Bugün 14 Mart Dünya Nehirler İçin Eylem Günü. İlk kez 1997’de Brezilya’nın Curitiba kentinde düzenlenen Barajlardan Etkilenen Halklar Uluslararası Buluşması’nda yayınlanan bir deklarasyonla kabul edilen Dünya Nehirler İçin Eylem Günü 22 senedir bütün dünyada kutlanıyor. “Ölüm için değil, yaşam için su!” sloganıyla biten deklarasyonda[i] barajlar ve havzalar arası sutaşıma amaçlı hidrolik projelerin nehir havzalarına ve bu havzalardan geçimini sağlayan ve toplumsal kimliklerini nehirler üzerine kuran halkların verdiği zararlara dikkat çekilmişti.
Nehirler ve kadınlar
Her sene başka bir temayla kutlanan Dünya Nehirler İçin Eylem Günü, bu sene “kadınlar ve nehirler” başlığıyla gündemde. Uluslararası Nehirler adlı ABD merkezli bir STK tarafından 6-10 Mart arasında Nepal’de düzenlenen Kadınlar ve Nehirler Kongresi de aynı temayı ilk kez uluslar arası gündeme taşıdı. Kadın liderlerin suyun ve nehirlerin korunmasındaki öncü rolüne vurgu yapan konferansta dünyanın farklı ülkelerinden gelen onlarca kadın lider ve aktivist kendi nehirlerindeki başarı hikâyelerini, çıkardıkları dersleri ve geleceğe yönelik stratejilerini paylaşarak birlikte mücadelenin yollarını aradı.
Nehirler ve insanlar
Dünya Barajlar Komisyonu’nun 2000 yılında yayınlanan raporuna göre dünyanın nehirlerinin üzerinde 45 bin’den fazla büyük baraj kurulu durumda[ii]. Bu barajlar 40 ila 80 milyon insanı yaşadığı topraklardan göçe zorladı[iii]. Geçimlik tarımla uğraşan bu insanların çok büyük çoğunluğu kentlerde vasıfsız işçilere dönüşerek daha da yoksullaştı. Barajlara ve onların yerinden yurdundan ettiği insanlara dair verilerin günümüzde çok daha yüksek olduğunu biliyoruz. Sadece barajlar değil, büyüyen kentlerin artan su taleplerini karşılamak için gerçekleştirilen havzalar arası sutaşıma projeleri de benzer sorunlara neden oluyor. Nüfusu 750 binin üzerinde olan büyük kentleri için dünyada günde 504 milyar metreküp su toplamdaki uzunluğu 27 bin kilometreyi bulan kanallarla taşınıyor [iv](McDonald 2014).
Dünya Nehirler için Eylem Günü onlarca ülkede kutlanıyor
Her sene renkli etkinliklerle kutlanan 14 Mart’ı aha önceki yıllardan bazı fotoğraf kareleriyle analım.
Arjantin’de “Barajsız Patagonya” pankartı açan aktivistler 14 Mart’ı kanolarla nehirde gezinti yaparak kutlamıştı.
Filipinler’de 14 Mart 2017’de nehir tanrılarına yiyecek ve içecek sunulmuştu.
Hindistan’ın Teesta Nehri üzerinde “nehir kurumasın” çağrısı yapılmıştı (14 Mart 2017).
Türkiye’de bu sene nehirlerin sesi olan yok mu?
Bu sene Türkiye’den bir katılım olup olmadığı meçhul. Geçtiğimiz senelerde Dersim’de ve Hasankeyf’te Munzur ve Dicle nehirleri üzerinde yapılması planlanan barajları protesto eden etkinlikler yapılmıştı. Bu seneki 14 Mart’ta insanlar nehirlerin sesi olabilecek mi göreceğiz. Bugün en yakınınızdaki akarsuyu bulmaya çalışın. Bakalım toprağa hayat veren o damardan bir iz bulabilecek misiniz? Bulursanız suya güzel bir dilek üfleyin içinizden gelen ya da etrafındaki kirliliği azaltmak için birkaç arkadaşınızı toplayın temizliğe girişin. Bugün bir şey yapın nehriniz ve daha iyi bir gelecek için.
Halfeti’yi sular altında bırakan Birecik Barajı’na ithâfen 14 Mart 2016’da yapılan bir eylem
Akgün İlhan
Son notlar:
[i] Declaration of Curitiba (14 Mart 1997). https://www.rivernet.org/general/movement/curitiba.htm
[ii] Dünya Barajlar Komisyonu (2000). Dams and Development: A New Framework for Decision-making. https://www.internationalrivers.org/sites/default/files/attached-files/world_commission_on_dams_final_report.pdf
[iii] Dünya Barajlar Komisyonu (2000). Dams and Development: A New Framework for Decision-making. https://www.internationalrivers.org/sites/default/files/attached-files/world_commission_on_dams_final_report.pdf
[iv] McDonald, R.I. et.al (2014). Water on an urban planet: Urbanization and the reach of urban water infrastructure in Global Environmental Change 27: 96-105.
