Finansman arayan Rusya, Akkuyu’dan kurtulmak mı istiyor?

Bugün Rusya‘nın Soçi şehrinde gerçekleşen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin görüşmesinin ana gündem maddelerinden biri, Mersin‘de inşası süren Akkuyu Nükleer Güç Santrali (NGS) Projesi olacak.

Geçen hafta projenin müteahhit firması IC İçtaş ile sözleşmesini fesheden ve ardından Rus ortaklı TSM Enerji şirketi ile anlaştığını duyuran projenin büyük ortağı Rus devlet enerji şirketi Rosatom, yaşanan çalkantılara dair ilk açıklamasını bugün yaptı.

Açıklamayı yapan Rosatom’un iştiraki Akkuyu Nükleer A.Ş, eski yüklenici firmanın çalışanlarının Temmuz maaşlarını, kendi öz kaynaklarından yapacağını duyurdu. Ayrıca maaşını TL olarak alan çalışanların ücretlerine yüzde 35 zam yapılacağı açıklandı.

Dünya Gazetesi‘nden Mehmet Kaya‘ya bilgi veren Rosatom Basın Servisi, şirketin Akkuyu NGS inşaatı ve bazı projeler için 6,1 milyar dolarlık bir kredi alma planını ve bu kredinin bir kısmının kullanılıncaya kadar, geçici olarak Türkiye’de Devlet İç Borçlanma Seneti (DİBS) alımı ya da mevduat olarak tutulması “ihtimalini” doğruladı.

Rus tarafın projeyi yürütmede yerli şirketle çalışma isteğinin sürdüğü ama bu kez ana yüklenici ortaklığı statüsünde değil, tedarikçi ya da alt yüklenici-taşeron seviyede bir işbirliği modeli aradığı kaydedildi.

Kaya’nın aktardığına göre, Ukrayna‘ya açılan savaş sonrası Avrupa‘nın yaptırımlarına maruz kalan Rusya’nın en büyük şirketlerinden Rosatom, Akkuyu NGS inşaatında bugüne kadar yaptığı yatırımları yeterli görüyor.

Bu nedenle kalan dönemdeki inşaat faaliyetlerinde harcanan tutarların önemli bir kısmının Rosatom’a, dolayısıyla Rusya’ya dönmesi amaçlanıyor.

Rusya ile Türkiye arasında olası bir SWAP anlaşması ve bağlı olarak dış ticaretin yerel paralarla yapılmasının Erdoğan ve Putin’in gündeminde olacağı iddiasını Dünya Gazetesi’ne yorumlayan ekonomist  Mustafa Sönmez,  başka ülkelerle yapılan SWAP anlaşmalarına rağmen o ülkelerle yerli paralarla ihracat ya da ithalatın SWAP tutarlarının çok altında kaldığını hatırlatıyor:

“Parite riskinden öteye, TL’nin değer kaybetmiş bir para olması nedeniyle karşı ülkeler bu ticareti istemiyor. On yıl önce söz konusu olsa, TL’nin durumuna bakarak belki olabilirdi ama bu durumda kimse buna yanaşmaz.” 

Gazetenin görüş aldığı kaynaklardan bazıları, dört ünitesinin de 2023’te bitmesi planan santralin inşaatında gecikmeler yaşanmasını öngörüyor.

‣ Nükleer paylaşım savaşı ve ‘Ak’ bir Kuyu – Pınar Demircan

‣ CHP’li Başarır: Akkuyu’yu millileştirmeyeceğiz, yıkacağız!

‘Rosatom Akkuyu’dan kurtulmaya çalışıyor ama alıcı bulamıyor’

ABD’li düşünce kuruluşu Foreign Policy Research Institute‘un Araştırma Direktörü Aaron Stein, Akkuyu ile ilgili sosyal medya hesabından paylaştığı Akkuyu NGS ile ilgili değerlendirmesinde, Rusya’nın Akkuyu’dan kurtulmaya çalıştığını ancak alıcı bulamadığını öne sürdü.

Stein, 2 Ağustos’ta yaptığı paylaşımlarında şunları söyledi:

“Akkuyu, Rosatom için kazançlı değil. Çalıştırmak için %49’unu satarak kurtulmaya çalıştığı gereksiz bir harcama. Sorun: Alıcı yok. Elektrik de pahalı, yani muhtemelen bir şekilde devlet tarafından sübvanse edilecek.

En başa dönelim: Rosatom ihaleyi neden “kazandı”? Çin’den başka teklif veren olmadığı için. Finansman, proje şirketinin ‘yerel’ bir proje şirketi aracılığıyla 20 milyar dolarlık sabit bir inşaat sözleşmesine bağlıydı, bu şirket de daha sonra işçiliği taşeron şirketlere verecekti.”

Go back to the beginning: Why did Rosatom "win" the tender? Noone else bid other than China. Financing was dependent on project company paying a fixed price $20 billion construction contract through a "local" project company, that would then sub-contract labor.

— Aaron Stein (@aaronstein1) August 2, 2022

“Bu nedenle Rosatom, Türkiye’nin GSYİH büyümesi ve elektrik kullanımı hesaplamalarını kullanan modellemelere (ki bunların hiçbiri gerçekten uygulanabilir değildi) dayanan belirli bir elektrik satış fiyatına (20 yılda geri ödenen) 20 milyar dolar harcıyordu. Bu çok net bir şekilde merkezi hükümetten Rosatom’a sağlanan bir sübvansiyondu.

