Hafta SonuKöşe YazılarıManşetYazarlar

Tarımsal sulama: Türkiye’de su israfının en büyük nedeni-Tuana Tantur

0

Su kıtlığı, 2021’de dünyanın karşı karşıya olduğu en büyük sorunlardan biri. Su tüketimi, dünya nüfus artış oranının iki katından daha hızlı bir şekilde artmaya devam ediyor ve BM Kalkınma Programı verilerine göre, su kıtlığı halihazırda küresel nüfusun yüzde 40’ından fazlasını etkiliyor.

Bu sorundan etkilenen ülkelerden biri olan Türkiye‘nin su tüketimi de dünyanın kalanında olduğu gibi her geçen gün artıyor; ancak artan iklim değişikliği ile yağış oranı giderek azalıyor. Tarımsal sulama, Türkiye’de bu sorunun temel nedeni olarak gösteriliyor. Su, nihayetinde sınırlı bir kaynak ve bu nedenle kullanım şeklinin iyileştirilmesi gerekiyor.

Şekil 1. Türkiye’nin toplam su bütçesi – Türkiye’deki su tüketiminin sektörel dağılımı

Şekil1’de, Türkiye’nin yıllık ortalama yağış miktarının 450 milyar metreküp (m3) olduğu gösteriliyor.

Bunun 219 milyar metreküpü buharlaşırken, 45 milyar m3 akiferlerde birikiyor. Nehirler ve göllerle birlikte yüzey suyunun 181 milyar m3 olduğu tahmin ediliyor. Buna ilaveten 6 milyar m3 komşu ülkelerden geliyor ve böylelikle Türkiye’nin brüt su potansiyeli 231 milyar metreküpe ulaşıyor.

Ancak ekonomik ve fiziki sınırlamalar göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye’nin yıllık işletilebilir su potansiyelinin 94 milyarı yer üstü ve 18 milyarı yer altı suyu olmak üzere 112 milyar metreküp olduğu tahmin ediliyor.

Şekil 1, 2016 yılında yıllık su tüketiminin 54 milyar m3 olduğunu gösteriyor ki bu da Türkiye’nin işletilebilir su potansiyelinin yaklaşık yüzde 50’sini kullandığı anlamına geliyor. Su tüketen sektörler arasında sulama, toplam su kullanımında yüzde 74 ile en yüksek paya sahip. Toplam suyun yüzde 13’ü evsel amaçlar için, kalan yüzde 13 ise sanayide kullanılıyor. Bu yüzdeler 2016 yılında sulamada 40 milyar m3 , evsel kullanımda 7 milyar m3 ve sanayide 7 milyar m3 suya denk geliyor. Türkiye Su Enstitüsü verileri, yüzdelerin 2020 yılında aynı kaldığını gösteriyor.

Falkenmark tarafından önerilen su stresi indeksi, 1989

Falkenmark Endeksi, ülkeleri yılda kişi başına düşen su potansiyeli miktarına göre sınıflandırıyor. Böylelikle, kıtlığı “yılda her bir kişi için mevcut olan yenilenebilir tatlı su miktarı” olarak ölçüyor. Kişi başına düşen su miktarının bin 700 m3’ün üzerinde olması, söz konusu ülkede su stresi olmadığı anlamına gelirken; bin 700 m3’ün altında ve bin m3’ün üzerinde ise o ülke su stresi ve benzeri bir durum yaşıyor.

Farklı yıllarda Türkiye’de kişi başı su miktarı

Türkiye’de 2000 yılında, kişi başı 4 bin m3 su düşüyordu ve herhangi bir su stresi söz konusu olmamıştı. Ancak günümüzde ülkemiz, yılda kişi başı bin 400 m3 su potansiyeli nedeniyle artık su sıkıntısı yaşayan bir ülke. Dışişleri Bakanlığı tahminlerine göre “2030 yılına kadar [su] miktarının kişi başı yılda bin m3’e düşerken, ülke nüfusunun 100 milyona ulaşacağı öngörülüyor.  Bu öngörü dikkate alındığında dokuz yıl sonra Türkiye su kıtlığı yaşayan bir ülke olabilir.

