Bolivya’da Quechua kadınları radyo dalgalarıyla güçleniyor

Yeşil Gazete gönüllü çevirmenlerinden Serkan Zihli’nin çevirisiyle sunuyoruz.

***

“Atispa mana atispa ñawpajman rinanchis tiyan” (“Güç olmadan kendi gücümüzle, devam etmeliyiz ilerlemeye”) diyerek Quechua dilinde sesleniyor Ruth Rojas Bolivyalı yerli hakltan kadın dinleyicilerine, politik kültür üzerine yaptığı radyo programının bitiminde.

Cochabamba idari bölgesinde, dağlık alandaki vadilerden birinde yer alan Cliza kentinde, Ecológica halk radyosu istasyonundaki küçük kabinden yayın yapan ve farklı yaş gruplarından gelen dört kadın, siyaset, kadın ve yerli hakları ile ilgili konularda kafa yoruyor, fikir üretiyor.

Güney Amerika’nın en fakir ülkesindeki yerli halka mensup bu kadınlar, kendi tecrübelerinden de yola çıkarak demokrasinin uygulanması, toplumsal hakimiyet, cinsiyetler arası eşitlik, hukuki soruları gündeme taşıyor.

Diğer halk radyo istasyonları da aynı misyonu üstleniyor: And Dağları’nın doğusunda yer alan dağlık tarım alanlarındaki halkı bilinçlendiriyor.

Cochabamba idari bölgesinin her yerinde, radyo yayıncılığı üzerine hiçbir eğitimi olmayan kadınlar radyo dalgalarını kullanarak hemşerilerini bilinçlendiriyor, farkındalıklarını artırıyor ve kendi toplumlarında değişime öncülük ediyor.

Kendi tecrübelerinden de bildikleri üzere radyo, uzak dağlık alanlarda evlerinden pek de ayrılmadan yaşayan kadınlara ulaşmanın tek yolu. Televizyon onlar için tasavvur bile edilemez bir lüks, gazetelere erişmeleri ise mesafelerin uzak olmasından ötürü mümkün değil.

Bolivya’da yerel yayın yapan, köylü birliklerine veya sendikalara ait radyoların resmi bir listesi bulunmuyor; çünkü bu istasyonlar çok küçük alanlara ve lisanssız olarak yayın yapıyor. Buna rağmen ülkede en az 2.000 yerel radyo istasyonunun olduğu tahmin ediliyor.

Kırsal alanlarda, kent ve kasabaları çevreleyen fakir mahallelerdeki etkileri ise tartışılmaz derecede yüksek. Bolivya’nın 10.6 milyonluk nüfusunun %60’ından fazlası, ülkedeki 36 farklı yerli halktan birine mensup. Yerel radyoların Quechua, Aymara veya Guaraní gibi en çok konuşulan üç yerel dilde yayın yapması, etki alanlarını tartışılamayacak biçimde genişletiyor. Kimi bölgelerde iki dilli, hatta üç dilli programlar bile mevcut.

Yerel radyoların en büyük ağı, Katolik Kilisesi ile de bağları olan Erbol (Educación Radiofónica de Bolivia). Erbol’ün odaklandığı ana mesele ise halka yakın bir iletişim dili kurarak toplumsal koşulları iyileştirmek.

63 yaşındaki Trifonia Tordoya da yerel starlardan biri. Her ikisi de öğretmen olan kızları Ruth (25) ve Tania (30) ile 13 yaşındaki torunu Madeleine Pereira ile birlikte, Quechua’dan canlı yayınlanan iki saatlik programını 21 pazardır devam ettiriyor. Programın adı bile niyetini açıkça belli ediyor: “Wakichikuy wasiyuj allin kawsayta tarinapaj”, Quechua dilinde “İyi yaşamak için hazır olun” demek.

Ecológica radyo istasyonundaki yaptığı programın ardından muhabirimize konuşan Tordoya, programın, kadınların üretken aktivitelere ve karar alma süreçlerine olan ilgisi sonucunda ortaya çıktığını söylüyor.

O ve toplumun önde gelen kadınları, bir sivil toplum kuruluşu olan Ciudadanía: Comunidad de Estudios Sociales y Acción Pública (Vatandaşlık: Halk Hareketi ve Toplumsal Çalışmalar Topluluğu) tarafından ülkede düzenlenen “Politik kültür ve kültürel çeşitlilik:Peru ve Bolivya’da Quechua Konuşan Vatandaşları Güçlendirmek” başlıklı bir programa katılmışlar.

Programın amacı yerli kadınların bilgilenmesini sağlarken kültürlerarası politik diyaloğu teşvik etmek ve kadınlar arasında demokratik değerlerin bilincini güçlendirmek.

Cochabamba’nın dağlık bölgesinde Quechua konuşulan kırsal alandaki organizasyonlardan 20 kadın, kendi hayat tecrübelerinden yola çıkarak temel haklar ve konularda kendi tanımlarını inşa etmek için üç yıl boyunca çalışmışlar.

Trifonia Tordoya, iki kızı ve torunuyla birlikte kadın politikaları ve hakları üstüne yaptıkları son radyo programını sunarken. Fotoğraf: Jenny Cartagena / IPS

Sonucunda, aralarında demokrasi, meşruluk, otonomi, haklar, cinsiyete dayalı şiddet, dışlama, ayrımcılık, şeffaflık, yolsuzluk ve adaleti de içeren 19 öğe belirlendi, diyor programın koordinatörü Olivia Roman.

