By Ruhi Su Dostlar Korosu’ na katıldığım yıllarda tanıdım Dostlar Hasad Çağdaş Halk Dansları Topluluğu’ nu. 1992 yılında Almanya’ nın Frankfurt ve Köln kentlerinde aynı sahneyi paylaştık.
Dostlar HASAD, Server Tanilli ile Köln’ de/ 1992
1970’ li yıllar Türkiye’ nin batısında yaşayan kentli aydınların yüzlerini geleneksel Anadolu kültürüne çevirdikleri yıllardı. Sanatın birçok alanında bu kültürün etkileri görülmeye başlamıştı. Genco Erkal’ ın anlatımıyla “Bilmedikleri bir kapı açılmış oldu onlara. Anadolu’nun kapısı…” Köy romanları yazılıyor, okunuyordu. Fikret Otyam, Yaşar Kemal gibi yazarlar o dünyayı anlatıyorlardı. Balaban gibi bir köylü ressam çıkıyordu. Bedri Rahmi Eyüboğlu gibi ressamlar köy konularını çalışıyorlardı. Nazım Hikmet’ in “Memleketimden İnsan Manzaraları” ve benzeri şiirleri bütün o insanların kültürlerini anlatıyordu.
Aynı yıllarda Ruhi Su da sazı ve sesiyle halk türkülerini doğduğu topraklardan alıp çağdaş bir yorumla kentli kulaklara taşıyordu.
1970’ lerin ortalarında Şişli’ de bugün otoparka dönüştürülmüş olan Ümit Tiyatrosu vardı. Bu tiyatro Dostlar Tiyatrosu’ nun çabasıyla gerçek bir kültür merkezi kimliğiyle faaliyet gösteriyordu. Tiyatro gösterilerinin yanı sıra burada birçok sanat etkinlikleri de yapılmaktaydı. Dostlar Korosu ve Dostlar Hasad Çağdaş Halk Dansları Topluluğu’ nun temelleri de burada atıldı.
Dostlar Tiyatrosu’ nun Ruhi Su ile tanışması 1960’ yıllara kadar gider. Bu yılları Genco Erkal şöyle anlatıyordu: “1961 yılıydı. Ruhi Su, Kent Oyuncularıyla birlikte Site Tiyatrosu’ nda bir şiir-türkü gecesi düzenleyecekti. Şiirleri oyuncular okuyacak, kendisi de türküleri seslendirecekti. Ben de o dönemde Kent Oyuncularında çalışıyordum. Ruhi Su ile ilk tanışmamız bu gösteri nedeniyle oldu. Şiirleri bize o çalıştırdı. İşine olan saygısı, tutkusu, inanılmaz titizliği, halk şiirinin yorumu konusundaki düşünceleriyle hepimizi büyüledi. Olağanüstü sesine de ilk kez o gösteride tanık oldum… Daha sonraları, 70’ li yıllarda ortak bir “Pir Sultan Abdal Konseri “düzenledik. Bir tiyatro oyunu gibi gösteriyi bir ay boyunca prova ettik. Biz oyuncular şiirleri okuyor, Ruhi Su’ nun türkülerine koro olarak katılıyorduk. Sanırım Sümeyra Çakır’ ın seyirci karşısına çıkışı bu konserde oldu, aynı programı birçok kez yinelemek zorunda kaldık…”
Dostlar Tiyatrosu bünyesinde bağımsız bir koro oluşturma düşüncesi de bu konserin başarısından doğdu ve açılan bir sınavla kurulan Dostlar Korosu 1975’ te çalışmalarına başladı.
Dostlar Hasad Çağdaş Halk Dansları’ nın kuruluşu da bir yıl sonra 1976’ da gerçekleşti. DİSK’ in 9. Kuruluş yıl dönümü sunumunun Dostlar Tiyatrosu tarafından yapılması gündemdeydi. Bu nedenle bir dans ekibine ihtiyaç vardı. Dostlar Tiyatrosu’ nun kurucularından Mehmet Akan, Boğaziçi Üniversitesi Folklor Kulübü’ ne kutlamaya katılmalarını teklif etti. Kısa bir süre sonra çalışmalar başladı. Ruhi Su koroyu çalıştırıyordu, Mehmet Akan da dans ekibini.
