun süreli sıcak hava koşullarını, -ki sıcak dalgasına dönüşme olasılığı da var gelecek günlerde- geçen hafta boyunca “Avrupa’da yaşanan sıcak hava dalgaları ve küresel iklim değişikliği bağlamlarında, çeşitli radyo ve tv kanallarının canlı yayınlarında klimatolojik ve meteorolojik nedenleriyle birlikte önceden öngörmüştüm.
Öyle de oldu ve Türkiye Avrupa’da yaşanan afet boyutunda etkileri olan (sıcak dalgalarından ölümler, geniş alanlı çok sayıda orman, çalılık ve tarım alanlarındaki yangınlar, yangınların yol açtığı hava kirliliği ve sağlık sorunları, kırsal alanların, doğanın, ormanların, kırsal yerleşmelerin, tarihsel-kültürel eserlerin ve biyoçeşitliliğin gördüğü ciddi kayıp ve hasarlar, zararlar, yok oluşlar vb.) sıcak dalgasından yaklaşık iki hafta sonra 23 Temmuz 2022 tarihiyle birlikte uzun soluklu bir sıcak-çok sıcak ve kuru-kurak yaz havasının etkisine girdi.
Bu makalede, yukarıdaki girişte kısaca sözünü ettiğim bu koşulların nedenlerinin yanı sıra, hem sıcak dalgaları ve orman yangınlarının gelecek on günlük öngörüsünü (sonrasında da benzer hava durumu tiplerinin yaşanacağını biliyor ve bekliyoruz) hem de bunlara karşı uyarlarımı ve alınacak önlemleri ele alacağım.
Ne oldu?
Türkiye ve bölgesinde (Doğu Akdeniz ve Orta Doğu’yu içerir) bu tür uzun süreli sıcak-çok sıcak ve kuru-kurak hava durumu tipi devrelerine yol açan sinoptik ölçekli tropikal kökenli çok sıcak ve kuru hava durumu koşulları önceki günden (23 Temmuz 2022) başlayarak Türkiye’de etkili olmaya başladı. Muson alçak basıncının sirkülasyon temelli kuzeybatı uzantısı -yazın tropiklerarası yaklaşma kuşağının (ITCZ) kuzeye kayması ve Tibet platosu dâhil güney Asya’nın mevsim gereği çok ısınması ve termik kökenli bir alçak basıncın o bölgelerde oluşması nedeniyle- Pakistan, İran ve Orta Doğu üstünden, Azorlar yüksek basıncının sıcak dili batı ve güneybatıdan kuzey Afrika‘dan Türkiye’yi etkilemeye, hava sıcaklıklarının hızla yükselmesine ve havanın kurumasına yol açtı.
Bu dönemde, hemen her yaz mevsiminde yaşandığı gibi, Muson alçak basıncının (Türkiye’de Basra alçak basıncı ya da oluğu olarak da adlandırılabiliyor) Türkiye’ye güneydoğudan sokulan alçak basınç oluğu şeklindeki uzantısı, yarattığı kuzeyli hava tipi (yaz poyrazı havası) Torosların, batı ve güneybatı Anadolu dağ ve yüksek platolarının güney ve güneybatı yamaçlarında çok sıcak-çok kuru, basınç gradyanının kuvvetli olduğu yer ve zamanlardaysa kuvvetli ve hamleli rüzgârlı hava koşullarının oluşmasını yönlendirecek ya da tetikleyecektir.
Gelecek 10 güne ve daha sonrasına ilişkin çeşitli hava ve meteoroloji tahmin merkezlerinin kısa ve orta erimli tahmin ürünlerine dayalı öngörüsel hava tipi çözümlemelerimize göre, önümüzdeki en az 10 günlük dönemde Türkiye’nin genel olarak kuzeybatı, batı ve güney bölgelerinde, özellikle Batı Anadolu’da Biga Yarımadası, Ege (çok sıcak ve kuru), Güneybatı Anadolu ve Batı Akdeniz bölümleriyle (çok sıcak ve kuru), Antalya, Adana ve İskenderun yöreleri ve Güneydoğu Anadolu’nun hemen tamamıyla, Doğu ve İç Anadolu’nun batı ve güney bölümlerinde ortalama hava sıcaklıkları uzun süreli ortalamalarına kıyasla yaklaşık 3-6 santigrat derece (°C) daha sıcak geçecektir (Şekil 1a). Bu dönemde, en yüksek (maksimum) hava sıcaklıkları, Güney Marmara’nın güneyi, Ege Bölgesi, Antalya ve Adana-İskenderun yöreleriyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin hemen tamamında 40 °C’ye ulaşacak, Ege ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki bazı yerlerde 40 °C’yi aşabilecektir (örneğin, Aydın, Denizli, Kilis, Şanlıurfa, Diyarbakır, Batman, vb.) (Şekil 1b).
