Türkiye’de hava kirliliği ulusal limit değerin üzerinde

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı‘nın 2023 Hava Kalitesi İzleme Raporu‘na göre ülke genelindeki 304 hava kirliliği ölçüm istasyonundan elde edilen veriler, partikül madde yoğunluğunun ulusal limitleri aştığını gösteriyor.

Ülkedeki istasyonların yarısından fazlasında, hava partikülleri (PM10) için belirlenen ulusal sınır değerlerin üzerine çıkıldığı belirlendi. Dünya Sağlık Örgütü‘nün (DSÖ) belirlediği daha sıkı limitler çerçevesinde ise, sadece yedi ölçüm istasyonu temiz hava sınırları içinde kaldı.

Rapora göre, ülkede PM10 ölçümü yapılmayan 20 istasyon bulunurken, aktif istasyonların çeyreğinden bile daha azında yüzde 90’ın üzerinde verimli veri toplanabiliyor. Türkiye‘deki yıllık ortalama limit değer, bir metreküp hava için 40 mikrogram (µg/m³) olarak belirlenmişken, DSÖ bu rakamı 15 mikrogram olarak saptıyor.

DW Türkçe’de yer alan habere göre partiküler maddenin esas kaynakları fabrikalar, enerji tesisleri, yakma tesisleri, inşaat faaliyetleri, yangınlar ve rüzgâr olarak sıralanıyor. Partiküllerin boyutu aerodinamik çapları 2,5 mikrometreden (μm) küçük olanlar PM2,5 ve 10 mikrometreden küçük olanlar PM10 olarak tanımlanırken, bu partiküller solunum sisteminde depolanabiliyor.

Dünya Sağlık Örgütü, PM2,5 için yıllık ortalama metreküpte 5 mikrogram limit değer belirlerken, Türkiye’de bu partikül madde için Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği’nde belirlenen herhangi bir ulusal limit bulunmuyor.

‣ Hava kirliliği yüzünden dünyada her yıl 1 milyondan fazla kişi ölüyor
‣ İstanbul’da hava kirliliği yüzde 3 arttı
‣ Hava kirliliği ve iklimle ilgili çaba gösteren ülkeler hangileri, Avrupa ne yapıyor?

Hava kirliliği rekoru Kahramanmaraş’ta 

Geçen yılın PM10 ölçümlerine göre Türkiye’de havası en kirli illerin başında metreküpte 125 mikrogram ortalama değerle Kahramanmaraş geliyor.

Rapora göre Kahramanmaraş Kent Meydanı‘nı, İstanbul-Göztepe (116), Hatay-İskenderun Merkez (96), Malatya, Iğdır ve Konya-Selçuklu (86), Mersin-Akdeniz (84), Kahramanmaraş-Elbistan ve Osmaniye (79), Aydın-Nazilli ve Konya-Karatay (77) izliyor.

Havası en temiz yerler neresi?

Hava kirliliğini ölçen 304 istasyonun 297’sinde ise Dünya Sağlık Örgütü’nün limit değerinin (metreküpte 15 mikrogram) üzerine çıkıldığı görüldü.

Raporda DSÖ’ye göre PM10 limiti açısından en temiz havaya sahip olan yerler Kastamonu-Azdavay (12) ve Sinop-Erfelek (12) oldu.

Bu istasyonları Antalya-Alanya (13), Balıkesir-Erdek (14), Konya-Sarayönü (14), Trabzon-Uzungöl (15), Artvin-Hopa (15) izledi.

Fotoğraf: Eilis Garvey / Unsplash

Avrupa’da hava kalitesi son 20 yılda iyileşti

Guardian’ın aktardığına göre, son 20 yılda Avrupa‘da hava kirliliği seviyeleri iyileşme gösterdi. Ancak bu iyileşmelere rağmen, Avrupa nüfusunun büyük bir çoğunluğu, Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği seviyelerin üzerindeki alanlarda yaşıyor.

Yaklaşık yüzde 98’i, DSÖ’nün sağlıksız seviyelerde olduğunu belirttiği küçük partiküller olan PM2,5’ın bulunduğu bölgelerde yaşayan Avrupalılar, PM10 için yüzde 80 ve azot dioksit için yüzde 86 oranında sağlıksız hava kalitesine maruz kalıyor.

Barcelona Küresel Sağlık Enstitüsü (ISGlobal) tarafından yönetilen araştırma, Avrupa’nın 35 ülkesinde yer alan bin 400’ü aşkın bölgede hava kirliliğinin düzeylerini değerlendirdi ve sonuçlar 543 milyon kişiyi kapsadı. Araştırmanın baş yazarı Zhao-Yue Chen, Avrupa’daki iklim değişikliği tehditlerinin hızla arttığı bir dönemde, özellikle PM2,5 ve ozon ile ilişkili kirlilik günlerine yönelik özel müdahalelerin gerekliliğine vurgu yapıyor.

Nature Communications dergisinde yayınlanan sonuçlar, Avrupa’nın çoğu bölgesinde asılı partikül maddesi (PM2,5 ve PM10) ve azot dioksit (NO2) seviyelerinin azaldığını gösteriyor. PM10 yıllık %2,72, PM2,5 yıllık %2,45 ve NO2 yıllık %1,72 oranında azalma gösterdi.

‣ Şeffaf olmayan hava kalitesi verileri TBMM gündeminde: Bakanlık hava kirliliğine karşı ne yapıyor?
‣ Türkiye’de hava kalitesinin iyileştirilmesiyle insan ömrü ortalama 1,6 yıl kadar uzayabilir

Birçok Avrupa şehri, partikül kirliliğini azaltan düşük emisyonlu bölgeler uyguladı ve bazı ülkeler, özellikle Polonya, kömürlü sobalara olan bağımlılıklarını azalttı. AB’nin endüstriyel emisyonlar üzerine direktifleri, işletmelerin kirliliği azaltmalarına yardımcı oldu.

Ancak sorunlu bölgeler hala mevcut. Çalışma döneminde, PM2,5 ve PM10 seviyeleri kuzey İtalya ve doğu Avrupa’da en yüksek olarak kaydedildi. Yüksek NO2 seviyeleri, kuzey İtalya’da ve Batı Avrupa’nın bazı bölgelerinde, örneğin Birleşik Krallık‘ın güneyinde, Belçika ve Hollanda‘da kaydedildi. Yüksek azot oksit seviyeleri, astım gelişimine katkıda bulunabilir ve solunum enfeksiyonlarına karşı duyarlılığı artırabilir.

Hava kirliliği, her yıl Avrupa genelinde 400 binden fazla erken ölümle ilişkilendiriliyor.

Uzmanlar, Avrupa’daki havanın Dünya Sağlık Örgütü rehberlerine uygun olması halinde, 200 binden fazla ölümün önlenebileceğini belirtiyor. Partikül kirliliği, özellikle enerji üretimi, evsel ısıtma ve motorlu taşıtlar aracılığıyla katı ve sıvı yakıtların yanması sonucu ortaya çıkıyor. Ayrıca, diğer kirleticiler arasındaki kimyasal reaksiyonlar yoluyla havada da oluşabiliyor.