Anayasa Mahkemesi yanılıyor: Polisin sendika hakkı var – Aziz Çelik

Anayasa Mahkemesi polis sendikasına vize vermedi. Anayasa Mahkemesi 29 Ocak 2014 tarihli toplantısında Ankara 9. İş Mahkemesinin, 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu’nun 15. maddesinin, (j) bendinin iptaline karar verilmesi istemini karara bağladı. Gerekçesi henüz yayınlanmayan mahkemenin özet kararı şöyle:

“4688 sayılı Kanun’un 15. maddenin (j) bendinde yer alan;

A- “Emniyet hizmetleri sınıfı…” ibaresinin Anayasa’ya aykırı olmadığına ve itirazın REDDİNE,

B- “…ve emniyet teşkilâtında çalışan diğer hizmet sınıflarına dahil personel…” ibaresinin Anayasa’ya aykırı olduğuna ve İPTALİNE”

Anayasa Mahkemesi kararına göre polisler sendika kuramayacak ancak emniyet teşkilatında çalışan sivil personel sendika kurabilecek ve sendika üyesi olabilecek. Anayasa Mahkemesi polise sendika yasağını iptal ederek son derece özgürlükçü bir adıma imza atabilirdi. Polisin sendikalaşması sadece polisin özlük hakları açısından değil, keyfi uygulamaların ve hukuksuzlukların önüne geçilmesi açısından da önemli bir adım olurdu. Yüzlerce polisin sırf yargı kararlarını uyguladıkları için sürgün edildiği bu günlerde Anayasa mahkemesi kararı polisi iyice korumasız bırakmıştır. Yazık olmuştur. Anayasa Mahkemesi sendikal haklar konusunda özgürlükçü değil tutucu davranmıştır.

Anayasa Mahkemesinin gerekçeli kararı yayınlanmadığı için polise sendika yasağına ilişkin kararın hangi gerekçelere dayandığı bilinmiyor. Ancak temel bir insan hakkı niteliğinde olan sendika hakkından polisin mahrum bırakılması gerekçesi ne olursa olsun özgürlükçü değil tutucu bir karardır ve uluslararası norm ve uygulamaların Anayasa Mahkemesi tarafından dikkate alınmadığını göstermektedir.

Polisin sendikalaşma hakkı üzerine T24’te bir kaç yazı yazmıştım. 14 Kasım 2012 tarihli yazımın başlığı “Emniyet Yanıltıyor: Polis Sendika Kurabilir” ( http://t24.com.tr/yazi/emniyet-yaniltiyor-polis-sendika-kurabilir/5877 ) şeklindeydi. Emniyet Genel Müdürlüğü’nün polisin sendika hakkını engellemesini eleştirmiştim. İdarenin bu yaklaşımının yüksek mahkeme tarafından da paylaşıldığı anlaşılıyor. Eski yazımın başlığını şöyle değiştiriyorum: Anayasa Mahkemesi Yanılıyor: Polisin sendika hakkı var.

Okumakta olduğunuz yazı daha önceki yazılarla benzerlikler taşıyor. Yüksek Mahkeme kararları dahil bunca hak ihlalinin yaşandığı bir ülkede insan haklarını sürekli tekrarlamakta yarar var. Bir kez daha tekrarlıyorum: Yanılıyorsunuz: Polisin sendika hakkı var!

Anayasaya uygun bulduğunuz 4688 sayılı yasanın 15 (j) bendi polisin sendika hakkına sınırlama getirmiyor, polisi tümüyle sendika hakkından yoksun bırakıyor. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve ILO denetim organları kararlarında da vurgulandığı gibi, sendikal haklar sendikalaşma, toplu pazarlık, toplu eylem ile grev gibi üç temel unsurdan oluşur. Bu haklardan grev hakkının bazı kamu görevlileri için sınırlanması mümkündür. Ancak herhangi bir çalışan kategorisi için öngörülen mutlak sendikalaşma yasağı uluslararası normlara aykırıdır. Türkiye’nin usulüne göre onayladığı temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası sözleşmelerle kanunların yanı konuda farklı hüküm taşıması durumunda çıkabilecek uyuşmazlıklarda uluslararası sözleşmelerin esas alınması Anayasanın 90. Maddesi gereğidir. Dolayısıyla polise mutlak sendika yasağının 90. Madde bağlamında (uluslararası çalışma normları) değerlendirilmesi gerekirdi.

