Araştırma: OECD üyesi olmayan ülkelere plastik atık ihracatı açıklananın çok üzerinde

Yeni bir araştırma, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) üyesi olmayan ülkelere tahmin edilenden iki kat daha fazla plastik atık ihraç edildiğini gösteriyor.

Fosil yakıtlar ve kimyasalların karışımı ile elde edilen plastiklerde bulunan birçok kimyasal ciddi sağlık sorunlarına neden oluyor. Plastik atık ihracatı, önemli bir küresel sağlık ve çevre tehdidi olarak biliniyor. Ancak mevcut raporlama sistemleri, küresel olarak ticareti yapılan plastik atıkların hacimlerini olduğundan çok daha az gösteriyor.

Uluslararası Kirleticileri Yok Etme Ağı (IPEN) plastik atık ticaretinin izlenmesine yönelik mevcut sistemdeki boşlukları vurgulamak amacıyla İsveç‘teki Gothenburg Üniversitesi, Türkiye‘deki Çukurova Üniversitesi ve kar amacı gütmeyen bir kuruluş olan The Last Beach Cleanup‘tan araştırmacılarla bir araya geldi.

‣ HRW raporu: Türkiye’de dokuz yaşındaki çocuklar plastik atık tesislerinde, sağlıkları pahasına çalışıyor

Gizli plastikler hesaba katılsaydı…

Japonya, Birleşik Krallık, Avrupa Birliği ve ABD‘den OECD üyesi olmayan ülkelere ve Türkiye‘ye yapılan ihracata odaklanan bilim insanları “Plastik Atık Ticareti: Gizli Rakamlar” raporunda, genellikle gözden kaçan muazzam miktarlardaki plastik atık ihracatına dikkat çekiyor.

Mevcut sistem tarafından göz ardı edilen plastik atık kategorilerinden, tekstil ve atık kağıt balyalarındaki plastik atıklar olmak üzere sadece iki kategoriye odaklanan raporun bulgularından bazıları şöyle:

• Mevcut sistemler, gizli plastik atıkların iki türünden kaynaklanan 1,8 milyon tonunu gözden kaçırıyor.
• Gizli plastik atıklar da hesaba katıldığında, OECD üyesi olmayan ülkelere yapılan plastik atık ihracatı kayıtlarda belirtilenlerin iki katından fazla olabilir.
• Gizli plastikler hesaba katılsaydı, Birleşik Krallık’tan yapılan ihracat 18 kat, AB’den yapılan ihracat 2,2 kat, ABD’den yapılan ihracat ise 4,2 kat artış gösterirdi.
• Mevcut sistemin verilerine dayanarak, en büyük plastik atık ihracatçısının Japonya olduğu görülüyor; ancak gizli plastik atıklar göz önünde bulundurulduğunda, kullanılan tahmin aralığına bağlı olarak en büyük ihracatçı AB veya ABD olabilir.

‣ ABD’de geçen yıl plastik atıkların sadece yüzde 5’i geri dönüştürülebildi

‘Plastik üretimini önemli ölçüde azaltmalıyız’

IPEN Bilim ve Teknik Danışmanı Therese Karlsson, “Raporumuz, gerçekte ne kadar plastik atığın ihraç edildiği hakkında yeterince bilgi sahibi olmadığımızı gösteriyor” dedi: “Plastik atıklar, atıldıkları veya yakıldıkları yerlerde çevreyi kirleten ve insan sağlığını tehdit eden zehirli kimyasallar içeriyor. Ya plastik üretimini önemli ölçüde azaltmak ya da dünya çapında yaşamları tehlikeye atan, adaletsiz ve zararlı plastik ihracatı riskine maruz kalmamız gerekiyor.”