Dostlar HASAD Spor Sergi Sarayı’ nda DİSK’ in 9. kuruluş yıl dönümünde/ 1976
Dostlar HASAD Spor Sergi Sarayı’ nda DİSK’ in 9. kuruluş yıl dönümünde/ 1976
DİSK kutlamasını takip eden günlerde Mehmet Akan tiyatro bünyesinde sürekli bir dans grubu kurma düşüncesini BÜFK dansçılarıyla paylaştı ve HASAD Çağdaş Halk Dansları Topluluğu ile uzun soluklu bir beraberliğin temelleri de böylece atılmış oldu.
Genco Erkal, Mehmet Akan’ın sanatçı kişiliğini ve Dostlar HASAD ‘ı yaratan fikrinin olgunlaşma sürecini söyle anlatıyordu: “Mehmet Akan’ın oyuncu, aynı zamanda yazar, yönetmenliğinin yanı sıra çok önemli bir yanı vardı; koreograflığı. Oyunlarımızın genelde koreografisini o yapardı. Dostlar Korosundan yola çıkarak dans ağırlıklı bir halk sanatları çalışması niye olmasın düşüncesi ortaya çıktı. … Mehmet Akan buradan yola çıkarak çağdaş, ulusal bir dans diline ulaşabileceğimizi ve bunu bizim politik tiyatro düşüncemizin o çizgide, onun dans alanına yansımasını oluşturabileceğimizi düşünüyordu.”
Batı Tiyatrosuyla yerel, halk, köy tiyatrosunu çağdaş bir sentezde buluşturmayı hedefleyen Genç Oyuncular geleneğinden gelen Mehmet Akan, Dostlar HASAD’ ın kuruluş felsefesini 1975 yılında Cumhuriyet gazetesine söyle anlatıyordu; “Halk oyunları bizce çağdaş Türk dansını yaratacak tek kaynak. ‘Halk oyunlarımız bozulmasın’ diye müzelik bir biçimde ölüme terkedilmiş. Kitleler günümüzde TV ekranında ya da tesadüfen gittiği bir şenlikte halk oyunlarını gördüğünde bir bıkkınlığa, bir sıkıntıya kaptırmakta kendini. Evrende her şeyin değiştiğinin bilincinde olan bizler halk oyunlarımız yapılmasın demiyoruz, doğal olarak. Biz daha ötesine geçmek istiyoruz. Günümüzde kitlelerin ihtiyacına cevap verecek bir dans sanatı oluşturmak istiyoruz. Bunun için gerekli malzemelerin de halk oyunlarında var olduğuna inanıyoruz.”
Dostlar HASAD’ ın kurucu dansçılarından Sezai Babakuş’ un deyimiyle “…dans etmeye karar vermiş 45 kişi ve bunlara dans ettireceğim diye karar vermiş bir çılgın adam!” ile yola çıkan topluluk usta çalıştırıcılardan, yöresel öğretmenlerden alınan eğitimler ve tiyatro bünyesinde bir koro çalıştıran Ruhi Su gibi ustalardan alınan derslerle kısa bir süre içerisinde 1 Mayıs Halayı (İş Halayı), Savaş Oyunu ve Bedreddin (Börklüce) Semahı gibi koreografiler gerçekleştirdi. Ortaya çıkan koreografiler tiyatro, pandomim ve müzikle örülü, bir hikayesi olan teatral gösterilerdi. Dostlar HASAD dans alanında daha önce yapılmamış olanı yaptı ve Türkiye insanını dans sahnesinde ilk kez politik koreografilerle tanıştırmış oldu.
Halk danslarında, 1974 yılında Devlet Halk Dansları Topluluğu ile başladığını söyleyebileceğimiz modernizasyon, HASAD ile bir adım öteye geçiyor ve toplumsal bir temel üzerinde yeniden inşa ediliyordu. HASAD, o yıllarda halk danslarına yaklaşımı ile biçimsel olarak bugünkü Anadolu Ateşi tarzı profesyonel dans gruplarından farklı olarak “toplumsal bir duruşu, ruhu da olan”, profesyonelleşmeyi hiç düşünmeyen amatör bir dans grubuydu. Geleneksel halk danslarından figürler alınıyor, bu figürler modern batı dansları ile harmanlanıyor, derin metaforlarla güçlendiriliyor ve ortaya yeni bir dans çıkarılıyordu.
