Yerel ekonomilerin geliştirilmesini amaçlayan yerel para birimiyle ilgili Tim Smedley’nin The Guardian’da yayınlanmış yazısını sizin için çevirdik:
“Eğer kendi yerel dükkanımdan £B ile alışveriş yaparsam, yerelde harcama taahhütümü alışveriş yaptığım dükkana devrediyorum”
Yerel para fikri, Viktorya ve Büyük Buhran dönemlerinin çaresiz zamanlarına dayanıyor. Ulusal para birimlerinin değeri düştüğünde, refah devleti sistemleri çöktüğünde piyasaya kuponlar ya da tamamlayıcı para birimleri çıkarılır ve ekonomi eski haline döndüğünde bunlar tedavülden kalkardı. Bugün, Totnes’dan Lewes’e, Brixton’dan Bristol’a yerel banknotlar geri geliyor. Sterline rakip olarak değil, sadece sürdürülebilir tüketimi sağlayacak bir potansiyel olarak.
Bristol Poundu (£B) 2012’den beri kullanılıyor. Uygulama Transition Town’ın (Geçiş Kasabası) Totnes (2007) ve Brixton’da (2009) yaptığı çalışmaların üzerine kurulu. 1100 üyesi ve 600 işletmesiyle sirkülasyonda 400.000£’dan fazla değerde £B var. Bristol Pound Kamu Yararı Şirketi Direktörü Stephen Clarke açıklıyor: “Amacımız sterlin yerine bir para birimi sunmak değil, amacımız yerel bağımsız işletmeleri desteklemek … toplum katılımını geliştirmek ve üyelerin tedarik zincirlerini kısaltarak daha yeşil olmalarını desteklemek.”
£B’nin yarısı -ki £B, sterlin ile 1’e 1 denk gelecek değişim oranına sabitlenmiş durumda- piyasada kalpazanlığa karşı standart araçlarla basılı kağıt banknotlar olarak bulunuyor. £B’nin diğer yarısı, dijital olarak harcanıyor ve B2B (işletmeden işletmeye) işlemlerinde ya da devlet dairelerine harç ödemelerinde kullanılıyor (ki karşılığında kent yönetimi Belediye Başkanı George Ferguson’un maaşını £B olarak ödüyor). Alışveriş yapanlar ödemelerini cep telefonu mesaj ile de yapabiliyor ve bu da kredi kartından daha hızlı bir yöntem ve Clarke’nın söylediğine bazı büyük bankaların ilgisini çekmeye başlamış bir uygulama.
Clarke’a göre “Eğer cebimde £B’im varsa ve kahve içmek için dışarı çıkmışsam ve o mahallede var olan 3 kafeden bir tanesi £B kabul ediyorsa onu tercih ederim.” Yani bu işletmeler, normalde onların dükkanlarını seçmeyecek müşterileri bu sistem sayesinde çekebiliyor.
Tabi doğal olarak söz konusu bu tür bir yerel para sistemini tercih etmek olunca akıllara şu soru geliyor: Yanımda standart bir onlukla her hangi bir yerde istediğim yerde alışveriş yapacakken neden kendimi kısıtlayayım ki?!
Clarke’e göre yanıt şu: Eğer kendi yerel dükkanımdan £B ile alışveriş yaparsam, yerelde harcama taahhütümü alışveriş yaptığım dükkana devrediyorum. Eğer sterlinle alışveriş yaparsam paranın nereye gideceğini bilemiyorum … bu konuda yapılmış bir dolu akademik çalışma var: Büyük süpermarketlerin birinden alışveriş yaptığınızda 10 poundun 9’u o yöreden çıkıyor. Eğer £B ile alışveriş yaparsanız, harcadığınız o 1o pound yerelde ortalama 8 kez dolaşacak yani 8 kez o yörede el değiştirecek.