Su kaybının en büyük nedeni yüzeysel sulama

Ankara Üniversitesi Tarım Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama bölümü öğretim üyelerinden Belgin Çakmak ve Sertan Avcı, şu değerlendirmelerde bulunuyor:

“Açık su yolları ve kanalların kullanıldığı sulama şebekelerinde su kayıpları oldukça fazladır. Kayıpları önlemek için yeni sulama projelerinde borulu su dağıtım şebekeleri kullanılmaktadır. Bu nedenle, borulu sistemlerde; su kaybı en aza indirgenir ve su daha iyi korunur. Sulama yöntemleri açısından bakıldığında, en fazla su kaybı, yüzeysel sulama yöntemlerinin yüzde 35-60’ında meydana gelmektedir. Damla sulamada su kaybı minimumdur ve yüzde 5 ile yüzde 20 arasında değişmektedir. Tarımda su kaybını azaltmak ve su tasarrufunda su stresinin bulunduğu sektörlerde kullanılabilmesi için yağmurlama ve damla sulamanın yaygınlaştırılması gerekmektedir.”

Tarımda kullanılan su, Türkiye’de su stresinin ana nedenlerinden birini oluşturuyor. Su kayıp yüzdelerine bakıldığında, toplam suyun yüzde 74’ünün tarım sektörü tarafından tüketilmesine rağmen, sulama olması gerektiği kadar verimli değil. Düşük sulamanın temel nedenini ise geleneksel sulama teknikleri oluşturuyor. Tarımsal sulamadaki en büyük israf kaynağı olarak, çiftçilerin araziye aşırı miktarlarda su verdiği yüzeysel sulama olarak gösteriliyor. Yüzeysel sulama yüzde 35 ila yüzde 60’a kadar su kaybına neden olabiliyor; öte yandan, damlama sulama (toprak üzerinden veya suyu doğrudan kök bölgesine vermek ve buharlaşmayı minimuma indirgemek amacıyla yüzeyin altına gömerek ve suyun bitkilerin köklerine damlamasını sağlayarak su ve besin tasarrufu sağlayan bir tür sistem) sistemleri ile bu oran, yüzde 5 ila yüzde 20 bandında.

Devlet Su İşleri’nin hesaplamalarına göre, yüzeysel sulama yerine damlama sistemine geçilerek yüzde 65’in üzerinde tasarruf elde edilebilir. Etkili bir sulama yöntemine, İsrail‘in borulu su dağıtım şebekesini kullanan damla sulama yöntemi örnek verilebilir.

İsrail’in sistemi su damlalarını kontrol eden vanalardan oluşuyor ve bunların sulama hatları boyunca çok hassas bir şekilde yerleştirilmesi gerekiyor. Böylelikle İsrail yönteminin bir çöl arazisinde suyu en verimli şekilde kullanmayı amaçladığı anlaşılıyor.

Farklı ülkelerde kullanılan damla ve mikro sulama yöntemlerinin yüzdeleri

İsrail, tüm tarım arazilerini sulamak için damlama ve mikro sulama yöntemlerini kullanıyor. Veriler, ülkenin yüzde 100 damlama ve mikro sulama yöntemlerini kullanarak çok az su israf ettiğini de ortaya koyuyor. İsrail’i damlama ve mikro sulama yöntemlerinde yüzde 95 ile Fransa ve yüzde 62 ile Mısır takip ediyor. ABD, topraklarının yarısını damlama ve mikro sulama ile sularken, hem İtalya hem de İspanya arazilerinin yüzde 45’ini bu yöntemlerle suluyor. Türkiye’de ise sulanabilir alanların ancak yüzden 10’dan azı basınçlı sulama ile sulanıyor.

