UNDP’nin 2022 İnsani Gelişme Endeksi: 10 ülkenin 9’u insani gelişmede geriliyor

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından bugün yayımlanan 2022 İnsani Gelişme Raporu’na (İGR) göre küresel çapta insani gelişim kazanımlarında gerileme yaşanıyor.

“Belirsiz Zamanlar, Huzursuz Yaşamlar: Dönüşen Dünyada Geleceğimizi Şekillendirmek” başlıklarını taşıyan rapor, daha umutlu bir geleceğe ulaşmak için belirsizlikleri fırsatlara dönüştürmeye dair önerileri tartışıyor.

Bir endişe dünyasında yaşıyoruz

UNDP’nin İnsani Gelişme Endeksi, insan refahını gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYİH) gibi gelir odaklı göstergelerin yanı sıra uzun ve sağlıklı yaşam, bilgiye erişim ve insana yakışır yaşam standardı olmak üzere üç temel ölçümü baz aldı.

Raporda şu ifadeler yer aldı:

“Bir endişe dünyasında yaşıyoruz: Devam eden Covid-19 salgını, Ukrayna‘da ve başka yerlerde savaş, rekor kıran sıcaklıklar, yangınlar ve fırtınalar…

Her biri, dünya çapındaki yaşamları sarsan, ortaya çıkmakta olan yeni bir belirsizlik kompleksinin rahatsız edici bir tezahürü. Bunlar küresel ölçekte üç yeni etkileşim halindeki belirsizlik katmanı tarafından yönlendiriliyor: Antroposen’in (insan çağının) istikrarsızlaştırılmış gezegen sistemleri, küresel baskıları hafifletmek için kapsamlı toplumsal dönüşümlerin arayışı ve yaygın, yoğunlaşan kutuplaşma.”

Hayal kırıklığı ve yabancılaşma

Bu başlıklar şu bulgularla destekleniyor:

• “Siyasi kutuplaşmayı görmezden gelmek mümkün değil. Bu, sosyal medya ve eşitsizliklerle körükleniyor. Pek çok insan, özellikle de gençler, siyasi liderleri tarafından hüsrana uğramış hissediyor.
• Güven, şüpheye göre geri planda kaldı. Dünya genelinde insanların yüzde 30’undan daha azı, başkalarına güvenilebileceğini düşünüyor: Bu kayıtlardaki en düşük oran.

• Silahlı çatışmalar artıyor: İlk defa 100 milyondan fazla insan, çoğu kendi ülkelerinde olmak üzere zorla yerinden edildi.
• Antroposen, pandemilerden, değişen iklime ve gıda güvenliğine kadar travmalar etiriyor. Bu, zihinsel sağlığımıza zarar veriyor.
• COVID-19 bize ne beklememiz gerektiğini gösterdi. Pandeminin ilk yılında, temel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlananlar ve daha fazla ücretsiz işi omuzlayan kadınlar orantısız bir şekilde etkilendiğinden, depresyon ve kaygı yüzde 25’ten fazla arttı.

Türkiye’de de gelişim yavaşladı

Türkiye, İnsani Gelişme Endeksi’nde (İGE) yer alan 191 ülke arasında 48’inci sıraya yerleşti. Türkiye böylelikle, endeks sıralamasındaki en yüksek kategori olan “çok yüksek insani gelişme” kategorisinde üst üste üçüncü kez yer aldı.

Ancak dünyadaki pek çok ülke gibi Türkiye’nin de insani gelişmedeki ilerlemesi, COVID salgını ve zorlu küresel ekonomik koşullar nedeniyle, son yıllarda yavaşladı.

Türkiye’nin 1990 yılında 0,600 olan İGE değeri, yüzde 39,7 artarak 2021 yılında 0,838’e yükseldi.

1990 ve 2021 yılları arasında Türkiye’de İGE’nin her üç boyutunda da ilerlemeler görüldü: Doğuşta beklenen yaşam süresi 8,3 yıl; ortalama öğrenim süresi 4,2 yıl ve beklenen öğrenim süresi 9,3 yıl arttı. Türkiye’de kişi başına Gayrisafi Milli Hasıla (GSMH) ise aynı dönemde yaklaşık yüzde 139 oranında artış gösterdi.

Eşitlikte geriye düşüyor

Ancak Türkiye’nin sıralaması, İGE eşitsizliklerine uyarlandığında aşağılara düşüyor.

