Doğuda çocuklar zırhlı araçlar ve savaş atıklarıyla ölüyor

Diyarbakır Barosu’nun, “Zırhlı Araç, Mayın ve Çatışma – Savaş Atığı Kaynaklı Çocuk Hakkı İhlalleri” raporu Doğu Anadolu ve Güneydoğu’daki çocukların zırhlı araçlarla ve savaş atıklarıyla yaşamlarını yitirdiğini ortaya koydu. Raporda 49 ölüm ve yaralanma olayının zırhlı araç kaynaklı, 180 ölüm ve yaralanmanın da mayın ve savaş atığı kaynaklı gerçekleştiği bildirildi. 

Diyarbakır Barosu’nun Çocuk Hakları Merkezi‘nin hazırladığı raporda zırhlı araç, mayın ve savaş atıkları kaynaklı hak ihlaleleri nedeniyle hayatını kaybeden ve yaralanan çocuklarla ilişkin veriler ortaya koyuldu.

2011’den itibaren bugüne kadar geçen süreçte devletin Kürt meselesine dair politikalarında çeşitlilik, çatışmaların yoğunluğunda ise dalgalanmalar görüldüğüne işaret edilen raporun bu nedenle 2011-2021 tarih aralığındaki güncel istatistiki verileri kapsamına aldığı belirtildi. Raporda, bu zaman aralığında hem çözüm sürecinden önceki dönemler hem de çözüm sürecinden sonra 2015’de yeniden başlayan çatışmalı dönem, OHAL süreci ve sonrasında yaşananların kapsanmasının amaçlandığı ifade edildi.

2011-2021 tarihleri arasında zırhlı araç kaynaklı hak ihlalleri nedeniyle 27 çocuk öldü, 22 çocuk yaralandı. En yüksek ölüm ve yaralanma olayı Şırnak’ta meydana geldi. Hakkari, Diyarbakır, Mardin, Şanlıurfa, Van, Batman, Siirt, Muş ve Erzurum’da yoğun olarak gerçekleşen olaylar İstanbul ve Kilis’te de yaşandı. 2011-2021 tarihleri arasında söz konusu olaylarda dört ila 17 yaş aralığındaki çocuklar yaşamını kaybetti.

‘Zırhlı araçlar 49 ölüm ve yaralanmaya sebep oldu’

“Türkiye’de uzun bir süredir devam eden zırhlı araç çarpması sonucu yaralanma ya da ölümler ile zırhlı araçlardan çıkan ateş sonucu çocukların ölüm ve yaralanma durumları özellikle 2015 yılı sonrası kent merkezlerindeki çatışmalı durumlar ve OHAL süreci ile güvenliği önceleyen devlet politikaları nedeniyle artış göstermektedir” tespitine yer verilen raporda zırhlı araç çarpması sonucu meydana gelen yaralanma ve ölüm olaylarına ilişkin olarak şu ifadelere yer verildi:

“2016-2018 yılları arasında dramatik bir biçimde ölüm ve yaralanma sayılarında artış görülmüştür. Raporda incelenen 11 yıllık dönemde zırhlı araçların sebep olduğu ölüm ve yaralanmalı durumların sayısı en az 49’dur. Bu olayların yüzde 52’si devletin güvenlik odaklı politikalarının arttığı 2016 ile 2018 yılları arasında meydana gelmiştir.”

‘En çok ölüm Güneydoğu ve Doğu Anadolu’da’

Mayınlı bölgelerle çatışma-savaş atıklarının bulunduğu diğer alanların, çocukların sağlıklı bir çevrede yaşama, gelişme ve oyun oynama haklarının önündeki en büyük engellerden biri olduğuna değinilen raporda 2011 ile 2021 tarihleri arasında en çok ölümün 2016’da olduğu ortaya koyuldu. 2016’da 12 çocuk bu nedenle yaşamını kaybetti. Mayın ve çatışmadan dolayı çocuklar en çok Güneydoğu ve Doğu Anadolu’da yaşamını yitirdi.