Şekil 1: 2 m’deki (a) günlük ortalama hava sıcaklıklarının uzun süreli ortalamalarından (1979-2000) farklarını (anomalilerini) ve (b) günlük en yüksek (maksimum) hava sıcaklıklarının 10 günlük ortalama öngörüsel hava durumu tiplerini gösteren haritalar (24 Temmuz – 2 Ağustos 2022). [Orijinal Harita Kaynak: ClimateReanalyzer.org.]
Ne yapmalı?
Bu yüzden, tropikal Afrika, Güney Asya ve Orta Doğu kökenli uzun süreli sıcak ve çok sıcak hava koşulları, bazı merkezlerde sıcak hava dalgalarına dönüşebilecektir. Bu nedenle hemen bugünden başlayarak sıcak ve çok sıcak hava koşullarının yaşanabileceğinin öngörüldüğü ya da beklendiği yerlerde (bölge, il, ilçe, köy, vb.), günün 11:00-17:00 saatleri arasında Güneş altında ve sıcakta kalmamaya çalışın. Günün bu saatlerinde yüksek enerji isteyen ve aşırı su kaybına yol açacak fiziksel etkinliklerden, şiddet derecesine göre -en düşükten en yükseğine doğru- sırasıyla ısı krampından, ısı bitkinliğinden ve yaşamsal tehlikeli sıcak çarpmasından (çok yüksek sıcaklıklarda şiddetli sıcak çarpması) ve susuz kalmaktan kaçının…
Özetle, “GÜNÜN ÖNERDİĞİMİZ 11:00-17:00 SAATLERİ ARASINDA GÜNEŞ ALTINDA KALMAMANIZI, AĞIR FİZİKSEL ETKİNLİK VE ÇALIŞMA YAPMAMANIZI VE BOL BOL SERİN SU, AYRAN, EV YAPIMI MEYVE SUYU, ŞERBET, LİMONATA VE ÇOK SICAK OLMAYAN ÇAY (KOLA VE DİĞER GAZLI İÇECEKLER DEĞİL) İÇEREK VÜCUT SICAKLIĞINIZI KONTROL ALTINDA TUTMANIZI, ARTIYORSA BUNU YAKINLARINIZDAN YARDIM ALARAK YA DA SAĞLIK KURULUŞLARINA BAŞVURARAK ÖNLEMENİZİ, BUNLARI YAPARAK İKLİM KONFORUNUZU YÜKSELTMENİZİ VE HER KOŞULDA SU GEREKSİNİMİNİZİ KARŞILAMANIZI ÖNERİYORUM!”
Ayrıca, yukarıdaki 10 günlük hava durumu öngörümüze göre, Türkiye’nin Güney Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde yangın tehlikesinin artacağını da açıkça bir kez daha ve güçlü bir biçimde vurgulamam gerekiyor.
Sonuç olarak, bugünle birlikte kez daha olasılıkla önümüzdeki en az 10 günlük dönemde zaman zaman kuvvetli ve hamleli esebilecek olan kurutucu rüzgârlar ve sıcak hava, patlamaya hazır birer yanıcı maddeye dönüşmüş olan, ormanlar, çalı ve makilikler, çayır ve meralar, anızlar, kuru tarla ve bahçelerin vb. daha da kurumasına neden olacaktır, yani yangına daha elverişli hale getirecektir.
Burada saydığım arazilerde, piknik yerleri, anız ve yerleşim alanlarının çevrelerinde yüksek alarm durumunda olunması gerekir.
Hangi nedenle olursa olsun bu günlerde çıkabilecek küçük bir yangın yönetilmesi ve denetlenmesi zor olacağı için büyük yangınlara dönüşebilir.
Comments