HASAD (Halk Sanatları Derneği) sadece bir dans topluluğu değildi. Aynı zamanda işçi sınıfının dansını sahneye taşıma iddiasında olan siyasi bir hareketti. Tıpkı Dostlar Korosu’ nu oluşturan koristler gibi HASAD üyeleri de çeşitli sol siyasi partilerin- hareketlerin üyeleriydiler aynı zamanda. Ruhi Su, Mehmet Akan, Genco Erkal gibi ustalara duyulan saygı ve kolektif üretim çabası sonucunda oluşan “Dostlar” kavramı içerisinde bütün bu siyasi farklılıklar eriyebiliyordu.
DİSK, TİP, Barış Derneği gibi örgütlerin etkinliklerinde sahne alan Dostlar HASAD grevlerde ve yürüyüşlerde de yer alıyordu.
Dostlar HASAD bir mitingde
Dostlar HASAD, Ruhi Su ve Cem Karaca ile Taksim Meydanı’ nda/ 1 Mayıs 1977
Dostlar HASAD Taksim Meydanı’ nda/ 1 Mayıs 1977
https://www.youtube.com/watch?v=ouetM1HI3Fs
: 1 Mayıs 1977…Dostlar Hasad Taksim’ de…Görüntülerde kimler yok ki: Dostlar Tiyatrosu’ ndan Genco Erkal, Mehmet Akan, Macit Koper…Dostlar Korosu’ ndan Günay Mutlucan Pesen…Geçen günlerde hayatını kaybeden yazar Vedat Türkali. Geçtiğimiz yıl hayata veda eden Yeşilçam emekçisi Yadigâr…
1978’ de Server Tanilli’ nin vurulmasını ve ülkeyi terk edip Strazburg’ a yerleşmesini takip eden günlerde Şan Tiyatrosu’ nda onun için yapılan dayanışma konserinde sahne aldılar.
Dostlar HASAD Şan Tiyatrosu’ nda Server Tanilli ile Dayanışma Gecesi’ nde / 3 Mart 1978
Dostlar Hasad, Ayak Bacak Fabrikası ve Keşanlı Ali Destanı gibi projelerde de yer aldı.
Dostlar HASAD Keşanlı Ali Destanı’ nda…
Tıpkı Dostlar Korosu, Dostlar Tiyatrosu gibi Dostlar HASAD da 12 Eylül darbesinin mağduru oldular. Toplumun tüm sanatsal ve kültürel hayatının üzerinden geçen faşizm silindiri ülkenin en ileri, yaratıcı dans pratiklerinden biri olan Dostlar HASAD’ ı da tarihin arka sayfalarına doğru itti.
Ruhi Su’nun ölümünün ardından, onu anmak üzere tekrar toparlanmaya çalışılıyordu. 80’li yılların sonuna doğru Ankara Arı Sineması’ nda, İstanbul’ da AKM’ de ve Harbiye Açık Hava Tiyatrosu’ nda ve daha birçok yerde yapılan anma toplantılarında Dostlar HASAD da sahnedeydi.
Dostlar HASAD, Mehmet Akan yönetiminde 30 Mart 1987’ de Harbiye Konak Sineması’ nda gerçekleştirilen “Ruhi Su Anma Gecesi” nde de sahne aldı.
Dostlar Hasad Harbiye Konak Sineması’ nda/ 1987
Anma gecesini Genco Erkal düzenlemişti. İlhan Selçuk’ un konuşması ile başlayan anma gecesinde, Timur Selçuk ve Sarper Özsan’ ın yönetiminde, Pir Sultan Abdal’ dan, Karacaoğlan’ a; halk türkülerinden, Ruhi Su’ nun türkülerine kadar geniş bir repertuvarla sahne alan Ruhi Su Dostlar Korosu’ nun da katıldığı anmada, Hüseyin Başaran, Günay Pesen, Esin Afşar türküleriyle, Genco Erkal şiirleriyle, fotoğraf sanatçısı İsa Çelik dialarıyla yer almış, Avustralya Televizyonu’ nun hazırladığı bir “Ruhi Su Belgeseli” de gösterilmişti. Dostlar HASAD ezilen Alevi kimliğini anlatan Bedreddin (Börklüce) Semahı’ nı Ruhi Su’ nun ölümünden sonra “Su Semahı” adıyla yeniden düzenlemişlerdi ve anmada onu sahnelediler.