‘Failler cezasızlık ile korunuyor’

Siyasi iktidarların politik eğilimleri ile kamu görevlilerinin bu eğilim doğrultusundaki süregelen yaklaşımları cezasızlık pratiğinin belirleyici faktörlerinden olduğunun söylendiği raporda “Yargı erkinin bağımsız olamama sorunu da birlikte değerlendirildiğinde, ortaya çıkan pratik ile kamu görevlilerinin keyfi uygulamaları sonucunda meydana gelen insan hakları ihlallerinin meşru sayıldığı ve faillerin cezasızlık ile korunduğu görülmektedir” denildi.

Söz konusu hak ihlallerine, cezasızlık pratiğine ve ayrımcılığa çözüm sunan Diyarbakır Barosu bu sorunlardan kaynaklı ihlallerin son bulması için şu önerileri sıraladı:

1. Devlet Ottowa Sözleşmesi ile taahhüt ettiği mayın temizleme yükümlülüğünü ivedilikle yerine getirmelidir.
2.  Mayın temizlemeye ilişkin yapılacak yasal düzenlemeler ve uygulamalar, mayının bir çevre ve insan hakları ihlali sorunu olduğu
   kabulüyle gerçekleştirilmeli, bu sorun bir ihale ve arazi ıslahı sorununa indirgenmemelidir.
3. Mayın temizleme işlemleri planlı, ivedi ve kamuoyunun bilgisine ve denetime açık bir sürece yayılması gerekir.
4. Mayın temizleme süreci devam ederken mevcut mayınlardan dolayı oluşabilecek zararların önlenmesi için mayınlı bölgelerin
   işaretlenmesi ve bu bölgelerin sivil geçişine kapatılması gerekir.
5. Mayınlı bölgelerin fazla olduğu veya mayınlı bölgelere yakın olan özellikle kırsal bölgelerdeki okullarda çocuklara mayın ve çatışma-savaş atıklarına ilişkin risklerden korunma eğitimleri verilmelidir.
6. Öncelikle Karayolları Trafik Yönetmeliğinde düzenleme yapılmak suretiyle zırhlı araçların şehir içi kullanımı yasaklanmalı, bu
   mümkün değilse zırhlı araçların şehir içi kullanımı asgari düzeye indirilmeli ve bu durumda dahi zırhlı araçlar için belirlenmiş şehir
   içi yasal hız limitlerine uyulması gerekir.
7. Zırhlı aracı kullanan kolluk görevlilerinin bu araçları kullanmak için gerekli olan ehliyet ve lisanslara sahip olması ve buna ilişkin
   eğitimlerini tamamlamaları gerekir.
8. Kullanım amacı olarak değerlendirildiğinde aslında bir savaş ve çatışma aracı olan zırhlı araçları kullanan kolluk görevlilerinin
   sosyal gerçeklikle bağlarının kopmaması için psikososyal destek çalışmaları ile desteklemeleri gerekmektedir.
9. Mayın, çatışma-savaş atığının yoğun olduğu bölgelerde bulunan sağlık merkezleri personel ve teçhizat bakımından desteklenmelidir.
10. Mayın, çatışma-savaş atığı ve zırhlı araç nedeniyle yaralanan çocuklar için protez ve rehabilitasyon merkezleri kurulmalıdır.
11. Hareketli ve sabit protezlerin takılma ve yenilenme işlemleri tamamen ücretsiz olmalı ve yenileme süresi çocukların gelişimlerinin hızlı olduğu kabulü ile belirli bir süreye değil ihtiyaca göre düzenlenmelidir.
12. Mayın, çatışma-savaş atığı ve zırhlı araçlardan zarar görmüş çocukların ekonomik ve sosyal destek ihtiyaçlarına cevap olacak
    politikalar geliştirilmelidir.
13. Mayın, çatışma-savaş atığı ve zırhlı araçlar yüzünden yaşamını yitirmiş veya yaralanmış çocukların mağdur olduğu ceza dosyalarında fail hakkındaki soruşturma ve kovuşturma işlemlerinin etkin bir şekilde yürütülmesi ve yargının cezasızlık pratiğinden vazgeçmesi gerekir.