İGE toplumsal cinsiyet eşitliğine uyarlandığında ise erkekler kadınlara oranla daha yüksek insani gelişme seviyelerinden yararlanıyor ve Türkiye’nin sıralaması 170 ülke arasında 65’inci’liğe geriliyor.

İlk kez beton ve asfalt, Dünya’nın biyokütlesinden daha ağır basıyor.

Mikroplastikler, okyanusun en derin seviyelerine, en yüksek dağlara, akciğerlerimizi ve kanımızı kirletiyor.

Dünyadaki insanların üçte biri stresli hissediyor

İGE sıralamaları, UNDP tarafından her yıl yayımlanan İnsani Gelişme Raporu’nun önemli bir bölümünü oluşturuyor.

Raporun “Belirsiz Zamanlar, Huzursuz Yaşamlar: Dönüşen Dünyada Geleceğimizi Şekillendirmek” başlıklı 2022 versiyonu, “bir krizden diğerine savrulan ve yangınları söndürmekle çok meşgul olduğu için karşılaştığı sorunların kökündeki nedenler ile mücadele edemeyen bir dünyayı” tasvir ediyor:

Güvensizlik ve kutuplaşma birbirini besleyerek çözümleri hayata geçirmek için gereken dayanışmayı engelliyor.

Raporun bulguları arasında, dünya genelinde insanların üçte birinin stresli hissettiği ve üçte birinden azının başkalarına güvendiği de yer alıyor.

İki yıldır küresel gelişmede gerileme var

UNDP, bugüne kadar ilk kez, İGE’de peş peşe iki yıldır küresel çapta gerileme olduğunu açıkladı. İnsani gelişme, 2016 yılı düzeyine gerileyerek, dünyada Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları doğrultusunda katedilen gelişmenin büyük bölümünü tersine çevirdi.

Bu tersine dönüş neredeyse evrensel boyutta çünkü Türkiye de dahil olmak üzere ülkelerin yüzde 90’ından fazlasında İGE ya 2020 ya da 2021 yılında geriledi.

Ülkelerin yüzde 40’ından fazlasında ise İGE her iki yılda da geriledi ki, bu durum derinleşen bir krize işaret ediyor.

Rapor, dünyanın rotasında keskin bir dönüş olmazsa, daha ağır yokluklar ve adaletsizliklerin bizi beklediğini savunuyor.

UNDP Başkanı Achim Steiner, şunları söyledi:

“Dünyamız, peş peşe gelen krizlere yanıt vermeye çabalıyor. Hayat pahalılığı ve enerji krizlerinde gördük ki, fosil yakıtları sübvanse etme gibi anlık çözümlere odaklanmak çekici gelse de bugünü kurtarma taktikleri nedeniyle, yapmak zorunda olduğumuz uzun vadeli sistemik değişiklikler daha da gecikiyor.”

Geleceği güvence altına almak için zaman aralığımız daraldı

Rapor, yeni bir rota çizmek için (yenilenebilir enerjiden küresel salgınlara hazırlığa uzanan) yatırım ve toplumların bu belirsiz dünyada iniş çıkışlara hazırlıklı olabilmesi için (sosyal güvenceler de dâhil olmak üzere) sigorta odaklı politikaların uygulamaya konulmasını tavsiye ediyor.

Teknolojik, ekonomik, kültürel gibi birçok biçimi olan yenilik ise, karşımıza çıkabilecek her türlü zorluğa yanıt verme kapasitemizi güçlendirebilir.

Steiner, “Belirsizliklerin tanımladığı bir dünyada, birbiriyle bağlantılı ortak sorunlarımızı çözmek için küresel dayanışma duygusunu yeniden güçlendirmemiz gerekiyor. Sistemlerimizi baştan tasarlamak, kararlı iklim eylemi ve herkes için yeni fırsatlar üzerine kurulu bir geleceği güvence altına almak için zaman aralığımız daraldı” şeklinde konuştu.

UNDP İnsani Gelişme Raporu Ofisi Direktörü ve raporun başyazarı Pedro Conceiçâo ise şöyle diyor:

“Gezegenimizi de korumamız ve insanlara daha güvenli hissetmeleri, kendi yaşamları üzerinde yeniden kontrol sahibi olmaları ve geleceğe umutla bakmaları için gerek duydukları araçları da sağlamamız gerekiyor.”

Belirsizliğin içinde yönümüzü bulabilmek için, insani gelişme çabalarımızı yoğunlaştırmalı ve insanların varlık veya sağlığını yükseltmenin ötesine bakmalıyız.