Çin de teklif verdi, ancak reaktör tasarımı Westinghouse tarafından lisanslandı ve bu nedenle Westinghouse’un katılımını gerektirecekti. Yine: Finansman. Faiz yoktu. Ve böylece Türkiye Rosatom’la başbaşa bırakıldı, iki taraf anlaşma yaptı ve işte sonuç.

Rosatom, yüzde 49’luk hissenin satışı için diğer nükleer operatörlere başvurmuştu (bunlardan biri Fransa‘ydı) ancak finansman modelleri şüpheli kabul edildi ve bu nedenle herhangi bir ilgi görmedi. Hükümete yakın bir Türk firması devreye girdi ama bu işçi gücü içindi.

Rosatom ayrıca yakıt sözleşmesi ve atık yönetimi “geri alma” hakkına sahip, ancak vitrifiye atıkların nihai bertarafı Türkiye’de olacak. Son haberlerin jeopolitik yönleri bir yana, Rusya’daki finansal koşullarla ilgili olduğundan şüpheleniyorum.”

Türk işçiler tarafından inşa edilen, Türkiye’de bulunan bir Rus santrali

“Ama bunu bilemiyoruz ve ortalıkta dolaşan bu makaleler, bu projenin neden gereksiz bir harcama olduğunu açıklamıyor ve nihayetinde iki liderin vereceği siyasi bir kararı olduğunu söyleyerek bu noktayı gözden kaçırıyor.

Akkuyu, en basit şekilde şöyle düşünülebilir:

Çoğunlukla Ruslar tarafından işletilen (Türk personeli de Rusya’daki enstitülerde eğitilmiş) Rus yakıtı ve Rus geri alma hükümleri ile Türkiye’nin güneyinde bir Rus şirketi tarafından Türk işçisi tarafından inşa edilen bir Rus nükleer santralidir.

“Rus şirketi, proje aracının yarısını herhangi bir alıcı olmadan satmaya hevesli ve bu Rus kontrollü projenin içinde para el değiştiriyor; Rosatom/Rus hükümetinin çoğunlukla şeffaf olmayan imtiyazları uyarınca sözleşmeler dağıtılıyor.”

Ne olmuştu?

Rusya‘nın Akkuyu NGS Projesi için Türkiye‘ye üç hafta içinde 15 milyar dolar göndereceğine ilişkin iddialarla aynı gün, santralin yatırım sahibi Rus devlet enerji şirketi Rosatom, Türkiye’de santralin inşaatını üstlenen firma Titan2-IC İçtaş ile anlaşmasını ‘usulsüz harcama, inşaatta gecikme ve iş güvenliğindeki eksikler’ gerekçeleriyle feshetti.

Yeni anlaşma, Rusya merkezli Montajno-Stroitelnoye Upravlaniye No 90, Konsern Titan-2 ve Sosnovoborelektromontaj anonim şirketleri tarafından Ekim 2019’da Mersin’de kurulmuş olan TSM Enerji ile yapıldı.

IC İçtaş, yaptığı açıklamada feshin hukuksuz olduğunu, esas amacın ‘projenin yönetimindeki Türk şirketlerinin varlığını azaltmak ve taşeron seviyesine indirgemek olduğunu’ söyledi ve konuyu Londra Tahkim Mahkemesi‘ne götüreceğini duyurdu.

CHP Mersin Milletvekili Ali Mahir Başarır, Meclis‘te “Daha birkaç gün önce dördüncü ünitenin temel atma törenine Rosatom müdürü ve Enerji Bakanı Dönmez birlikte katıldı. Bir hafta içinde ne oldu da sözleşme feshedildi? Siyasi iktidar bunları araştıracak mı?” diye sordu.

İYİ Parti lideri Meral Akşener de ‘Rusya ile kurulan asimetrik ilişki biçiminin artık sürdürülebilir olmaktan çıktığına’ vurgu yaptıarak hükümeti santrali millileştirmek üzere gerekli adımları atmaya davet etti:

“Akkuyu’da yapılan hukuksuz fesih işlemi, Türk şirketinin tasfiye edilerek ülkemizin nükleer enerji alanındaki gelişimini engellemek anlamına geliyor. Bu kabul edilemez.”

CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu ise, hükümetin enerji politikalarını ve Akkuyu’daki alım garantisine vurgu yaptı:

“Erdoğan hemen hemen her alanda teslim alınmış durumda. Devlet kasası tamtakır. Düne kadar hakaret ettiği yabancı liderler önünde bugün önünde eğiliyor.Bütün bunları iktidarda kalmak için yapıyor. Bu durumda tabii Erdoğan üzerinden Türkiye’de at koşturanlar Erdoğan’ın gitmesini istemezler.

Rusya ya da herhangi bir ülke bu durumdan cesaret alıp Türkiye’yi adeta bir sömürge ülkesi zannetmemelidir. Düşünün ki sizin ülkenizde nükleer santral yapılıyor, sahibi başkası, işleticisi başkası, üstelik bir süre sonra size de devretmeyecek, tamamen onun malı. Dünyada ilk ve tek.”

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, konuya ilişkin dört gün sonra yayımladığı açıklamada, “Taraflar arasında ihtilafların yaşandığını, bu süreçte Bakanlığın ihtilafın çözümü için gerekli girişimlerde bulunduğunu söyledi:

“Önceliğimiz, projenin başından bu yana inşaat sahasında hizmet veren bütün yüklenicilerin ve çalışanların aleyhine bir mağduriyet oluşmaması ve projenin zamanında devreye alınmasıdır. Daha önce olduğu gibi, yine bu çerçevede girişimlerimiz sorunların çözümü için devam etmektedir. Taraflara da böyle bir projede daha sağduyulu ve yapıcı bir görev düştüğünü bir kez daha hatırlatmak isteriz.”