“Dışlamanın ne olduğunu bile bilmiyorduk en başta” diyor Tordoya. “Kelimenin anlamını birbirimize sorduk. Gördük ki Quechua dilinde karşılığı yok. Sonra hep birlikte bu kavram için baştan bir tanım oluşturduk.”

Atölyelere o dönemde on yaşında olan torunu Madeleine ile birlikte katılmış. Madeleine büyükannesi için not tutmuş, çünkü Tordoya zorlukla okuyup yazabiliyor, sadece beşinci sınıfa kadar okula devam edebilmiş. Kocası terk edince altı çocuğunu kendi başına ve küçük bir toprak parçasında tarım yaparak büyütmüş.

Tanımların hiçbiri kolaylıkla oluşmamış. “Bu kelimeleri İspanyolca olarak duymuştuk, ama aslında ne anlama geldiğini bilmiyorduk. Bu yüzden enine boyuna düşündük, tartıştık ve Quechua dilinde yeniden tanımladık onları.” diyor atölyelere katılanlardan Norah Claros.

Toplumsal cinsiyeti “qhari-warmi” (erkek-kadın) olarak adlandırmışlar, çünkü Quechua kültürünün başlıca prensiplerden biri tamamlayıcılık ve zıtların eşitliği. Toplumsal cinsiyetin tanımını ise şöyle yapmışlar: “Erkekler ve kadınlar eşit haklara, yeteneklere, hayat tarzlarına, seçme ve seçilme yetisine sahiptir, birbirlerine işte ve hayatta yardım ederler.”

Bundan sonraki aşama diğer kadınlara da öğrendiklerini aktarmak ve onların da bu tanımları ve kavramları kendi hayatlarına dahil etmelerine yardım etmekti, çünkü katılımcılar diğer kadınların da bu kavramların farkında olmadığı sürece haklarını aramayacaklarını ve hakların hayata geçirilemeyeceği sonucuna varmışlardı.

Bazı katılımcılar radyo programları yapmayı önermişti, bazıları ise atölyeler, kısa radyo spotları veya radyo oyunları. Sonuç olarak Tordoya’nın radyoda program yapma fikri, Ciudadanía: Comunidad de Estudios Sociales y Acción Pública’nın da desteği ile hayata geçti ve programı geliştirirken kızları ve en büyük torununu da yayına dahil etti.

Villa El Carmen’li dört kadın (Cliza’nın kırsal alanında bir köy) her Pazar bir kavramı tartışarak toplamda 15 program yapmaya karar verdiler. Fakat dinleyicilerinin heyecanı ve isteği onları altı program daha yapmaya teşvik etti. Amaçlarına ulaştılar: Sesleri Cliza kırsalındaki evlere ulaştı; hatta kadın hakları ve demokrasinin uygulanması konularında yerel makamlar üzerinde baskı oluşturdular.

“Program devam ettikçe dinleyenlerin sayısı hızla arttı ve halk telefonla arayarak yoğun bi biçimde programa katıldı” diyor radyo istasyonunun sahibi ve yönetmeni Roger Araoz. “Bu yüzden de süreyi iki saate çıkarttık ve yeni bir bölüm serisi daha yayınladık.”

“Dinleyiciler sürekli arayıp kadınların devam etmesini istiyorlardı, çünkü kadın haklarını anlatırken ve yetkilileri yapıcı bir biçimde eleştirirken oldukça iyi bir iş çıkarmışlardı.” diyor.

Ecológica istasyonu Erbol ağına ait ve yayını Cochabamba bölgesinin merkezinden 37 km uzaklıktaki Cliza’nın tüm kırsal kesimine ve dağlık bölgelerine ulaşıyor.

“Señora Trifonia saygı duyulan ve herkesçe tanınan bir kişi” diyor Araoz. “Başka programlara da katıldı ve toplumun karşılaştığı diğer sorunları da tartışmak için radyoya geliyor, yani program yapmak için bir fırsat çıktığında ona yayın akışında yer açmak konusunda hiç tereddüt etmiyoruz”

Kızları Tania ve Ruth da sadece kendi bölgelerinde değil herkesin paylaştığı genel görüşün şu olduğunda hemfikirler: Kadınlar kendileri için nasıl düşünmeleri gerektiğini bilmiyorlar, politikaya katılmamalılar ve karar alma mekanizamalarına dahil olmamalılar.

Bu sebeple de pekçok kişi radyoda üç kadın ve genç bir kızın bu konular hakkında düşüncelerini rahatlıkla ifade etmesini hayretle karşılamış.

Annelerinin bu programa dahil olmalarından ötürü çok memnunlar, çünkü ikisi de öğretmen olmalarına rağmen daha önceleri bu konularda çoğu şeyi net olarak bilmediklerini; bu programın haklarını nasıl arayacaklarını öğrenmelerine yardım ettiğini belirtiyorlar.

Daha önemlisi, program pekçok Quechua kadınının haklarını öğrenmesine ve bulundukları yerde, toplumda, evde daha saygın olmayı talep etmelerine yardımcı olmuş.

Madeleine Pereira da atölyelerde ve programda öğrendiği herşeyi okulda hayata geçirmeye ve sınıf arkadaşlarına haklarını öğretmeye çalıştığını söylüyor.

(IPS News, Yeşil Gazete)

Çeviren: Serkan Zihli