Yeni Ekonomi Vakfı’ndan (New Economics Foundation) kıdemli araştırmacı Josh Ryan-Collins bu konuyu araştırmış, yerel para kavramının titiz, dikkatli bir ekonomik argüman üzerine kurulu olduğunu söylüyor. “Küçük bağımsız işletmeler, parayı tekrar kendi yerelleri içinde harcamaya daha meyilli ve bu koşulda kazandıkları her birim poundun çarpan etkisi daha yüksek. Yani eğer kişiliksiz birbirinin kopyası cadde markaları yerine bu bağımsız dükkanlardan alışveriş ederek yerel ekonominin canlanmasını istiyorsanız, bu tür ödeme planlarının doğrudan bu meseleye değindiğini ve yerelde iş alanları yarattığını da göreceksiniz.”
Bristol’daki ‘wholefood’ toptancısı Essential Trading bunu doğrudan deneyimledi. 40 milyon sterlinlik cirosu ve 110 çalışanı olan firma Güneybatı’daki satış yerleri dışında Birleşik Krallık ve Avrupa’daki dükkan ve işletmelere de ürün tedarik ediyor. Firmanın finans direktörü Richard Crook’un açıklamasına göre firma, bu yılın ilk 3 ayında 35.000 sterlin parayı özellikle küçük dükkanlardan £B şeklinde aldı. Crook: “£B işletme rehberi gibi basit bir çalışma tüm £B işletmelerini içeriyor ve ihtiyacımız olan her hangi bir ürün ya da hizmeti vereni buradan bulabiliyoruz… Yerel müşterilerimiz ki bu da gelirlerimizin %7-10’u ediyor, £B şekilnde geliyor.” Essential Trading, işletmesi ile ilgili harçları Bristol Pound’u ile öderken çalışanlarının ücretlerinin bir kısmını da £B ile ödemenin yollarını araştırıyor.
Tahminen şu an dünya çapında planlananların yanında 250’in üzerinde yerel para uygulaması var. Clarke, Sardunya ve Katalonya’daki yeni yeni başlayan yerel para sisteminin kurulmasına yardımcı oluyor. Ayrıca Yeni Ekonomi Vakfı da dijital bir takas sistemi olan Nantes’ SoNantes parası ve Hollanda menşeiili hiperyerelin ötesine geçip bölgeler arası KOBİ ve bağımsız satış yerlerini birbirine bağlamayı ve böylece çok uluslu şirketlere ve zincir mağazalara karşı dirençlerini arttırmayı hedefleyen TradeQoin gibi 6 pilot projeyi kapsayan bir Avrupa Birliği projesi içinde yer alıyor.
Sistem, işletmeler arası kredi verme planları ile yıllardır süregelen bankaların küçük işletmelere kredi vermeme (ki Hazine tersini iddia etse de) sorununu da çözüyor. Ryan-Collins, “son 10 yıl içinde bankalar tarafından piyasaya sağlanan yeni paranın sadece %10’u işletmeler için sermaye yatırımı oldu. Geri kalanı toplumsal olarak tamamen yararsız”
Yerel para, devrimsel değil tamamlayıcı olarak görülmeli. “Bristol’ın yıllık gayrisafi hasılası milyarlar değerinde – umudumuz bunun içinde 2 milyon £, 5 milyon £, 10 milyon £ gibi bir miktara ulaşmak.” diyor Clarke, “ki bu da çok küçük bir kısmı oluştursa da sisteminin başarısını üye sayısı ya da piyasadaki £B ile ölçmüyoruz. Ölçümüz, alışveriş caddelerinin aynılaşması, bağımsız, müstakil ticarete ve yerel ekonomiye destek gibi meselelerle ilgili yarattığımız farkındalık. Yerel bir konu gibi gözükse de ulusal hatta uluslararası çapta yankıları etkileri olan bir konu.
Yazının aslına linkten ulaşabilirsiniz.
(The Guardian, Yeşil Gazete)