İhraç edilen atıklar uluslararası bir kodlama sistemi ile takip ediliyor, fakat sistem ihracatın malzeme türüne göre takibini yapmıyor. Araştırmacılar plastik atık ticaretini analiz etmek için genellikle bu kodlama sistemini kullanıyor, ancak plastik atıklar için belirlenen kod, plastikten yapılan malzemelerin atık olarak ticaretinin yapıldığı birçok senaryoyu gözden kaçırıyor. Örneğin, atık kağıt balyaları yüzde 30’a kadar plastik içerebiliyor, fakat bunlar mevcut sistemde sayılmıyor. Ayrıca, sentetik (plastik) giysilerin ihracatı, giysilerin çoğu kullanılamaz durumda olmasına ve doğrudan atık sahalarına atılmasına veya yakılmasına rağmen plastik atık olarak sınıflandırılmıyor.

Mevcut tahminlerin gözden kaçırdığı başka gizli plastik kategorileri de bulunuyor. Elektronik atıkların yüzde 20’si ihraç ediliyor ve e-atıklar yaklaşık yüzde 20 oranında plastik içeriyor. Öte yandan e-atığın yüzde 20’sinden azı geri dönüştürülüyor. Kullanılmış araba lastiklerinin dahil olduğu kauçuk atıkları, plastik atık ticaret koduna dahil edilmiyor. Endüstri ayrıca plastik atıkları, atıktan türetilmiş yakıtlar olarak da gizliyor. 

‣ AB’den tarihi karar: Diğer ülkelere atık sevkiyatı dönemi geride bırakılıyor

Atık ihracatı 17 yılda yüzde 77 artış gösterdi

Dünya nüfusunun yalnızca yüzde 16’sını oluşturmalarına rağmen, yüksek gelirli ülkeler dünyadaki atıkların yaklaşık yüzde 34’ünü üretiyor. Atıkların büyük bir kısmı, genellikle toksik kimyasallar içeren plastiklerden oluşuyor ve yüksek gelirli ülkeler, plastik atıkları, bunları yönetecek altyapıya sahip olmayan düşük ve orta gelirli ülkelere sık sık ihraç ediyor. Plastiklerden ortaya çıkan zehirli kimyasallar, atığın boşaltıldığı, toprağa gömüldüğü, geri dönüştürüldüğü, kontrollü veya açık havada yakıldığı yerlerde havayı, suyu, toprağı ve gıda zincirlerini kirletiyor.

Son on yıllardaki eğilimler, plastik atık miktarının ve atık ticaretinin ve elektronik atıklar gibi çok zehirli kimyasallar içeren plastikleri barındıran kategorilerdeki plastik atık ticaretinin arttığını gösteriyor. 2004 ile 2021 arasında AB’nin AB üyesi olmayan ülkelere yaptığı atık ihracatı yüzde 77 artış gösterdi.

‣ 40 örgütten dayanışma: Plastik atık ticareti konusunda araştırma yapan gazeteciler saldırı altında

Plastik üretimi arttıkça plastik atıklar da hızla artacak. Tahminler, 2050 yılına kadar 26 milyar ton plastik atık üreteceğimizi gösteriyor. Grupların raporunda da belirtildiği gibi, “Plastik üretimini azaltmaya yönelik küresel politikalar olmadan, yüksek gelirli ülkelerden gelir düzeyi yüksek olmayan ülkelere doğru eşit olmayan bir plastik atık takası söz konusu olmaya devam edecek. … Gelecek için sürdürülebilir atık yönetimi uygulamaları geliştirmek adına plastik üretiminin azaltılması ve plastiklerin yalnızca toplumun işleyişi için gerekli olduğu durumlarda kullanılması gerekiyor.”

Basel Sözleşmesi’yle 2021’de plastik atık ticaretinin tanınmaya ve kontrol edilmeye başlaması hayati önem taşıyor olsa da, soruna karşı bir kulağını kapatıp, sadece “plastik atık” sevkiyatı olarak çok açık bir şekilde etiketlenenleri ele almak mantıklı bir yaklaşım değil. 

Küresel çevre sağlığı ve adalet için zehirli ticarete son vermeye yönelik çalışmalar yapan kar amacı gütmeyen Basel Eylem Ağı’nın (BAN) İcra Direktörü Jim Puckett, “Hükümetlerin, düzenleyicilerden göz göre göre gizlenen küresel plastik atık boşaltımının tüm kapsamını ölçmesi ve ele almasının zamanı geldi” dedi.