Polise mutlak sendika yasağı uluslararası sözleşmelere aykırı

Hiçbir uluslararası sözleşmede polislerin sendikalaşmasına ilişkin yasak yoktur. yasaklamıyor. Ne ilgili ILO sözleşmelerinde, ne İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nde, ne Avrupa Sosyal Şartı’nda ne de AB Temel Haklar Şartı’nda polislerin sendikalaşmasını yasaklayan ve engelleyen bir hüküm yoktur. Uluslararası hukuk polisin sendikalaşmasını yasaklamıyor. Hiçbir uluslararası sözleşme taraf devletlere polise sendika hakkını yasaklama zorunluluğu getirmiyor.

Sendikalaşma hakkını düzenleyen belli başlı uluslararası sözleşme ve antlaşmalar şunlardır: ILO’nun 87 sayılı sözleşmesi, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi, Avrupa Sosyal Şartı ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı, AB Temel Haklar Şartı ve BM İkiz Sözleşmeleridir (BM Ekonomik ve Sosyal Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi ile Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi).

Tekrar vurgulamak gerekir ki, bu belgelerin hiçbiri polislerin sendikalaşmasını yasaklayıcı nitelikte değildir. Ancak bazı uluslararası sözleşmelerde (tümünde değil) polisler ve silahlı kuvvetler için sağlanan güvencelerin diğer çalışanlara göre daha sınırlı olduğu ve bu konuda ulusal makamlara ve mevzuata sendikalaşma hakkının ne ölçüde kullanılacağını belirleme imkanı verildiği bilinmektedir. Öte yandan uluslararası sözleşmelerin alt sınırlar getirdiği ve ulusal mevzuatın bunların üzerine çıkmasının önünde hiç bir engel olmadığını da vurgulamak gerekir. Dahası hukukun temel ilkelerinden birinin “şüphe durumunda özgürlük lehine yorum” (in dubio pro libertate) olduğu dikkate alınacak olursa uluslararası sözleşmeler iç hukukta polise sendika hakkı tanımak için bir dayanak olarak kullanılabilir. Anayasa Mahkemesinin bu özgürlükçü yorumla hareket etmesi ve insan haklarını koruyan bir karar vermesi beklenirdi.

Kısıtla olabilir yasaklama olmaz

ILO’nun 87 sayılı Sendika Özgürlüğü ve Örgütlenme Hakkının Korunması Sözleşmesi sendikalaşma hakkının güvenlik görevlileri için sınırlanması olanağını getirmiş ve bu sözleşmenin getirdiği güvencelerin silahlı kuvvetler ve polise “hangi ölçüde” uygulanacağını belirleme yetkisini ulusal mevzuata bırakmıştır (The extent to which the guarantees provided for in this Convention shall apply to the armed forces and the police shall be determined by national laws or regulations.) (9/1).

Diğer bir ifadeyle bu madde silahlı kuvvetlere ve polise kesin bir sendika yasağı koyma yetkisini içermez, görev ve yetkilerinin niteliği göz önüne alınarak polis ve ordu mensupları için öteki çalışanlara göre daha geniş ve özel sınırlamalar konulmasına olanak verir (Gülmez, 2005, 146).

