19. yüzyılın sonlarından itibaren İstanbul kültür hayatında gazeteci ve tiyatro sanatçısı olarak önemli bir yeri olan Yervant Tolayan, başta Mardiros Mınakyan tarafından yönetilen Osmanlı Dram Tiyatrosu olmak üzere, dönemin önemli tiyatro kumpanyaları ve sanatçılarıyla çalışmış veya onların çalışmalarına yakından tanıklık etme fırsatı bulmuştur. Çıkardığı Gavroş adlı mizah dergisiyle geniş bir okur kitlesine de ulaşan Tolayan, çok yönlü sanatçı kimliğiyle payitaht İstanbul’un en dikkat çekici simalarından biridir. Okurun Beyoğlu, Şehzadebaşı, Galata, Kadıköy tiyatroları hakkında heyecan verici anılara ulaşacağı kitabın başlıca karakterleri Mardiros Mınakyan, Dikran Çuhacıyan, Arşag Benliyan, Serope Bengliyan, Kel Hasan, Abdi, Ahmet Fehim, Peruz Hanım, Vahram Papazyan, Muhsin Ertuğrul, Reşad Rıdvan, Margaret Fehim Paşa vs. olurken, Osmanlı panoramasını oluşturan Ermeni, Türk, Rum, Yahudi toplumlarının ortak kültürel yaşantısı sayfalar boyunca olanca canlılığıyla gözler önüne seriliyor. Tolayan’ın, Paris’e göç ettiği 1926’ya kadar Cumhuriyet’in ilk yıllarını da kapsayan ve dönemin popüler kültürüne bir bakış niteliğinde olan bu önemli eseri, sadece tiyatro tarihine ilgi duyanlar için değil, Osmanlı döneminin çokkültürlü hayatını merak edenler için de bulunmaz bir kaynak. Gavroş’un hayatının son dönemini geçirdiği Erivan’da kaleme aldığı bu anılar ilk kez okuyucuyla buluşuyor.
Yervant Tolayan
1883’te İstanbul Feridiye’de dünyaya gelen Yervant Tolayan, babası gazeteci ve eski tiyatrocu Hovhannes Tolayan’ın da etkisiyle, çocukluğundan itibaren gazete ve dergilerde yazıp, Mınakyan tiyatrosunda sahneye çıkmaya başladı. Hugo’nun Sefiller romanından aldığı Gavroş adını kendisine mahlas yapan ve bu isimle aynılaşan Tolayan, yayımladığı mizahi Gavroş dergisi ve makaleleriyle geniş bir kitleye ulaşmayı başardı. 1915’te diğer Ermeni aydın ve yazarlarla beraber Anadolu’ya sürgün edilen Tolayan, ölümden kurtulup İstanbul’a döndükten sonra çalışmalarına devam etti. 1926’da Paris’e, 1936’da ise Sovyet Ermenistanı’nın başkenti Erivan’a göç eden Tolayan, anılarını yazdıktan sonra Stalin dönemi kovuşturmalarının kurbanlarından biri olarak Sibirya’ya sürgün edildi ve hayatını kaybetti. (Yeşil Gazete)
