By 
2021 yılının en kötü anısı nedir denirse şüphesiz Marmara Denizi’nde görülen müsilaj felaketi ilk sırada yer alacaktır. Bu felaketle denizel ekosistemlerimize ne kadar hoyratça yaklaştığımız da bir kere daha ortaya çıktı. Ekolojinin sanayici iştahına kurban edildiğinin önemli bir göstergesi olan müsilaj, denizlerle ve diğer sucul kaynaklarla olan ilişkimizin de ne kadar problemli olduğunu gösterdi. Sanayi yatırımlarının doğal kaynakları ne derece tehdit ettiğinin tek göstergesi müsilaj vakası değil tabii, ancak en önemlilerinden biridir diyebiliriz.
Marmara Denizi uzun zamandır birçok anlamda tehdit altında. Bu tehditler kıyı tahribatından, plastik kirliliğine, atık boşaltımından aşırı ve kontrolsüz balıkçılık faaliyetlerine kadar çeşitli biçim ve formlarda. Hepsini anlatmaya bu köşe yetmez. Tüm bu tehditlerin de en önemli mağduru denizel biyoçeşitlilik. Çünkü Marmara Denizi biyoçeşitliliğine dair en erken kaynaklar ile günümüzdeki durumu kıyasladığımızda ortaya dramatik bir yok oluş hikayesi çıkıyor.
Yüzyıllara yayılan biyoçeşitlilik
Bu erken kaynaklardan en ulaşılabilir olan Karekin Deveciyan efendinin “Türkiye’de Balık ve Balıkçılık” kitabı. En güncel olanı ise deniz biyoloğu ve belgeselci Dr. Mert Gökalp tarafından kaleme alınan ,”İstanbul’un Deniz Canlıları” kitabı. Zaten Mert de kitabın girişine Karekin Deveciyan’ı koyarak bir saygı duruşu sergilemiş. Bu konunun bağlamının da doğru anlaşıldığının önemli göstergesi. Çünkü şimdiye kadar Türkiye kaynaklı bu tarz kitaplar salt fotoğraflarla süslü olan birer atlas olmanın ötesine geçememiş vaziyette. Bu durumun Mert’in kitabı için geçerli olmadığını söylemek mümkün. Arkasında çok yoğun emek ve çaba olan kitap İstanbul kıyılarına dair oldukça kapsamlı bir tarihsel arka plan ile birlikte herkesin anlayabileceği dilde bir kaynak özelliğinde.
Tarihsel arka plandan kastım M.Ö 5., 6. yüzyıllara kadar giden ve İstanbul’un denizel biyoçeşitliliğine dair çeşitli izler barındıran eserlere de değinmiş. Üzerinde balık bulunan paralardan, gravürlere, eskizlerden resimlere ve tablolara kadar birçok eser İstanbul’un denizel biyoçeşitliliği perspektifinden okuyucuya aktarılmış. Yani kitap aynı zamanda bir tarihsel kaynak niteliğinde. Zaten kapsamlı derken de bunu kast ediyordum. Mert ne var ne yok bir araya getirmiş ve okuyucuya derli toplu bir kaynak olarak sunmuş.
Mert dil konusunda da klasik akademisyen/STK kitabı dilinden uzaklaşarak konunun hikayeleştirilmesini oldukça iyi başarmış. Nitekim giriş yazısı olarak verdiği “Denizin Direnişi” bölümü de konuyu doğru yerden alarak sorunun kaynağının ne olduğuna dair çarpıcı tespitlerle okuyucuya sunmuş.
Kitap oldukça geniş kapsamlı olduğu için bir hayli kalın. İçerisinde 13 farklı gruptan 331 canlı türüne ait fotoğraf ve tanımlayıcı bilgi yer alıyor. Üstelik okuyucu için büyük bir kolaylık sağlayacak şekilde her bir canlı grubu için kolayca ayırt edilebilecek bir bölüm tasarımı yapılmış. Canlı sıralaması da bilimsellik gözetilerek taksonomik seviyeler dikkate alınarak düzenlenmiş. Bu dikkati ne yazık ki akademik ders kitaplarında dahi bazen göremeyebiliyoruz.
Kitapta İstanbul için oldukça önemli anlamları olan balık türlerine özel yer ayrılmış. Bunlar lüfer, orkinos, uskumru, kolyoz ve kılıç balığı gibi kimini artık göremediğimiz kimin ise görmekte zorlandığımız türler. Bu yok oluşun nedeni ve sonucuna dair de ipuçlarını görebiliyoruz: Boğaz kıyısında gezerken artık alelade görebileceğimiz deniz üzerindeki devasa gırgır tekneleri, müsilaj, tahribat ve daha bir sürü şey gibi…
Kitabın başlarında okurun kitabı nasıl kullanacağına ve sonunda da kitapta kullanılan terimlere dair bir de sözlük mevcut. Kısacası kitap tasarımından, içeriğindeki bilgilere ve izlediği aktarım sistematiğine kadar oldukça iyi bir kaynak kitap niteliğinde. Marmara Denizi’ni, İstanbul kıyılarını hem zenginlikleriyle hem de maruz kaldıklarıyla anlamak isteyenlerin kesinlikle sahip olması gereken bir kaynak.
Künye
Kitabın Adı: İstanbul’un Deniz Canlıları
Yazar: Mert Gökalp
İBB Yayınlar Koordinatörü: Cengiz Özkarabekir
Yayın Yönetmeni: Ahmet Bozkurt
İçerik ve Yayın Danışman: Vahit Uysal
Proje Koordinatörü: Oktay Uludağ
Editör: Tülay Özgür, Özlem Türkdoğan
Redaksiyon: Bülent Ulus
Kapak Tasarımı: Geray Gençer
Kitap Tasarımı: Erden Gümüşçü
Dil: Türkçe
Sayfa Sayısı:568
Ebat: 21,5x 26 cm
Cilt: Sert kapak
Baskı Yılı: 2022
Yayınevi: İBB Yayınları
Comments