Avrupa Sosyal Şartı (ASŞ), Gözden Geçirilmiş ASŞ ve AB Temel Haklar Şartı polisin sendikalaşma hakkını tanımaktadır. Polise sendika yasağı ASŞ hükümlerine aykırılık taşımaktadır. AB Temel Haklar Şartı’nın 12/1 maddesi hiç bir ayrım yapmaksızın herkesin çıkarlarını korumak için sendika kurma hakkını güvence altına almıştır. GG ASŞ (1996) ve AB Temel Haklar Şartı’nın (2000) daha yeni tarihli sözleşmeler oldukları dikkate alınırsa uluslararası hukukun polisin sendika hakkının genişletilmesi yönünde geliştiği net bir biçimde ortaya çıkar.

BM Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin 22. Maddesinde “Bu madde, silahlı kuvvetler ve polis teşkilatı mensuplarının bu hakkı kullanmaları üzerine hukuki kısıtlamalar (lawful restrictions) konulmasını engellemez” hükmüne yer verilmektedir Bu hüküm sendikalaşma hakkının kullanımının sınırlarına ilişkin ölçütleri (tümüyle ortadan kaldırma değil) taraf devletlere bırakmaktadır. Sözleşmede polise sendika yasağı yoktur.

Benzer bir sınırlama imkanı Ekonomik ve Sosyal Kültürel Haklar Sözleşmesinin 8/2 maddesinde de yer almaktadır. Ancak burada da yasak yoktur. Prof. Dr. Mesut Gülmez bu maddenin sendikalaşma hakkının kişiler yönünden uygulama alanının daraltılmasına olanak verdiğini ancak “yasal kısıtlamalar” ifadesinin bu iki güvenlik personeli için kesin bir sendika yasağı anlamına gelmediğinin altını çizmektedir (Gülmez, 2005, 129). Bu maddenin BM Genel Kurulunda görüşülmesi sırasında 8/2 kuralının silahlı kuvvetler, polis ve kamu hizmeti üyelerinin sendika haklarını yadsımadığı, yalnızca yasal kısıtlamalar olanağı öngördüğü açıklanmıştır (Gülmez, 2005, 116).

Kısaca polisin bazı sendikal haklarının kısıtlanması mümkündür ve uluslararası hukukta bu yönde düzenlemeler vardır. Ancak polisin sendikalaşma hakkından tümüyle mahrum bırakılması Türkiye’nin de onayladığı uluslararası normlara ve insan haklarına aykırıdır.

Bunca ülke yanılıyor mu?

Dünyada polislerin (ve hatta askerlerin) sendikalaşması yaygın bir uygulama Avrupa’da 27 ülkede toplam 35 polis sendikası var. Polis sendikasının olduğu ülkeler arasında komşularımız Yunanistan ve Bulgaristan da var. Polis sendikaları Avrupa Polis Sendikaları Konfederasyonu (EuroCop) adlı Avrupa ölçekli bir örgütün üyesi. EuroCop ise Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC)’a üye 10 Avrupa sendika federasyonundan biri.

EuroCop, sosyal Avrupayı, polisler için insan haklarını, demokratik denetim altında etkin bir polis hizmetini savunuyor ve polis hizmetlerinde özelleştirmeye karşı çıkıyor. Avrupa Polis Sendikaları Konfederasyonunun başkanı Anna Nellberg İsveçli bir kadın. Şu linki tıkladığınızda her ülkenin polis sendikasına ulaşabiliyorsunuz.

Avrupa dışında aralarında ABD, Fildişi Sahili, Gine, Malavi, Nijer, Senegal, Tunus ve Yeni Zelanda’nın da olduğu pek çok ülkede polis sendikası var. Hep birlikte yanılıyor olamazlar değil mi?

Anayasa Mahkemesi demokratikleşme konusunda büyük bir adım yerine yasakçı ve tutucu bir yaklaşımı benimsedi. Yazık oldu! Bundan sonrası İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin konusu.

Aziz Çelik – t24.com.tr, azizcelik.org

Kaynaklar: Mesut Gülmez (2005), Sendikal Haklarda Uluslararası Hukuka ve Avrupa Birliğine Uyum Sorunu, ve Dünyada Memurlar ve Sendikal Haklar (1996)