Devlet Su İşleri’nde görev yapan Jeoloji Mühendisi Nalan Azizoğlu, su sorununun “acil olduğunu ve ivedilikle ilgilenilmesi gerektiğini” söylüyor. Hükümetin harekete geçmesinin yanı sıra sivil halkın da sorun hakkında bilgilendirilmesi gerektiğini vurgulayan Azizoğlu, devletin sulama sektörüne gerektiği kadar destek vermediğini, su sorunu nedeniyle zor durumda kalmış olan birçok çiftçiyle tanıştığını anlatıyor.

Su stresinden kurtulmak için ne yapmalı? 

Tatlı su, artık stratejik öneme sahip olduğu düşünülen değerli bir kaynak. İklim değişikliği, hızlı kentleşme, sanayileşme ve nüfus artışı Türkiye’nin su stresi çeken bir ülke olmasına yol açmış durumda. Bu nedenle de suyun özellikle tarımda verimli kullanılması kritik önem taşıyor.

Yüzeysel sulama gibi, suyun en çok ihtiyaç duyulduğu zamanlarda büyük miktarlarda kaybedilmesine yol açan yöntemler yerine acil olarak basınçlı sulama sistemlerine geçiş büyük önem taşısa da bunun önündeki en büyük engel,  kurulumlarının nispeten pahalı olması nedeniyle çitçilerin tercih etmemesi.

Tarım uzmanı Ahmet Semih Uzundumlu, Türkiye’de toplumun gıda ihtiyacını karşılaması, sanayi sektörüne hammadde sağlaması, ihracata katkıda bulunması ve istihdam olanakları yaratması açısından tarımın büyük önem taşıdığını belirtiyor. Türkiye’nin geçmişte tarımsal ihtiyaçlarını kendi kendisine karşılayabilen bir ülke iken günümüzde bazı ürünlerin diğer ülkelerden ithal edilmesinin nedenlerinden birinin de de kısmen sulamaya verilen desteğin yeterli olmayışı olduğunu söyleyen Uzundumlu’ya göre, devletin tarımda su tasarrufu sağlayacak ve su kullanımını hedeflenen yüzdeye indirecek yeni basınçlı sulama yöntemlerine daha fazla destek vermesi gerekiyor. Suyun israf edilmediğinden emin olmak için bir izleme ve değerlendirme sisteminin bulunması da önem arz ediyor.

Kaynakça

  • Çakmak, Belgin, Sertan Avcı. “Supports Provided to Irrigation Systems in Turkey.” Nevşehir, Bilim ve Teknoloji Dergisi, 2017. DergiPark, doi.10.17100/nevbiltek.332091. 11 Mayıs 2021.
  • Demir, Yusuf. Tarımdaki Su İsrafı Korkutuyor”.  Sözcü Gazetesi, 11 Mayıs 2021.
  • “Figure 1. Overall Water Budget of Turkey.” Devlet Su İşleri, Mart 2020, 11 Mayıs 2021.
  • “Goal 6: Clean Water and Sanitation.” United Nations Development Programme, 2021, 11 May 2021.
  • “Graph 1. Sectoral Water Consumptions in Turkey.” Devlet Su İşleri, Mar. 2020, a. Accessed 11 Mayıs 2021.
  • DergiPark, 2017, 11 May 2021.
  • “Irrigation Methods.” Israel Agro, 11 May 2021. Tantur 7
  • Ruess, Paul. “Table 1. Water stress index proposed by Falkenmark, 1989.” The University of Texas at Austin, 2015.
  • Turkey’s 2nd VNR 2019 Sustainable Development Goals,  “Strong Ground towards Common Goals. Sustainable Development,  11 Mayıs 2021.
  • Turkey’s Policy on Water Issues.” Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs, 11 Mayıs 2021.
  • Uzundumlu, Ahmet Semih. “Tarım Sektörünün Ülke Ekonomisindeki Yeri ve Önemi”.  Alınteri, pp. 34-44. DergiPark,
  • White, Chris. “Understanding Water Scarcity: Definitions and Measurements.” Global Water Forum, 7 May 2012.

 

More in Hafta Sonu

You may also like

Comments

Comments are closed.