Ardından 1992 yılında Almanya’ nın Köln ve Frankfurt kentlerinde düzenlenen Ruhi Su Anma Konserleri’ ne katıldılar.
Dostlar HASAD’ ı en son 2 Aralık 2014’ de kurucuları Mehmet Akan’ ın anısına düzenlenen “Mehmet Akan 75. Yaşında” kutlamasında izledim.
Su Semahı, Beyoğlu Ses Tiyatrosu, 4 Aralık 2014
Mehmet Akan 75 Yaşında/ 2 Aralık 2014
Dostlar HASAD, Mehmet Akan 75. Yaşında Kutlamasında- Beyoğlu Ses Tiyatrosu/ 2 Aralık 2014
Mehmet Akan 1995 yılında yapılan bir söyleşide yaşadığımız post- modern zamanları çok güzel anlatıyordu: “12 Eylül darbesi, Sovyetlerin çöküşü Türkiye’de insanları apolitik hale getirmenin araçları haline getirildi. Bu, amatör tiyatroyu da etkiledi. Amatör tiyatroları yakından izliyorum. Çok iyi amatör tiyatroların olduğunu biliyorum ama anlamsızlığa, karanlığa sığınmaya başladılar. Hiçlik, nihilizm… Bunlar yaygınlaştı. Amatörlerde beni rahatsız eden olay bu. Beketimsi, Đyoneskomsu, manası karnında oyunlar oynanıyor. Nitekim genç bir kadrodan bir oyun seyrettim, “Çok özür dilerim ama ben bilmem kaç yasına gelmiş bir tiyatrocu olarak sahnede seyrettiğim oyunu anlamak istiyorum. Sizin oyundan hiçbir şey anlamadım.” dedim. Arkadaşlarım gayet rahat “Biz de zaten bir şey anlatmak istemiyorduk.” dediler. Bu durum tehlikeli. Bir yere varılamaz. Kitleleri daha çok umutsuzluğa sürüklemek ve tiyatrodan soğutmaktır bu.”
Türkiye’ de çağdaş dans sanatında övgüye değer işler çıkaran gruplarından olan Dostlar HASAD nedense sanat çevrelerinde (özellikle çağdaş dans çevrelerinde görmezden gelindi) hakkettiği ilgiyi yeterince bulamadı. Sadece İlke Kızmaz’ ın üzerinde hala çalıştığı ve belki bir süre sonra bir kitaba da dönüşecek olan bir canlı tarih çalışması var. Bu yazıda kendi gözlemlerim- notlarım dışında ondan da çokça faydalandım.
Pangaltı’ da eski bir binanın 7. katında başlayan serüveninde kurulduğu günden beri yokluklar içinde çalışmalarını yürüten, sadece üyelerinin gönüllü çabalarıyla ayakta kalmaya çalışan Dostlar HASAD aynı gelenekten gelen Dostlar Tiyatrosu gibi, Ruhi Su Dostlar Korosu gibi bugün de mevcut siyasal atmosferde nefes almaya- zaman zaman ses vermeye çalışılıyorlar.
Bugün Ruhi Su’ ya ve Ruhi Su Dostlar Korosu’ na emek veren Bertan Onaran da hayata veda etti. Ruhi Su’ nun dost meclislerinde söylediği türkülerin kayıtları hocamızın ölümünden sonra onun çabasıyla bugüne taşınmış ve bizlere ulaşmıştı. Onun da ruhu şad olsun.
Eksiliyoruz. Belki de bu sıkıntılı günlerden sıyrılabilmek için ustalarımız Ruhi Su’ ya, Mehmet Akan’ a, Bertan Onaran’ a, yazdıklarına- söylediklerine- yapmaya çalıştıklarına dönüp bir kez daha bakmalıyız. Nazım’ ın dediği gibi ne yapıp edip “cevahiri karartmamalıyız!” Belki bugün yaşadığımız dünyayı hemen değiştiremesek bile en azından dostlukları yeniden örgütleyebilmeliyiz. Ki bu belki de dünyanın en zor işlerinden birisidir, bilemiyorum, ama denemeye değer buluyorum.
Dostlar HASAD Çağdaş Halk Dansları Topluluğu’ nun 40. Yılı kutlu olsun.
Ercüment Gürçay
Ruhi Su Dostlar Korosu
Comments