Yükseliş ve Çöküş Raporu: Kömürlü termik santraller daha hızlı kapatılmalı

Global Energy Monitor’ün her yıl yayımlanan ‘‘Yükseliş ve Çöküş’’ raporuna göre, 2023’te dünyada işletmede olan kömür kurulu gücünde yüzde 2’lik bir artış yaşandı. Bu artışın üçte ikisi Çin’den kaynaklanırken, ABD ve Avrupa‘da emekli edilen kapasitenin diğer yıllara kıyasla daha düşük olması da bu artışı etkiledi.

Kömür kurulu gücündeki bu artışın 2023’ten itibaren ABD ve Avrupa’da kömürden çıkışın hızlanmasıyla kısa sürede tersine dönmesi bekleniyor. Çin’in 2025 yılına kadar 30 GW’lık kömürlü termik santral kapasitesini devre dışı bırakma hedefini tutturmak için derhal harekete geçmesi durumunda ise ilave kapasitelerdeki artışın daha da yavaşlaması bekleniyor.

‘Kömürün bu yılki durumu bir anomali’

Global Energy Monitor Kömür Programı Direktörü Flora Champenois rapor bulgularına ilişkin şu değerlendirmede bulundu:

“Kömürün bu yılki durumu bir anomali, zira tüm işaretler bu hızlı genişlemenin tersine döneceğini gösteriyor. Ancak kömür santrallerini emekliye ayırması gereken ülkeler bunu daha hızlı yapmalı ve yeni kömür santralleri için planları olan ülkeler de bunların asla inşa edilmemesini sağlamalıdır. Aksi takdirde Paris Anlaşması‘ndaki hedeflerimize ulaşmayı ve temiz enerjiye hızlı bir geçişin getireceği faydalardan yararlanmayı unutabiliriz.”

Türkiye’de yeni riskler var

Rapora göre Türkiye, 2023’te ne yeni bir kömürlü termik santrali işletmeye aldı ne de yeni bir inşaata başladı. Son zamanlarda, mahkeme ve devlet kurumlarının kararları, Kirazlidere Termik Santrali, Alpu Termik Santrali, Afşin-Elbistan C Termik Santrali ve Ilgın Termik Santrali de dahil olmak üzere birkaç projenin hayata geçirilmesini durdurdu veya engelledi.

Öte yandan, Türkiye’de hala altı kömürlü termik santral projesi bulunuyor. Üstelik 2023 yılında Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri arasında imzalanan ve 3 GW’a kadar yeni kömür yatırımlarını içeren on yıllık enerji anlaşması, Türkiye’de kömürlü termik santral kurulu gücünün artması riski oluşturdu.

Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Europe) Türkiye İklim ve Enerji Politikaları Sorumlusu Elif Cansu İlhan şöyle konuştu:

‘‘Yükseliş ve Çöküş raporu geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi bu yıl da küresel enerji üretiminde kömürün yerinin gittikçe daraldığını gösteriyor. Bu yıl Çin dışında dünyada yeni başlatılan termik santral inşaatları 2015 yılından beri en düşük seviyeyi gördü. Dünya genelinde termik santraller, yeterince hızlı olmasa da, emekli edilmeye devam ediyor.

Avrupa Birliği’nde geçtiğimiz yıl elektriğin sadece yüzde 12’sinin kömürden üretilmiş olması ve G7 ülkelerinde yapım aşamasında termik santral olmaması bunun örnekleri. Türkiye’nin henüz kömürden çıkış tarihi ve adil geçiş planlaması olmasa da 2053 net sıfır hedefi var. Türkiye, hem küresel iklim hedeflerine katkı sağlamak hem de 2053 net sıfır vizyonunu başarmak için bir an önce santral bazında kömürden adil çıkış planlarını kurgulamalı, planlama süreçlerine işçilerin ve yurttaşların katılımını sağlayarak kömür bölgelerinde yaşayanların daha fazla zarar görmesini önlemeli.’’

‣[COP28] Erdoğan iklim zirvesinde ‘artıştan azaltım’ hedeflerini övdü

Fosil Yakıtların Ötesi (Beyond Fossil Fuels) Kampanyacısı Duygu Kutluay ise bulgulara ilişkin şunları dile getirdi:

“Küresel kömür kapasitesindeki artış devam etmeyecek ve kömür yeniden düşüşe geçecek. 2023’te devreye alınan güneş ve rüzgar kapasitesinin yüzde 96’sı yeni kömür ve gaz santrali inşaatından daha ucuza gelirken, bu yenilenebilir projelerin yüzde 75’i fosil yakıt alternatiflerinden daha ucuz elektrik sunuyor. Türkiye bu eğilimleri ciddiye almalı ve kömür santrali projelerini iptal ederek elektrik üretim maliyetini düşüren ve çevreye zarar vermeyen uygun maliyetli yenilenebilir teknolojilere daha fazla yatırım yapmalı.”

Raporun diğer öne çıkan verileri ise şöyle:

• Küresel Kömür Santrali Takibi verilerine göre, 2023 yılında dünyada 69,5 GW kurulu gücünde kömürlü termik santral devreye alındı ve 21,1 GW devre dışı bırakıldı. Böylece küresel düzeyde işletmedeki kömürlü termik santral kapasitesi 48,4 GW artarak toplam 2,130 GW’a çıktı. 2023 yılında yaşanan bu artış 2016’dan bu yana gerçekleşen en büyük net artış oldu.
• Çin’de devreye giren yeni kömürlü termik santrallerdeki artış (47,4 GW ya da küresel ilavelerin yaklaşık üçte ikisi), Endonezya, Hindistan, Vietnam, Japonya, Bangladeş, Pakistan, Güney Kore, Yunanistan ve Zimbabwe’deki yeni kapasitelerle birlikte küresel artışı tetikledi.
• ABD ve Avrupa’da kömür santralleri emekliliklerinde yaşanan yavaşlama kömür kurulu gücündeki artışa katkıda bulundu.
• 2023 yılında dünyada emekli edilen toplam kurulu gücün yaklaşık yarısı ABD kaynaklıydı. ABD 2023 yılında 9,7 GW emekli ederek, 2022’teki 14,7 GW’a ve 2015’teki rekor düzeydeki 21,7 GW’a kıyasla, yavaşlamış oldu.
• Avrupa Birliği ülkeleri ve Birleşik Krallık, bu yıl dünyada emekli edilen kömür kurulu gücünün yaklaşık dörtte birini oluşturdu; Birleşik Krallık (3,1 GW), İtalya (0,6 GW) ve Polonya (0,5 GW) 2023 yılında bölgede en fazla kömür kapasitesi emekli eden ülkelerin başında yer aldılar.
• Küresel kömür filosunun geleceğinin nasıl biçimleneceği büyük ölçüde sektördeki büyümenin temel göstergelerinden biri olan yeni başlatılan kömür santrali inşaatlarına bağlı.
• Çin dışındaki ülkelerde yeni başlatılan inşaatlar geçen yılın ardından bu yıl da azalarak, verilerin toplanmaya başlandığı 2015 yılından beri en düşük seviyeyi gördü.